Народная философия о жизни и смерти в «жоктау» (в похоронных причитаниях)
Ключевые слова:
плач, похоронные причтиания, филососфия о смысле жизни, экзистенциональная философия, проблема жизни и смерти, казахский фольклор.Аннотация
Статья посвящена анализу экзистенциально-философского аспекта и исторических основ жанра «жоктау» (плач, похоронные причитания). Исследователь отмечает, что данный жанр унаследововавший устнопоэтические традиции сакских, гуннских, уйсунских племен является ярким примером экзистенциальной философии казахского народа. В статье автор опирается на труды известных фольклористов, философов и лингвистов. По мнению автора жоктау отражает гуманистическое мировоззрение казахов о человеческом бытие и смысле каждого этапа жизненного цикла «рождение-рост-смерть» человека. Живая традиция жоктау наряду с глубоким философским значением, демонстрирует генезис поэтики фольклора и отражает историческую действительность эпохи в которой она была создана. Автор подчеркивает мировоззренческую связь похоронных обрядов и жоктау с казахской мифологией.
Историческую ценность имеет текст «Жоктау по хадже Абдулле», который был найден автором в рукописном фонде Национальной академии наук. Данный устнопоэтический текст отражает эпоху колонизации казахских земель царской властью России. Жоктау описывает исторические события когда казахские племена, потерявшие свои угодья, откочевали из восточного региона Казахстана и скитались в поисках обители в Монголии, Китае и России. В фольклорном тексте упоминаются имена известных иторических личностей, что показывает историзм данного жанра. По мнению исследователя жанр жоктау, как важный памятник устного народного творчества демонстрирующий мировоззрение, жизненную философию и историю казахов, нуждается в глубоком изучении.
Библиографические ссылки
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Марғұлан Ә. Ежелгі жыр, аңыздар: монография. – Алматы: Жазушы, 1985. – 368 б.
Алтынсарин Ы. Орынбор ведомствосы қазақтарының өлген адамды жерлеу және оған ас беру дәстүрінің очеркі. Кіт.: Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары. 2. – Алматы: Арыс, 2006. – 290 б.
Байтұрсынов А. Жоқтау. – Алматы: Ахмет Байтұрсынұлы атындағы қор, 1993. – 96 б.
Уахатов Б. Қазақтың тұрмыс-салт жырларының типологиясы: монография. – Алматы: Ғылым, 1983. –157 б.
Ісләмжанұлы К. Қазақтың отбасы фольклоры: монография. – Алматы: Арыс, 2007. – 332 б.
Нұрышева Г. Адам өмірінің философиялық мәні: ұжымдық монография. Кіт.: Қазақ халқының философиялық мұрасы. 6-том. – Астана: Аударма, 2006. – 512 б.
Нұрдаулетова Б.И. Қазақ дүниетанымындағы базалық концептілердің тілдік көрінісі // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2022. – №1 (123). – Б. 7–20. https://doi.org/10.47526/2022-1/2664-0686.01
Қондыбай С. Арғықазақ мифологиясы. Екінші кітап. – Алматы: Дайк-пресс, 2004. – 234 б.
Құдайбердіұлы Ш. Екі томдық шығармалар жинағы. – Алматы: Ел-шежіре, 2008. – 512 б.
Мыңжан Н. Қазақтың қысқаша тарихы. – Алматы: Жалын, 1994. – 400 б.
Балаубаева-Голяховская А.М. Ақмола губерниясы қазақтарының жерлеу салты. Кіт.: Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары. 2 т. – Алматы: Арыс, 2006. – 290 б.
Халид Қ. Қазақта мәйіт шығару («Тауарих хамса» кітабынан). // Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары. 2 т. – Алматы: Арыс, 2006. – 285 б.
Штернберг Л.Я. Первобытная религия в свете этнографии: Исследования, статьи, лекции. – Л.: URSS, 2022. – 512 c.
Уәлиханов Ш. Таңдамалы. – Алматы: Ғылым, 1989. – 144 б.
Қаз дауысты Қазыбек би / Құраст. С. Дәуітов. – Алматы: ҚазАқпарат, 2011. – 192 б.
Қазыбек би Келдібекұлы // Әдебиет порталы. [Электронды ресурс] URL: https://adebiportal.kz/kz/authors/view/3598 (қаралған күні 27.03.2024)
Ұлттық Ғылым Академиясының қолжазба қоры. № 518 бума.
Кітапбаев Б. Шежіре. 1 бөлім. – Алматы: Қайнар, 1994. – 250 б.
REFRENCES
Margulan A. Ejelgі jyr, anyzdar [Ancient Psalms, legends]: monografia. – Almaty: Jazushy, 1985. – 368 b. [in Kazakh]
Altynsarin Y. Orynbor vedomstvosy qazaqtarynyn olgen adamdy jerleu jane ogan as beru dasturіnіn ocherkі. Kіt.: Qazaq halqynyn dasturlerі men adet-guryptary. 2 [An essay on the traditions of the Kazakhs of the Orenburg Department of burying a dead person and giving him food. In the book: Traditions and customs of the Kazakh people]. – Almaty: Arys, 2006. – 290 b. [in Kazakh]
Baitursynov A. Joqtau [Lamentation]. – Almaty: Ahmet Baitursynuly atyndagy qor, 1993. – 96 b. [in Kazakh]
Uahatov B. Qazaqtyn turmys-salt jyrlarynyn tipologiasy [Typology of Kazakh folk songs]: monografia. – Almaty: Gylym, 1983. – 157 b. [in Kazakh]
Іslamjanuly K. Qazaqtyn otbasy folklory [Kazakh family folklore]: monografia. – Almaty: Arys, 2007. – 332 b. [in Kazakh]
Nurysheva G. Adam omіrіnіn filosofialyq manі: ujymdyq monografia. Kіt.: Qazaq halqynyn filosofialyq murasy. 6-tom [The philosophical meaning of human life. In the book: Philosophical heritage of the Kazakh people]. – Astana: Audarma, 2006. – 512 b. [in Kazakh]
Nurdauletova B.I. Qazaq dunietanymyndagy bazalyq konceptіlerdіn tіldіk korіnіsі [Language expression of basic concepts in the Kazakh worldview] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2022. – №1 (123). – B. 7–20. https://doi.org/10.47526/2022-1/2664-0686.01[in Kazakh]
Qondybai S. Argyqazaq mifologiasy [Proto-Kazakh mythology]. Ekіnshі kіtap. – Almaty: Daik-press, 2004. – 234 b. [in Kazakh]
Qudaiberdіuly Sh. Ekі tomdyq shygarmalar jinagy [Collection of works in two volumes]. – Almaty: El-shejіre, 2008. – 512 b. [in Kazakh]
Mynjan N. Qazaqtyn qysqasha tarihy [Brief History of Kazakh]. – Almaty: Jalyn, 1994. – 400 b. [in Kazakh]
Balaubaeva-Goliahovskaia A.M. Aqmola guberniiasy qazaqtarynyn jerleu salty. Kit.: Qazaq halqynyn dasturlerі men adet-guryptary [Burial customs of Kazakhs of Akmola province. In the book: Traditions and customs of the Kazakh people.]. 2 t. – Almaty: Arys, 2006. – 290 b. [in Kazakh]
Halid Q. Qazaqta maiіt shygaru («Tauarih hamsa» kіtabynan) // Qazaq halqynyn dasturlerі men adet-guryptary [Autopsy in Kazakh (from the book “Tauarih Hamsa”). In the book: Traditions and customs of the Kazakh people]. 2 t. – Almaty: Arys, 2006. – 285 b. [in Kazakh]
Shternberg L.Ia. Pervobytnaia religia v svete etnografii: Issledovania, statii, lekcii [Primitive religion in the light of ethnography: Research, articles, lectures]. – L.: URSS, 2022. – 512 c. [in Russian]
Ualihanov Sh. Tandamaly [Selected works]. – Almaty: Gylym, 1989. – 144 b. [in Kazakh]
Qaz dauysty Qazybek bi [Kazybek bi] / Qurast. S. Dauitov. – Almaty: QazAqparat, 2011. – 192 b. [in Kazakh]
Qazybek bi Keldіbekuly [Kazybek bi Keldibekuly] // Adebiet portaly. [Electronic resource] URL: https://adebiportal.kz/kz/authors/view/3598 (date of access 27.03.2024) [in Kazakh]
Ulttyq Gylym Akademiasynyn qoljazba qory. №518 buma [Manuscript fund of the National Academy of Sciences. Pack №518]. [in Kazakh]
Kіtapbaev B. Shejіre [Chronicle]. 1 bolіm. – Almaty: Qainar, 1994. – 250 b. [in Kazakh]
