Ритуалдан ауыл театрына дейін: Шишман ойыны Ардахан Бағдешен ауылы мысалында
Кілт сөздер:
Ардахан, ритуал, ауыл театр қойылымы, Шишман, дәстүрАңдатпа
Адамзат ерте дәуірде табиғатқа бағыт-бағдар бере аламыз деген оймен кейбір әдет-ғұрыптар жасаған. Осы рәсімдер арқылы жыл мезгілін ӛзгертем, егінге молшылық пен құнарлылық әкеп, табиғат құбылыстарына үкім жүргізем деп ойлады. Ауыл театырындағы қойылымдар, бүгінге дейін, адамзаттың табиғатпен күресін суреттейтін осы салт-дәстүрдің сарқыншағы ретінде шаманизм, ислам және мифологиядан нәр алып, сақталып келген. Ауыл театр қойылымдары ӛзі ӛмір сүріп жатқан қоғамның мәдениетіне, нанымына байланысты біршама ӛзгеріске ұшырады. Әлі күнге дейін Анадолыда сақталып келе жатқан ауыл театр қойылымдары- біздің мәдени құндылығымыз және оның әліге дейін қоғамның ӛзара байланысын үзбей ұстап тұратын рӛлі бар. Бұрыннан келе жатқан ауыл театр қойылымдары баяғы қызметінен аурылды да, бүгінде тек ойын-сауық мақсатында қолданылып, жойылу алдында тұр. Ардахандағы «Шишман ойыны» да- ауыл театр қойылымдарының бірі. Ардахан аймағында жүргізген далалық зерттеу нәтижесінде ауызша мәдениет ортасынан бақылау және сұқбат әдісімен анықтаған «семіздік» қойылымының мәдени трансфертіне үлес қосумен қатар, қойылымның ішіндегі қалдықтарды анықтап, зерттедік.
Әдебиеттер тізімі
Yazılı Kaynaklar
And, M. Dionisos ve Anadolu Köylüsü. Ġstanbul: Elif Yayınları. 1962.
And, M. Geleneksel Türk Tiyatrosu Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri. Ġstanbul:
Ġnkılap Kitapevi. 1985.
And, M. Oyun ve Bügü Türk Kültüründe Oyun Kavramı. Ġstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Bayat, F. Türk Kültüründe Kadın Şaman. Ġstanbul: Ötüken Yayınları. 2010.
Çiğ, M. Ġ. İnnanın Aşkı Sümerde İnanç ve Kutsal Evlenme. Ġstanbul: Kaynak Yayınları.
Çoruhlu, Y. Türk Mitolojisinin Ana Hatları. Ġstanbul: Kabalcı Yayınları. 2015.
Frazer, J. G. Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökleri I. Cilt. (Çev. M. H. Doğan), Ġstanbul:
Payel Yayınevi. 1991.
Güven, M. Türk Halk Oyunlarının Şamani Kökleri. Erzurum: Fenomen Yayınları. 2013.
Ġnan, A. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 1972.
Kalafat, Y. Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Berikan Yayınevi.
Karadağ, N. Köy Seyirlik Oyunları. Ankara: ĠĢ Bankası Kültür Yayınları. 1978.
Küçük, S. Eski Türk Kültüründe Renk Kavramı. Bilig Dergisi. 54, 185-210. 2010
Pirverdioğlu, A. Türk Halk Tiyatrolarının GeliĢme Evreleri. Milli Folklor. 15 (60), 57-
2003.
Rayman, H. Nevruz ve Türk Kültüründe Renkler. Milli Folklor. 14(53), 10 -15. 2002.
Töre, E. Geleneksel Türk Tiyatrosu. Ġstanbul: Kesit Yayınları. 2016.
Yay, Z. D. Elazığ Köy Seyirlik Oyunları. Yüksek Lisans Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı. 2019.
Kaynak Kişiler
(KK1) Çiğdem ġENEL, 1957, Ev hanımı. Ardahan BağdaĢen Köyü.
(KK2) Elif ġENEL, 1979, Ġlkokul, ĠĢçi, Ardahan BağdaĢen Köyü.
(KK3) Fatih BĠLGĠN, 1990, Ġlkokul, ĠĢçi, Ardahan BağdaĢen Köyü.
(KK4) Gülten BĠLGĠN, 1964, Ġlkokul, Ev hanımı, Ardahan BağdaĢen Köyü.
(KK5) Mert ġENEL, 2008, Ortaokul, Öğrenci, Ardahan BağdaĢen Köyü.
(KK6) Metin SOYMA, 1980, Ġlkokul, Çiftçi, Ardahan BağdaĢen Köyü.
(KK7) Ömer ġENEL, 1975, Ġlkokul, ĠĢçi, Ardahan BağdaĢen Köyü.
(KK8) YaĢar BĠLGĠN, ,1983, Ġlkokul, Esnaf, Ardahan BağdaĢen Köyü.
(KK9) YaĢar UZUN, 1963, Ġlkokul, Çiftçi, Ardahan BağdaĢen Köyü.
(KK10) Yılmaz BĠLGĠN, 1958, Ġlkokul, Esnaf, Ardahan BağdaĢen Köyü.
