Ә. МАРҒҰЛАН ҚОРҚЫТ ЖӘНЕ ҚОБЫЗ ДӘСТҮРІ ТУРАЛЫ (герменевтикалық пайым)
Кілт сөздер:
Қорқыт, қобыз, аңыз, дәстүр, оғыз, қыпшақ, өлімнен қашуАңдатпа
Мақалаға қазақ фольклортану ғылымында көптен зерттеліп келе жатқан Қорқыт пен қобыз тақырыбына байланысты Ә. Марғұланның пікірлері арқау болды. Ғалымның «Ежелгі жыр, аңыздар» атты кітабының жеті тарауы Қорқыт туралы мәселелерге арналғаны белгілі. Олар бірде Қорқыт туралы қария сөздерді, бірде Қорқыт аңыздарын айту дәстүрі, тағы бірде ертедегі ғалымдардың Қорқыт туралы пікірлерін қамтып отырады. Сонымен бірге Қорқыт жырларының қазақ аңыздарындағы елесі, оның өліммен күресі және халық музыкасындағы Қорқыт дәстүрі де сөз болады. Мақала авторы Ә. Марғұланның жоғарыда көрсетілген пікірлерін қайта оқып, олардың ғылыми таным талаптарына сәйкестігін герменевтикалық негізде пайымдап шыққан. Жинақтап айтқанда олар тарихта неше Қорқыт бар? Оның тегі оғыз ба, қыпшақ па, араб па? Қорқыт заманынан жеткен дәстүр бар ма? Аңыз – тарихи дереккөз санала ма? Қорқыт Жанкентті мекендеген бе? Қорқыт өліммен күрескен бе? «Қорқыт» сөзінің мәні неде? Қорқыттың тартқаны қобыз ба, домбыра ма? – деген мәселелерге келіп тірелген. Осылардың әрқайсысы туралы зерттеуші өз пайымдауларын ортаға салған. Одан әрі Ә. Марғұлан жазбаларындағы осыған қатысты деректерге сүйенген кейінгі зерттеушілердің әдіснамалық қателіктерге ұрынып жүргені айтылады. Сол негізде ғылыми таным жеке ғалымдардың беделіне емес, абсолюттік ақиқатқа ғана сүйенуі тиіс деген қорытынды жасалады.
Әдебиеттер тізімі
Alimbekov R., Kazakbaev A. (2019). One historical truth in the legend of Korkyt. Opción. no. 90–2, pp. 161–171.
Аничков И. (1897) О некоторых местах Казалинского уезда, интересных в археологическом отношении. - ПТКЛА.
Босворт К. Э. (1971). Мусульманские династии. – Москва: Наука, – 324 с.
Вельяминов-Зернов В. Записки Восточного отд. рус.арх.общества. –Т.IX.
Грен Ар. (1861). Письма из форта Перовский, 1862. Нижи. журнал, №2, 5.
Диваев Ә. (1992). Тарту. – Алматы: Ана тілі. – 216 б
Жирмунский В. В. (1960). Сказание об Алпамыше и богатырская сказка. –Москва: Изд.вост.литературы. – 334 с.
Жұбанов А. (1975). Ғасырлар пернесі. –Алматы: Жазушы, – 398 б
Затаевич А.В. (1963). 1000 песен казахского народа. – Москва.
Каллаур В. (1901). Развалины Сырлытам в Перовском уезде. Прилож. к ПТКЛА от 19 марта 1901 г.
Кастанье И. (1911). Древности киргизской степи и Оренбургского края. Оренбург, 1910; Надгробные соружения киргизских степей. – Оренбург.
Қоңыратбаев Ә. (1987). Қазақ эпосы және түркология. – Алматы: Ғылым, – 387 б.
Kongyratbay T., Sultanova M., Bekmoldinov N., Ospanov B., Kongyratbay K. (2015). Study of the Heritage of Korkyt in the Turkic World // Asian Social Science. – Vol. 11. – No. 21. –(На англ. яз.)
Лыкошин Н. (1896). Очерк археологических изысканий в Туркестанском крае до учреждения Туркестанского кружка любителей археологии. Прилож. к ПТКЛА от 28.10.1896.
Макшеев А. (1868). Остатки старинного города на Сыр-Дарье // Сибирские ведомости, - №60.
Марғұлан Ә. (1985). Ежелгі жыр, аңыздар. Құраст. Р. Бердібаев. – Алматы: Жазушы, –368 б.
Поппер К. О проблемах научного знания и его методологии //https://referatbank.ru/referat/preview/15234/referat-popper-problemah-nauchnogo-znaniya-metodologii.html.
Спиридонов П. (1897). Поездка на развалины Джанкента //ПТКЛА.
References
Alimbekov R., Kazakbaev A. (2019). One historical truth in the legend of Korkyt. Opción. no. 90–2, pp. 161–171.
Anıchkov I. (1897) O nekotoryh mestah Kazalınskogo ýezda, ınteresnyh v arheologıcheskom otnoshenıı. - PTKLA.
Bosvort K. E. (1971). Mýsýlmanskıe dınastıı. – Moskva: Naýka, – 324 s.
Velıamınov-Zernov V. Zapıskı Vostochnogo otd. rýs.arh.obestva. –T.IX.
Gren Ar. (1861). Pısma ız forta Perovskıı, 1862. Nıjı. jýrnal, №2, 5.
Dıvaev Á. (1992). Tartý. – Almaty: Ana tіlі. – 216 b
Jırmýnskıı V. V. (1960). Skazanıe ob Alpamyshe ı bogatyrskaıa skazka. –Moskva: Izd.vost.lıteratýry. – 334 s.
Jubanov A. (1975). Ǵasyrlar pernesі. –Almaty: Jazýshy, – 398 b
Zataevıch A.V. (1963). 1000 pesen kazahskogo naroda. – Moskva.
Kallaýr V. (1901). Razvalıny Syrlytam v Perovskom ýezde. Prıloj. k PTKLA ot 19 marta 1901 g.
Kastane I. (1911). Drevnostı kırgızskoı stepı ı Orenbýrgskogo kraıa. Orenbýrg, 1910; Nadgrobnye sorýjenııa kırgızskıh stepeı. – Orenbýrg.
Qońyratbaev Á. (1987). Qazaq eposy jáne túrkologııa. – Almaty: Ǵylym, – 387 b.
Kongyratbay T., Sultanova M., Bekmoldinov N., Ospanov B., Kongyratbay K. (2015). Study of the Heritage of Korkyt in the Turkic World // Asian Social Science. – Vol. 11. – No. 21. –(Na angl. ıaz.)
Lykoshın N. (1896). Ocherk arheologıcheskıh ızyskanıı v Týrkestanskom krae do ýchrejdenııa Týrkestanskogo krýjka lıýbıteleı arheologıı. Prıloj. k PTKLA ot 28.10.1896.
Maksheev A. (1868). Ostatkı starınnogo goroda na Syr-Dare // Sıbırskıe vedomostı, - №60.
Marǵulan Á. (1985). Ejelgі jyr, ańyzdar. Qurast. R. Berdіbaev. – Almaty: Jazýshy, –368 b.
Popper K. O problemah naýchnogo znanııa ı ego metodologıı //https://referatbank.ru/referat/preview/15234/referat-popper-problemah-nauchnogo-znaniya-metodologii.html.
Spırıdonov P. (1897). Poezdka na razvalıny Djankenta //PTKLA.
