Ағылшын, орыс және қазақ тілдерінің салыстырмалы құрылысындағы зооморфизмнің ерекшеліктері
Кілт сөздер:
зооморфизм, мәдени лингвистика, әлемнің суреті, этномәдени ерекшелігі, лексика-семантикалық нұсқалары, салыстырмалы құрылымдары.Аңдатпа
Бұл мақала салыстырмалы конструкциялар құрамындағы зооморфизмдерді
талдауға және оларды әр түрлі жүйелік тілдерде салыстыруға арналған. Мақалада
зооморфизмдерді ағылшын, орыс және қазақ тілдерінің салыстырмалы конструкцияларында
қолданудың кең таралған мысалдары талданған. Лингвистикалық зерттеулер үшін
салыстырмалы құрылымдардағы зооморфизмдерді талдау және оларды әр түрлі жүйелердегі
тілдерде салыстыру өте маңызды болып көрінеді. Зооморфизмнің жұмбақ табиғаты уақыт
өте келе зерттеушілердің назарын аударды. Тілдің кез келген саласына қарағанда жарқын
зоолексика тілден тыс шындықты түсінудің ерекшеліктерін бейнелейді, бұл кезде әртүрлі
тілдердегі жануарлардың бейнелері мен атаулары адамдарға проекцияланады. Бұл бейнелер
адам санасы мен нанымының тереңіне оралады. Адамға проекцияланған жануарлардың
атаулары көбінесе халықтық және мифтік белгілермен байланысты. Бұл құбылыстың тамыры
ғасырлардан, тайпалар жануарлар тотемдерінің бейнелеріне табынудан басталады.
Зооморфизмдер диффузды семантикасы бар салыстырмалы экспрессивтер ретінде
сипатталады, яғни олар сөйлеу формаларын екі жақты корреляциямен бейнелейді: олар
«жануар» (шығу тегі ретінде) және «адам» (сипаттаманы құрудың функционалды құралы
ретінде) сфераларын байланыстырады. Әр түрлі тілдердегі зооморфизмдерді зерттеу
лингвистикалық бейнелеуді айқын суреттеуге ықпал етеді, ал зерттеудің салыстырмалы
аспектісінде типтік ассоциацияларды анықтауға, әр тілдің ұлттық-мәдени ерекшеліктерін
тануға және сипаттауға мүмкіндік береді. Салыстырмалы құрылымдардағы зооморфизмдер
халықтың тарихи дамуының, рухани мәдениетінің өзіндік ерекшелігін, тұрмыстық
ерекшеліктерін, ана тілділердің ассоциативті-бейнелі ойлау ерекшелігін ашады.
Зооморфизмдер зерттеу объектісі ретінде ерекше назар аударуға тұрарлық, өйткені тіл
заңдарына бағына отырып, олар белгілі бір ішкі жүйені құрайды, оның шеңберінде арнайы
сипаттаманы қажет ететін өз заңдары туындайды.
Әдебиеттер тізімі
Лясота Ю.Л. Роль метафорических слов и выражений в развитии словарного состава языка: на материале современного английского языка: диссертация кандидата филологических наук. – Л., 1954. – 244 с. 2. Линко Т.В. Зооморфизмы в английском языке: диссертация кандидата филологических наук: 10.02.06; 10.02.01 / АН КазССР. Ин-т языкознания. – Алма-Ата, 1989. – 171 с.
Кайдар А. Тысяча метких и образных выражений: казахско-русский фразеологический словарь с этнолингвистическими пояснениями. – Астана: ТОО «Білге», 2003. – 368 с.
Черемисина М.И., Бродская Л.М. Структурные типы синтетических полипредикативных конструкций в языках разных систем. – Новосибирск, 1986. – 200 c.
Огдонова Ц.Ц. Зооморфные метафорические номинации в сопоставительном аспекте. Сборник научных трудов. Вып.4. – Екатеринбург, 2005. – С. 38.
Панфилов А.К. Предложенные способы выражения сравнения. – Москва, 1973. – 888 с.
Литвин Ф.А. Сопоставительный анализ зооморфных характеристик (на материале русского, английского языков). – М.: Наука, 1977. – 200 с. 8. Афанасьев А.В., Бажанов В.С. Звери Казахстана. – Алма-Ата: Изд-во АН Казахской ССР, 1953. – 535 с.
Сапожникова Л.М. Семантика референциально однозначных собственных имен и их адъективных дериватов. В кн.: Коннотативные аспекты семантики в немецкой лексике и фразеологии. – Калинин, 1987. – 250 с. 2. Тимошенко Е.И. К происхождению фразеологизмов. Кондрашка хватил / Русский язык. Межведомственный сборник. Вып 11. – Мн.: Университетское, 1991. – С. 144.
