ҚАЗАҚ ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ МАХАМБЕТ ОБРАЗЫНЫҢ НАРРАТИВТІК СИПАТЫ (Олжас Сүлейменов поэзиясы негізінде)
Кілт сөздер:
О. Сүлейменов, образ, Махамбет образы, поэзиядағы образ, көркем образ, тарихи образ, нарратив, поэзиядағы нарратив, өлең құрылысы.Аңдатпа
Қазақ хандығының соңғы жырауы, ақын, батыр, даңқты қолбасшы, күйші Махамбет Өтемісұлының ұлт әдебиеті мен тарихында алатын орны ерекше. Махамбет образы қазақ әдебиетінің көптеген ақын-жазушыларының шығармаларына арқау болды. Махамбет образы көпқырлы ақын, қоғам қайраткері, түркітанушы Олжас Сүлейменов поэзиясында ерекше орын алады. Бұған автордың Махамбет батырға арналған бірнеше тақырыптағы поэтикалық шығармалары дәлел бола алады. Зерттеу жұмысы қазақ әдебиеттану ғылымындағы «образ» ұғымының поэзиядағы көрінісін терең тани түсуге ықпал етеді. Ғылыми зерттеудің негізгі мақсаты Махамбет образының Олжас Сүлейменов поэзиясындағы нарративтік сипатын анықтауға бағытталған. Автор Махамбет жайлы қазақ әдебиетіндегі бірнеше туындыларға шолу жасаған. О. Сүлейменовтің орыс тіліндегі өлеңдеріндегі және аудармаларындағы Махамбет образын түрлі тәсілдермен зерттей отырып, образдың нарративтік сипатын мысалдармен дәлелдей көрсетеді. О.Сүлейменов шығармаларын орыс тілінде жазатын ақын болғандықтан, Махамбет бейнесінің түпнұсқа мен аудармаларда берілу сәйкестігіне баса назар аударылған. Зерттеушілер тарапынан қазақ ақындары шығармашылығында кездесетін «образ» ұғымы теориялық тұрғыда көптеп зерттелініп, маңыздылығы айқындалып келеді. Алайда поэзиядағы нарратив ұғымы бүгінгі әдебиеттану ғылымының өзекті тақырыптарының бірі. Мақалада «образ» бен «нарратив» ұғымын поэзия аясында зерттеу жұмыстың негізгі құндылығын көрсетеді. Автор зерттеу жұмысында поэзиядағы образдың терең және жан-жақты ашылуы үшін өлеңнің ішкі құрылысы мен суретті сөздердің нарративтік бірлестік табуы аса маңызды деген гипотезаны дәлелдейді.
Әдебиеттер тізімі
Нұрғали Р. Сөз өнерінің эстетикасы: Монография. – Астана: Елорда, 2003. – 424 б.
Әдебиеттану. Терминдер сөздігі / Құраст.: З. Ахметов, Т. Шаңбай. – Семей-Новосибирск, «Талер-Пресс», 2006 – 398 б.
Шашкина Г.З. Слово в образной системе поэта (на материале поэзии О. Сулейменова): дисс. ... канд. филол. наук. – Алматы, 1996. – 188 с.
Сүлейменов О.О. Шығармалар жинағы 1-том. Өлеңдер. – Алматы: «Олжас кітапханасы» баспа үйі, 2016. – 448 б.
Сүлейменов О.О. Таңдамалы туындылары. Поэмалар, сценарий / ауд. Қ. Мырза Әли. – Алматы: Жібек жолы, 2005. – 336 б. 6. Вербовский Н.Ю. Поэтический диалог: О.О. Сулейменов – А.А. Вознесенский (Сравнительный анализ лирики авторов). [Электронный ресурс]. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/poeticheskiy-dialog-o-o-suleymenov-a-a-voznesenskiy-sravnitelnyy-analiz-liriki-avtorov (дата обращения 15.08.2023) 7. Канапьянов Б. Быть далеко услышанным. Олжасу Сулейменову – 70. [Электронный ресурс]. URL: http://lib.ukgu.kz/ru/home/546-b-kanapyanov-byt-daleko-uslyshannym (дата обращения 15.08.2023) 8. McHale B. Beginning to think about narrative in poetry // Narrative. – 2009. – Т. 17. – №1. – P. 11–30.
Қабдолов З. Екі томдық таңдамалы шығармалар. 2-том. Сөз өнері: Монография. – Алматы: Жазушы, 1983. – 456 б.
Хуатбекұлы Е. Н. Назарбаев шығармаларындағы нарратив пен дискурс: Философия докторы (PhD) ... дисс. – Алматы, 2021. – 127 б.
Nurgali R. Soz onerіnіn estetikasy: monografia [Aesthetics of Word Art: Monograph]. – Astana: Elorda, 2003. – 424 b. [in Kazakh] 2. Adebiettanu. Terminder sozdіgі [Literary Studies. Dictionary of terms] / Qurast.: Z. Ahmetov, T. Shanbai. – Semei-Novosibirsk, «Taler-Press», 2006 – 398 b. [in Kazakh] 3. Shashkina G.Z. Slovo v obraznoi sisteme poeta (na materiale poezii O. Suleimenova): diss. ... kand. filol. nauk. [Words in the image system poem (on the material of poetry O. Suleimenov): diss.]. – Almaty, 1996. – 188 s. [in Russian] 4. Suleimenov O.O. Shygarmalar jinagy 1-tom. Olender [Collection of Works Volume 1. Poems]. – Almaty: «Oljas kіtaphanasy» baspa uyі, 2016. – 448 b. [in Kazakh] 5. Suleimenov O.O. Tandamaly tuyndylary. Poemalar, scenari [Selected Works. Poems, script] / aud. Q. Myrza Ali. – Almaty: Jіbek joly, 2005. – 336 b. [in Kazakh] 6. Verbovski N.Iu. Poeticheski dialog: O.O. Suleimenov – A.A. Voznesenski (Sravnitelnyi analiz liriki avtorov) [Poetic dialogue: O.O. Suleimenov – A.A. Voznesensky (comparative analysis of the author's lyrics)]. [Electronic resource]. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/poeticheskiy-dialog-o-o-suleymenov-a-a-voznesenskiy-sravnitelnyy-analiz-liriki-avtorov (date of access 15.08.2023) [in Russian] 7. Kanapianov B. Byt daleko uslyshannym. Oljasu Suleimenovu – 70 [To be heard far away. Olzhas Suleimenov – 70]. [Electronic resource]. URL: http://lib.ukgu.kz/ru/home/546-b-kanapyanov-byt-daleko-uslyshannym (date of access 15.08.2023) [in Russian] 8. McHale B. Beginning to think about narrative in poetry // Narrative. – 2009. – T. 17. – №1. – P. 11–30. 9. Qabdolov Z. Ekі tomdyq tandamaly shygarmalar. 2-tom. Soz onerі: Monografia [Selected works in two volumes. T. II. The art of the word: monograph]. – Almaty: Jazushy, 1983. – 456 b. [in Kazakh] 10. Huatbekuly E. N. Nazarbaev shygarmalaryndagy narrativ pen diskurs: Filosofia doktory (PhD) ... diss. [Narrative and discourse in the works of N. Nazarbayev: diss.]. – Almaty, 2021. – 127 b. [in Kazakh]
