Тәуелсіздік кезеңіндегі қазақ әдебиетінің даму үдерісі
Кілт сөздер:
Кеңес әдебиеті, қазақ әдебиеті, ұлттық әдебиет, социалистік реализм, ұлттық бірегейлік.Аңдатпа
Кеңестік кезеңде әдебиет саласы социализмді қалыптастырудың, Кеңестік қоғамды орнықтырудың құралына айналды. Коммунистік партия әдеби үдерісті дамытушы ең жоғарғы билік болатын. Әсіресе 1934 жылы Кеңес жазушылары одағы құрылып, социалистік реализм Кеңес әдебиетінің негізгі кӛркемдік әдісі ретінде кӛрсетіліп әдебиет толықтай Кеңес идеологиясының бақылауына ӛтті. Авторлар әдеби шығармаларды еркін жазудың орнына, Кеңес ӛкіметінің нұсқауымен ғана шығарма жазу кезеңі басталды. Кеңес ӛкіметі кезінде әр түрлі тарихи кезеңдер мен модерациялық салыстырмалы жағдай Кеңес Одағы ыдырағанға дейін жалғасты. Ал 1991 жылдан бері болып жатқан әдеби үдерісті қарастыра отырып, бұл кезеңді «ұлттық әдебиет» кезеңі деп атауға болады. 1991 жылдан бергі қазақ әдебиетінде кеңестік кезеңде аяққа тапталған қазақтың ұлттық, діни және адамгершілік құндылықтары қаузалып, дәріптелген шығармалардың кӛптеп жазылуы назар аудартады.
Бұл кезеңде Кеңес дәуірінде айтуға болмайтын, тыйым салынған мәселелер мен кейбір тарихи шындықтардың күн тәртібіне қойылғанын кӛреміз. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап бүгінгі күнге дейін қазақ әдебиетінде үздіксіз ұлттық ӛрлеу бар. Сондай-ақ, кеңес заманында басылып, ӛшірілуге тырысқан қазақтың ұлттық бірегейлігі бүгінде әдебиет арқылы құрылып отырғанын айта кеткен жӛн. Бұл мақалада қазақ әдебиетінің кеңестік дәуірдегі және тәуелсіздік кезеңіндегі әдеби үдерісі жайында сӛз болады. Қазақ әдебиетінің бүгінгі жеткен белесіне қатысты байламдар айтылады.
Әдебиеттер тізімі
Kinaci, C. (2016), Kazak Edebiyatında Ġmaj ve Kimlik (1925-1991), Ankara: Bengü
Pervıy Vsyesoyuznıy Syezd Sovetskih Pisateley, (1934), Stenografiçeskiy Otçot, Moskva.
Oktay, A. (2008), Toplumcu Gerçekçiliğin Kaynakları Sosyalist Realizm Üstüne EleĢtirel Bir ÇalıĢma, Ġstanbul: Ġthaki.
Lunaçarski, A. (1998), Sosyalizm ve Edebiyat, (çev. Asım Bezirci), Ġstanbul, Evrensel Basım Yayın.
Gizatov, K. (1988), Metod Sotsialistiçeskogo Realizma, Kazan, Tatarskoe Knijnoe Ġzdatelstvo.
Tagızade, L. (2006), “Sosyalist Realizm: Kökeni, OluĢum Süreci ve Kavramı”, Modern Türklük AraĢtırmaları Dergisi, cilt: 3, sayı: 4, s. 7-24.
Sınıavskı, A. (1967), Sosyalist Realizm, (çev. S. Türker), Ġstanbul: Habora Kitabevi Yayınları.
Bazarbayev, M., (1998), 40-50 Jane 60- Jıldardagı Kazak Adebiyeti, M. O. Avezov Atındagı Adebiyet jane Öner Ġnstitutı, Almatı, “Gılım”.
Zelinski, K. (1978), Sovyet Edebiyatı, (çev. Funda SAVAġ), Ġstanbul: Konuk Yayınları.
Gorkiy, M. (1980), “O Sotsialistiçeskom Realizme”, O Literature, Moskva s. 390-397, Sovetskaya Rossiya.
Kiyrabayev, S. (1998), Kenes Davirindegi Kazak Adebiyeti, Almatı, Bilim Baspası.
Kazak SSR Kıskaşa Entsiklopediya 4-тom, (1989), Almatı, Kazak Sovet Entsiklopediyasının Bas Redaksiyası.
Kara F. “Almaata‟da 1986 Aralık Olayları: Jeltoksan”, Turkish Studies Ġnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/4, 2012, p. 417-426.
Ġbrahim D.-TÜRK V. (2016), Kazakistan‟da Kızıl Kıtlık (1929-1933), Ġstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Elübay, S. (2015), Arasat Meydanı, (çev. Gülzada Temenova), Ankara: Bengü Yay.
Kınacı, C. (2018), “AlaĢ‟ın Edebî Mirası: AlaĢ Edebiyatı”, Türk Yurdu, yıl 107, sayı 372, Ağustos 2018, s. 61-67.
Kınacı, C. (2017), Kazak Tiyatrosunda Kadın Meselesi (1920-1928), Ankara: Bengü Yay.
Kazakstan Tariyhı Köne Zamannan Büginge Deyin (Oçerkter), Kazakstan Respublikasının Ulttık Gılım Akademiyası, ġ. ġ. Uvalihanov atındagı Tarih jane Etnologiya Ġnstitutı, A.H. Margulan atındagı Arheologiya Ġnstituti, “Kazakstan” damu korı, Almatı, “Devir” Baspası, 1994.
