ШЕЖІРЕ – ҰЛТТЫҚ МӘДЕНИЕТТІҢ БІР СИПАТЫ
Кілт сөздер:
ұлттық мәдениет, шежіре атаулы, тарихи дерек, рухани таным, рухани қазынаАңдатпа
Мақалада мәдениеттің бір сипаты ретінде танылатын шежіреге талдау жасалынады. Зерттеу барысында тарих беттерінен мәліметтер ұсынатын шежірелердің тарихи дерек ретінде танылу жолдары қарастырылады. Өйткені өткен тарихымызды саралап, талдауда шежірелердегі деректердің тарих ғылымындағы рөлі, жазба деректердегі мағлұматтардың ұлттық құндылықтың бірі ретінде танылуы, ұлттық тарихты танудағы орны ғалымдар пікірі негізінде сөз етіледі. Адамзат баласының даму тарихында ерекше саналатын шежірелердің мәдени мұраның басты көрсеткіші әрі оның ұлттық сипаты, жанрлық түрлері аталып, маңызды саналатын нұсқалары сараланады. Шежірені саралауда соңғы жылдары шежіретанушылар тарапынан жіберілген кемшін тұстары, олардың себептері негізге алынады. Алайда шежіренің барынша үлгі-өнегенің рухани азық, сондай-ақ маңызды жазба деректер қатарынан саналатыны нақтыланады. Талдау барысында шежіре атаулыға қатысты кезеңдер, оның ішінде орта ғасыр кезеңіндегі еңбектер, дәстүрлі жазба деректерде көрініс тапқан мәліметтер сараланады. Бір сөзбен айтқанда, далалық мәдениеттің бір қыры саналатын шежіре жүйелі түрде ғылыми негізде сипатталады. Тақырыпты талдауда гуманитарлық және философиялық білімдерде кеңінен қолданылатын тарихилық, логикалық әрі ұлттық танымның өзара байланысы, тарихи негіздегі абстрактылықтан нақтылыққа өту тәсілдері қамтылады. Тарих, тіл, әдебиеттану, этнография, т.б. салалар тұрғысынан зерттеулер қажеттігі аталып, шежірені ұлттық мәдениеттің бір сипаты тұрғысынан зерттеп-зерделенуіне тұжырым жасалады.
Әдебиеттер тізімі
Алпысбес М.А. Қазақ шежіресі: тарихнамалық-деректанулық зерттеу: монография. – Астана: «BG-Print» ЖК, 2013. –380 б.
Шамахай С. «Құпия шежіре» – мәдени мұра. Әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университеті Хабаршысы, Философия сериясы. Мəдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. №2 (60). –Алматы: «Қазақ университеті», 2017. – 298 б.
Құдайбердіұлы Ш. Түрік, қырғыз-қазақ һәм ханлар шежіресі. –Астана: «Алтын кітап», 2007. –270 б.
Қайдар Ә. Қаңлы (тарихи шежіре). –Алматы: «Дайк-Пресс» баспасы, 2004. –600 б.
Келімбетов Н. Түркі халықтарының ежелгі әдеби жәдігерліктері. – Алматы: Раритет, 2011. –432 б.
Құран кәрім қазақша мағына және түсінігі. Сауд Арабиясы, Медине: Фаһд патшаның баспасы, 1991. –604 б.
Арабско-русский словарь. –Ташкент: «Камалак», 1994. І том. С. 418.
Алпысбес М.А. Қазақ шежірелері – тарихи дерек ретінде. Тар.ғыл.докт. ғыл. дәреже. алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты. – Алматы: «Қазақ университеті» баспаханасы. –56 б.
Devin Deweese. Islam and the Legacy of Sovietology: A Review Essay on Yaacov Ro'i's Islam in the Soviet Union Journal of Islamic Studies, Volume 13, Number 3, September 2002, pp. 298-330. Исламизация и сакральные родословные в Центральной Азий: Наследие Исхак Баба в нарративной и генеалогической традициях. Том 2. Алматы-Берн-Ташкент-Блумингтон. Дайк-Пресс, 2008. –C. 369.
Курманбаева Ж.Б. Қазақ тіліндегі сан атауларының лингвомәдениеттанымдық негізі. Философия докторы (PhD) ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация. – Алматы, 2020. –164 б.
Ғабитханұлы Қ. Қазақ мифологиясының тілдегі көрінісі. –Алматы: «Арыс» баспасы, 2006. –168 б.
References
Alpysbes M.A. Qazaq shejіresі: tarıhnamalyq-derektanýlyq zertteý: monografııa [Kazakh genealogy: historical and documentary research: monograph.]. – Astana: «BG-Print» JK, 2013. –380 b.
Shamahaı S. «Qupııa shejіre» – mádenı mura [Secret Genealogy - Cultural Heritage]. Ál-Farabı atyndaǵy qazaq ulttyq ýnıversıtetі Habarshysy, Fılosofııa serııasy. Mədenıettaný serııasy. Saıasattaný serııasy. №2 (60). –Almaty: «Qazaq ýnıversıtetі», 2017. – 298 b.
Qudaıberdіuly Sh. Túrіk, qyrǵyz-qazaq һám hanlar shejіresі [Genealogy of Turkish, Kyrgyz-Kazakh and Khans]. –Astana: «Altyn kіtap», 2007. –270 b.
Qaıdar Á. Qańly (tarıhı shejіre) [Kanly (historical genealogy)]. –Almaty: «Daık-Press» baspasy, 2004. –600 b.
Kelіmbetov N. Túrkі halyqtarynyń ejelgі ádebı jádіgerlіkterі [Ancient literary monuments of the Turkic peoples]. – Almaty: Rarıtet, 2011. –432 b.
Quran kárіm qazaqsha maǵyna jáne túsіnіgі [The meaning and concept of Koran Karim in the Kazakh language]. Saýd Arabııasy, Medıne: Faһd patshanyń baspasy, 1991. –604 b.
Arabsko-rýsskıı slovar [Arabic-Russian Dictionary]. –Tashkent: «Kamalak», 1994. I tom. S. 418.
Alpysbes M.A. Qazaq shejіrelerі – tarıhı derek retіnde [Kazakh genealogies as historical data]. Tar.ǵyl.dokt. ǵyl. dáreje. alý úshіn daıyndalǵan dıssertatsııanyń avtoreferaty. – Almaty: «Qazaq ýnıversıtetі» baspahanasy. –56 b.
Devin Deweese. Islam and the Legacy of Sovietology: A Review Essay on Yaacov Ro'i's Islam in the Soviet Union Journal of Islamic Studies, Volume 13, Number 3, September 2002, pp. 298-330. Islamızatsııa ı sakralnye rodoslovnye v Tsentralnoı Azıı: Nasledıe Ishak Baba v narratıvnoı ı genealogıcheskoı tradıtsııah. Tom 2. Almaty-Bern-Tashkent-Blýmıngton. Daık-Press, 2008. –C. 369.
Kýrmanbaeva J.B. Qazaq tіlіndegі san ataýlarynyń lıngvomádenıettanymdyq negіzі [Linguistic and cultural foundations of the names of numbers in the Kazakh language]. Fılosofııa doktory (PhD) ǵylymı dárejesіn alý úshіn daıyndalǵan dıssertatsııa. – Almaty, 2020. –164 b.
Ǵabıthanuly Q. Qazaq mıfologııasynyń tіldegі kórіnіsі [Linguistic representation of Kazakh mythology]. –Almaty: «Arys» baspasy, 2006. –168 b.
