«ДИУАНИ ХИКМЕТТЕГІ» ОРГАН АТАУЛАРЫНЫҢ ҚОЛДАНЫЛУЫНА БАҒА БЕРУ
Кілт сөздер:
Диуани Хикмет, атау, мүше аты, ат қою, сопылық, дәстүрАңдатпа
Адамдар өздерінің саналарында қалыптасқан қабылдау және қабылдамау сезімін білдіру үшін тілдесудің ортақ белгісі болып табылатын бір-біріне түсінікті терминдерді қолданды. Осылайша, олар өздері достық қарым-қатынас құру арқылы оңай түсінісе алды. Бұл жетістік адам өмірінде ұзаққа созылды және ілімдер сол қалпында қоғамға мұра болып сақталып қалды. Адамдардың өз ойларымен бөліскенде ең маңызды құралы болып табылатын ұқсастықтың денеде көрініс табуы екені сөзсіз шындық. Бұл адамдардың денелерінің көрінісі болып табылатын және есімдерді жасайтын ойларымен алмасудың маңызды құралдарын жасайтындығы сөзсіз. Адам алдымен денесін түсініп, атын атап, әлеуметтік өмір сүре бастады деп айтуға болады. Себебі, қалыптасу барысында адамға берілген сый - ол денесі. Ол күнделікті өмірдің бір бөлігі және қалыптастырушы болғандықтан, дене элементін санада қалыптастыру процесінде мүше атауларының ықпалы бар. XII ғасырда Түркістан аймағында түркілер арасында елеулі ықпалға ие болған, оларға ислам мен сопылық қағидаларын түсінікті тілмен жеткізген Ахмет Ясауидің «Диуани Хикметі» тіл, сөздік және мазмұны жағынан өте маңызды, бай материалға ие. Зерттеуімізде «Диуани Хикмет» шығармасында орын алған дене мүше атауларын анықтау арқылы өмірдің мән-мағынасы мен ат қою дәстүрі тұрғысынан қарастырылған.
Әдебиеттер тізімі
Aksan, D. Türkçenin sözvarlığı. –Ankara: Engin Yayınevi. 1999.
Doerfer, G. “Temel sözcükler ve Altay ŧilleri sorunu”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 28-29 (1980-1981), 1–16.
Hüseyinova, A. Organ adlarıyla kurulmuş deyimlerin karşılaştırılması (Azerbaycan-Özbek ve Türkiye Türkçesi). Yüksek lisans tezi, –İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 2014.
Aydemir, A. “Divanü Lûgati’t-Türk’te insan vücuduna ait sözcükler”. International Journal of Language Academy, 2014. 2/4, 412–444.
Büyükyıldırım, A. “Âşık Paşa’nın Garîbnâme’sinde insan bedeniyle ilgili benzetmeler”. Turkish Studies, 2009. 4/2, 167–187.
Çakmak, C. “Dîvânu Lugâti’t- Türk’te vücut ve organ adları”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2015. 8/41, 135–143.
Durmaz Kuybu, E. “Bir dizin denemesi: Lehcetü’l Lügat’te geçen organ ve hastalık adları”. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 2019. 1/1, 67–79.
Görmüş, Y. “Garibnâme’de yüz, beñiz, rûy sözcüklerinin eşdizimlilikleri”. Gazi Türkiyat, 2021. 28, 45–57.
Gümüşatam, G. “Eski Anadolu Türkçesi eserlerinden Tertib-i Mu’alece’deki organ adlı tıp terimleri”. Belleten, 2009. I, 25–49.
Gürkan, D. Ö. “Kısas-ı Enbiya’da ‘Gönül’ sözcüğüyle kurulan deyimlerin organ adları temelinde çağrışımsal anlamı”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2017. 26, 223–238.
Güven, M. “Kitâbu’l-Mühimmat Fi’t-Tıb’daki türkçe organ adları”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2008. 23, 112-135.
Poyraz, E. “Codex Cumanicus’ta organ ve vücut salgıları adları”. Turkophone, 2020. 7/3, 18-33.
Tokay, Y. “Hüsrev ü Şîrîn’de organ adlarıyla kurulmuş deyimler”. International Journal of Language Academy, 2018. 6/3, 304–330.
Görmüş, Y. “Organ adları üzerine yapılan çalışmalar hakkında bir kaynakça denemesi”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 2021. 9, 285–301.
Lakoff, G. ve Johnsen M. Metaphors we live by. London: The university of Chicago press. 2003.
Tatcı, M. (Ed.), Dîvân-ı Hikmet, Hoca Ahmed Yesevî. Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi. 2017.
Öztoprak, N. “Dîvân şiirinde güzelin saç rengi”. Saç Kitabı, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2004. 240–261.
Akarpınar, R. B. “Sûfi kültüründe sembollerin yeri ve önemi hakkında bir deneme”, Türkbilig. 2004/7: 3–19.
Gündoğdu, A. E. “Eşdizimlilik görünümleri dilde bilişsel yapılanmaya ilişkin ne söyler? Türkçede ‘aşk, sevgi, sevda’ sözcüklerinin derlem temelli incelenmesi”. Söylem Filoloji Dergisi, 2019. 4, 455–469.
Gürer, B. “Ahmed Yesevî’nin Dîvân-ı Hikmet’i ekseninde tasavvufi düşüncede İlahi aşk”. Bilig, 2017. 80, 17–41.
Tosun, N. “Tasavvuf Kültüründe Meyve”, Tasavvuf, 2004. 13, 289–300.
Ocak, A. Y. Osmanlı toplumunda tasavvuf ve sufiler. Ankara: TTK Yayınları. 2004.
Aydoğan, H. A. Türk halk inanış ve uygulamalarında el sembolü. Doktora tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 2019.
Uludağ, S. Tasavvuf terimleri sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. 2005.
Yılmaz, K. “Organ adlarının nesnelere aktarılmasında dil-zihin ilişkisi”. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 2011. 6/2, 1083–1092.
Algar, H. “Şed”. Ankara: TDV İslâm Ansiklopedisi. 2010. 38: 405–406.
Balcı, İ. “Şakkı Sadr hadisesine dair rivayetlerin kritiği”. İstem, 2013. 11/21, 11–38.
Erginli, Z. Metinlerle tasavvuf terimleri sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınevi. 2006.
İlhan, M. Türkçe organ adlarının yönelim metaforları açısından incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 2019.
Eren, H. Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi. 1999.
Usluer, F. Hurufilik. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. 2009.
Babacan, V. “Yûnus Emre metinlerinde sayılar”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 2018. 6/1¬-5, 270–304.
https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Z%C3%BCmer-suresi/4126/68-ayet-tefsiri
