ОҒЫЗ ТАЙПАЛАРЫНЫҢ ДІНИ НАНЫМ-СЕНІМДЕРІ
Кілт сөздер:
Орта Азия, Сырдария, оғыздар, діни наным-сенімдер, ғибадатханалар, алтарь ошақтар.Аңдатпа
Орта Азия жерін мекендеген түркі тайпаларының діни-нанымдары бірдей немесе бір-біріне ұқсас болған. Бір тайпалар күшейіп өз үстемдігін басқа тайпаларға көрсеткенмен дін үстемдігі туралы мәліметтер жоқ. Ортағасырда тарих сахнасына көтеріліп, Орта Азия жерінде үлкен мемлекет құрған, көптеген тайпалардың қалыптасып өсіп өркендеуіне ықпалын тигізген тайпалардың бірі оғыз тайпасы болған. Оғыз тайпалары туралы көптеген тарихи деректер сарапқа салынып зерттеулер жұргізіліп келеді және де зерттелу үстінде. Дегенмен оғыз тайпаларының діни-наным сенімдері аз зерттелген. Осы себептерге байланысты біз бұл мақалада, оғыз тайпаларының діни-наным сенімдерін зерттеп ғылыми айналымға енгізуді жөн санадық. Мақалада оғыз тайпаларының жерлеу дәстүрін, діни-наным сенімдерін, құлшылық жасауға арналған орындарын, тотемдік бейнелерін зерттеу арқылы, басқа түркі халықтарымен мәдени және рухани байланысы анықталды. Аталмыш халықтардың кезеңдер бойынша мәдени сабақтастығы айқындалды. Сонымен қатар, оғыз тайпасының наным сеніміне байланысты жазба деректер жинақталып, талдау жасалынды. Оғыз тайпаларының ескерткіштерінен анықталған құлшылық орындарының өзіндік ерекшелігі жайында мағлұматтар берілуде. Мақалада, оғыз тайпаларының арасында тәңірге сиынушылық, зороастризм, тотеизмді ұстанғандығы жайында және бертін келе ислам дінін қабылдағандығы жайында мағлұматтар берілді
Әдебиеттер тізімі
Путешествие Ибн-Фадлана на Волгу / под редакцией Академика И.Ю. Крачковского. – Москва: Издательство Академии Наук СССР, 1939. – 212 с.
Бартольд В.В. К вопросу о погребальных обрядах турков и монголов. Т. 4. – Москва: Издательство «Наука», 1966. – С. 495.
Кумекова Б.Е. Государство Кимаков IX–XI вв. по арабским источникам. – Алма-Ата: Издательство «Наука» КазССР, 1972. – 153 с.
Плетнева С.А. Кочевники Средневековья. – Москва: Издательство «Наука», 1982. – 186 с.
Ахинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казахстана. – Алматы: «Гылым», 1995. – 294 с.
Гарустович Г.Н., Иванов В.А. Огузы и Печенеги в Евразийских степях. – Уфа: Издательство «Гылым», 2001. – 211 с.
Зиливинская Э.Д. Очаги комплекса на городище Джанкент // Известия Национальной Академии Наук Республики Казахстан. – 2013. – №3. – С. 100–108.
Бартольд В.В. Работа по исторической географии. – Москва: Издательство наука, 1965. – Т. III. – 707 с.
Байпаков К.М., Воякин Д.А., Ильин Р.В. Города Хувара и Янгикент – старая и новая столица Государство огузов // Вестник Мицай издания Международного Института Центральноазиатских исследований. Выпуск №16. – Самарканд: 2012. – С. 22–44.
Байпақов К.М., Воякин Д.А., Ақылбек С.Ш. Отырар алқабы. Көкмардан қалажұрты. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2006. – 80 б.
Байпаков К.М., Терновая Г.А. Религии и культы Средневекового Казахстана (по материалам городища Куйрыктобе). – Алматы, 2005. – 236 с.
Литвинский Б.А. Кангюйско-Сарматский фарм. – Душанбе: Издательство «Дониш», 1968. – 109 с.
Байпаков К.М. Культ барана у сырдарьинских племён // Археологические исследования древнего и средневекового Казахстана. – Алма-Ата: 1980. – С. 32–45.
Скалон К.М. Изображение животных на керамике сарматского периода // Труды отдела истории первобытной культуры. – Ленинград, 1941. – 183 с.
Волин С. Сведения арабских источниках IX–XVI вв. о долине реки Талас и смешенных районах // Труды Института истории, археологии и этнографии Академии Наук Казахской ССР. – Т. 8. – Алма-Ата, 1960. – С. 73–92.
Фазлаллах Рашид ад-дин. Огуз-Наме // перевод с персидского, предисловие, комментарии, примечания и указатели Р.М. Шукюровой. – Баку: «Баку Элм», 1987. – 57 с.
Смагулов Е. Арабское нашествие в Южный Казахстан: данные письменных и археологических источников // Мобилизованный археологией. – Астана, 2004. – С. 109–115.
Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монгольского нашествия. – Москва: Издательство восточной литературы, 1963. – Т. 1. – 759 с.
Бартольд В.В. Общие работы по истории Средной Азии. – Москва, 1963. – Т. 2. Часть 1. – 1020 с.
Рашид-ад-дин. Сборник летописей. – Москва: Издательство Академии наук СССР, 1952. – Т. 1. – 316 с.
Дарменов Р.Т., Тажекеев А.А. Ритуальные очаги на городище Жанкент // Народы и религии Евразии. – 2018. – №4 (17). – С. 109–122.
Байпаков К.М. Ежелгі және ортағасырлардағы Отырар. – Алматы: «Қазығұрт» баспасы, 2007. – 244 б.
Әбжет Б.С. Арийлық тайпалар және олардың діни наным-сенімдері // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2020. – №3 (117). – С. 129–138.
Мусаев Р.А., Жумашова Ж.А. Жерлеу рәсімдерін зерттеудің әдістері, тәсілдері және бағыттары // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2020. – №3 (117). – С. 39–48.
