ЖҰМАБАЙ ӘБІЛОВ ЖӘНЕ ҚАЗАҚ КОМЕДИЯСЫНЫҢ ГЕНЕЗИСІ МЕН ЖАНРЛЫҚ ЗЕРТТЕЛУІ
Кілт сөздер:
қазақ комедиясы, диалог комедия, тұрақты үйлестіруші факторлар, қазақ комедиясының генезисі, диалог комедияның жанрларыАңдатпа
Мақалада қазақ комедиясының зерттелуі барысына шолу жасалып, ғалым Жұмабай Әбіловтің қазақ комедиясының генезисі мен жанрлық ерекшеліктеріне қатысты зерттеу еңбегі негізінде ғылыми талдау жасалады. Комедияның пайда болу тарихы туралы көне деректерге үңілген сайын қазақ комедиясының аз зерттелгені байқалады. Көп елдің әдебиетінде жазба әдебиеттегі комедия жанрын зерттеу үрдіс алып, ауыз әдебиетіндегі комедия түрлері назарға алынбаған. Сондықтан болса керек қазақ комедиясының «Сатиралық комедия», «Лирикалық комедия» түрлері ғана белгілі болатын. Ал қазақ комедиясын фольклормен байланыстырып зерттеген Ж.Әбілов әдеби айналымға бұрын қолданыста болмаған «Диалог комедия» жанрын енгізді.
Әр елдің, әр ұлттың өзіне тән халық комедиясы бар. Халық комедиясы деген атауға ие болған ауызекі күлкінің формаларын жүйелеу, оны ғылыми тұрғыдан бір ізге түсіру күрделі ізденісті қажет етеді. Мақалада ғалым Жұмабай Әбіловтің «Қазақ комедиясы» зерттеу еңбегіндегі ұлттық әдебиетіміздің бастауы болған ауыз әдебиеті үлгілерінің қазақ фольклорлық театрында көрініс табуы, қазақ комедиясының дамуы және тұрақты үйлестіруші факторларға қатысты тұжырымдары ұсынылады. Диалог комедия жанрының зерттелуі мен классификациясы ғылыми негізделеді.
Әдебиеттер тізімі
Әл-Фараби. Өлең өнерінің қағидалары туралы трактат / Әдебиет теориясы. Нұсқалық. – Астана: Фолиант, 2003. –344 б. https://melimde.com/edebiet-teoriyasi-nsali-foliant-baspasi-2003-344-bet-edebiet-t.html?page=2
Нұрғали. Р. Жеті томдық шығармалар жинағы. Бірінші том. Драма өнері. – Астана: Фолиант, 2005. –367 б.
Әбілов Ж. Қазақ комедиясы. –Алматы: Ғылым, 2000. –272 б.
Борев Ю. Эстетика.2 томдық. І Т. Москва, 1999. –136 б.
Мұқанов. С. Халық мұрасы. –Алматы: Жазушы, 2002. –304 б.
Уәлиханов Ш. Қазақтардағы шамандықтың қалдығы. Таңдамалы. –Алматы: Жазушы, 1985. –560 б.
Орынбор ведомствосы қазақтарының өлген адамды жерлеу және оған ас беру дәстүрінің очеркі. / Алтынсарин Ы. Этнографиялық очерктер және ауыз әдебиет үлгілері. 2-ші бас. толық. –Астана: Алтын кітап, 2007, –166 б. (Қазақ этнографиясының кітапханасы, 13-ші том).
Әбілов Ж. Фольклор – диалог комедияның репертуарлық тармағы. // Түркология. №3, 2005. 78–80 бб.
Жалпы театр өнері мен қазақ театры. / Әуезов М. Шығармаларының елу томдық толық жинағы. –Алматы: Дәуір, Жібек жолы, 2014. 3-том: Мақалалар, әңгімелер, аудармалар, пьесалар.1921–1929. –424 б.
Әуезов М. Қазақстан мемлекеттік театры. // Бел-белестер. –Алматы, 1987. –33 б.
Бейпіл сөз. Қазақтың эротикалық фольклоры. –Алматы: Темірқазық. 2000. 269 б.
Қара қылды қақ жарған. –Алматы, 1997. –109 б.
References
Äl-Farabi. Öleñ önerınıñ qağidalary turaly traktat /Ädebiet teoriasy. Nūsqalyq. «Foliant» baspasy, 2003. 344 b. https://melimde.com/edebiet-teoriyasi-nsali-foliant-baspasi-2003-344-bet-edebiet-t.html?page=2
Nūrğali. R .Jetı tomdyq şyğarmalar jinağy. Bırınşı tom. Drama önerı. – Astana: Foliant, 2005. –367 b.
Äbılov J. Qazaq komediasy. –Almaty: Ğylym, 2000. –272 b.
Borev İu. Estetika. 2 tomdyq. I t. Moskva, 1999. –136 b.
Mūqanov. S. Halyq mūrasy. –Almaty: Jazuşy, 2002. –304 b.
Uälihanov. Ş. Qazaqtardağy şamandyqtyñ qaldyğy. Tañdamaly. –Almaty: Jazuşy, 1985. –560 b.
Orynbor vedomstvosy qazaqtarynyñ ölgen adamdy jerleu jäne oğan as beru dästürınıñ ocherkı. / Altynsarin Y. Etnografialyq ocherkter jäne auyz ädebiet ülgılerı. 2-şı bas. tolyq. –Astana: Altyn kıtap, 2007, –166 b. (Qazaq etnografiasynyñ kıtaphanasy, 13-şı tom).
Äbılov J. Fölklor – dialog komedianyñ repertuarlyq tarmağy. // Türkologia, №3, 2005. 78–80 bb.
Jalpy teatr önerı men qazaq teatry./ Äuezov M. Şyğarmalarynyñ elu tomdyq tolyq jinağy. – Almaty: Däuır, Jıbek joly, 2014. 3-tom: Maqalalar, äñgımeler, audarmalar, pesalar.1921–1929. – 424b.
Äuezov M. Qazaqstan memlekettık teatry. // Bel-belester. –Almaty, 1987. 33-b.
Beipıl söz. Qazaqtyñ erotikalyq fölklory. –Almaty: Temırqazyq. 2000. –269 b.
Qara qyldy qaq jarğan. –Almaty, 1997, –109 b.
