Цифрлық аутизмнің нейролингвистикалық ерекшеліктері
Кілт сөздер:
нейролингвистика, цифрлық аутизм, аутизм спектрінің бұзылуы, мидың қызметі, сөйлеу әрекеті, когнитивті механизм, дефектология, коммуникация.Аңдатпа
Адамның ойлау жүйесі мен сана-сезімі тек жеке индивидтің мәселесі ғана
емес, ол жалпы қоғамдық-әлеуметтік мәселе. Қазіргі «цифрландыру дәуірінде «цифрлық
аутизм» құбылысы жас ұрпақ өкілдерінде, әсіресе балалар мен жасөспірімдерде тез өріс
алып келеді. Скринажерлер, зуммерлер немесе Z буыны – бұл қазіргі заманғы балалар өз
өмірін электронды құрылғыларсыз елестете алмайды. Бұл тек баланың тілдік қабілеттерінің,
сөйлеу әрекетінің қалыптасуына ғана емес, әлеуметтік ортаға бейімделуіне кедергі келтіріп,
білім алуына, кәсіби табысқа жету жолын да қиындатады.
Мақалада цифрлық аутизмнің адамдардың күнделікті өміріне тигізер әсері мен ықпалы
нейролингвистикалық тұрғыдан қарастырылды. Қазіргі кезде әлеуметтік желілерде онлайн
ортада қарым-қатынас жасау немесе виртуалды ортада шамадан тыс уақыт өткізу адамдарға
тікелей қарым-қатынастан жеңілерек көрінуі және жүзбе жүз коммуникацияда бола
бермейтін эмоционалдық көңіл-күй, еркіндік пен сенімділікті сыйлауы мүмкін. Дегенмен,
шамадан тыс қоғамнан оқшаулану, виртуалды өмір мен шынайы өмірлік жағдаяттардың
аражігін ажырату, оларды дұрыс бағалау және нақтылы шешімдер шығару барысында,
белгілі бір қиындықтар тудырады.
Цифрлық аутизм тек балалар арасында ғана емес, ересектер арасында да кездесетіні
алаңдатарлық мәселе. Өкінішке орай, виртуалды аутизмнің алдын алу, аутизмнен емдеу,
оңалту, мидың жұмысын қалпына келтіруге арналған нейролингвистикалық зерттеу
жұмыстары жеткіліксіз. Бұл құбылыс – нейролингвистика, әлеуметтану, медицина,
дефектология сынды бірнеше ғылымдар тоғысында, антропоөзектік парадигма тұрғысынан
зерттеуді қажет ететін күрделі мәселелердің бірі.
Әдебиеттер тізімі
Хайдеггер М. Время и бытие: Статьи и выступления / Пер. с нем. В.В. Бибихина. –М.:
Республика, 1993. – 447 с.
Замфир М. Использование виртуальной среды более 4 часов в день у детей в возрасте от 0 до 3
лет, сходный с расстройством аутистического спектра // Журнал румынских
литературоведческих исследований. – 2018. – №13. – С. 953–968.
Выготский Л.С. Мышление и речь // Собр. соч.: в 6 т. – М.: Педагогика, 1982. – Т. 2. – 361 с.
Лурия А.Р. Язык и мозг. Вопросы психологии. – М.: Педагогика, 1974. – 312 с.
Venuti P., Senese V.P. Un questionario di autovalutazione degli stili parentali: Uno studio su un
campione italiano // Giornale Italiano di Psicologia. – 2007. – №34 (3). – Р. 677–698.
Курпатов А.В. Чертоги разума. Убей в себе идиота. – М.: Капитал, 2022. – 416 с.
Бодуэн де Куртенэ И.А. Общее языкознание. Избранные труды. – М.: Юрайт, 2017. – 343 с.
Heffler K.F., Davidovitch M. Screen media and autism spectrum disorder: A systematic literature
review // Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics. – 2019. – №40. – Р. 303–311.
Симерницкая Э.Г. Мозг человека и психологические процессы в онтогенезе. – М.: Издательство
МГУ, 1985. – 190 с.
Жангужинова М.Е., Кульсеитова М.А., Кашаганова Т.У. Обзор методов применения цифровых
технологий для процесса обучения сценографии в системе подготовки бакалавров // Ясауи
университетінің хабаршысы. – 2023. – №4 (130). – Б. 245–265.
Haidegger M. Vremia i bytie: [Time and Being] Statii i vystuplenia / Per. s nem. V.V. Bibihina. – M.:
Respublika, 1993. – 447 s. [in Russian]
Zamfir M. [The consumption of virtual environment more than 4 hours/ day, in the children between 0-
years old, can cause a syndrome similar with the autism spectrum disorder] // Jurnal rumynskih
literaturovedcheskih issledovanii. – 2018. – №13. – S. 953–968. [in Russian]
Vygotski L.S. Myshlenie i rech [Thinking and speech] // Sobr. soch.: v 6 t. – M.: Pedagogika, 1982. – T.
– 361 s. [in Russian]
Luria A.R. Iazyk i mozg. Voprosy psihologii [Language and brain. Questions of psychology]. – M.:
Pedagogika, 1974. – 312 s. [in Russian]
Venuti P., Senese V.P. Un questionario di autovalutazione degli stili parentali: Uno studio su un
campione italiano // Giornale Italiano di Psicologia. – 2007. – №34 (3). – Р. 677–698. [in Italian].
Kurpatov A.V. Chertogi razuma. Ubei v sebe idiota [The halls of the mind. Kill the idiot in yourself]. –
M.: Kapital, 2022. – 416 s. [in Russian]
Boduen de Kurtene I.A. Obshee iazykoznanie. Izbrannye trudy [General linguistics. Selected works]. –
M.: Iurait, 2017. – 343 s. [in Russian]
Heffler K.F., Davidovitch M. Screen media and autism spectrum disorder: A systematic literature
review // Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics. – 2019. – №40. – Р. 303–311.
Simernitskaia E.G. Mozg cheloveka i psihologicheskie processy v ontogeneze [The human brain and
psychological processes in ontogenesis]. – M.: Izdatelstvo MGU, 1985. – 190 s. [in Russian]
Jangujinova M.E., Kulseitova M.A., Kashaganova T.U. Obzor metodov primenenia cifrovyh tehnologi
dlia processa obuchenia scenografii v sisteme podgotovki bakalavrov [An Overview of the Methods of
Using Digital Technologies for the Process of Teaching Scenography in the Bachelor's Degree System]
// Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2023. – №4 (130). – B. 245–264. [in Russian]
