ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ МУЗЫКАЛЫҚ МҰРАСЫ: ТАРИХНАМАЛЫҚ ТАЛДАУ
Кілт сөздер:
қазақ музыкасы, аспап, музыкатанушылар, өнер, фольклор, музыкалық мұра, музыкалық археология.Аңдатпа
Тарихнамалық талдау, яғни қазақ халқының музыкалық мұрасын зерделеу және де оның жай-күйін бағалау тарихи танымның негізгі бөлшектерінің бірі болып қана қоймайды, сонымен қатар отандық мәдениеттану, өнертану бойынша да маңызды дүниелер қатарына жатады. Әрбір музыкалық шығарма қалыптасу тарихынан, өзіндік тілден, поэтикадан және басқа да ерекшеліктерден тұрады. Олардың әрқайсысы қазақ халқының рухани, әлеуметтік және заттай өмірін сипаттайтын маңызды тарихи дереккөзі болып табылады.
Музыкалық мәдениеттің қалыптасуындағы өзіндік қайнар-бастаулар қазақ халқы өміріндегі алуан түрлі оқиғаларды, құбылыстар мен тарихи үдерістерді қамтиды. Бұл феноменнің қайнарлары ежелгі замандардан тамыр тартады. Қазақ халқының ұйысуы кезінде ол біртұтас әрі бір сарынды бола бастады, дегенмен өңірлер мен тарихи-мәдени ландшафт ерекшеліктеріне қарай жарқын әр алуан үлгілерді қалыптастырды. Мұндай өзіндік дәстүр қазіргі күнге шейін сақталып отыр.
Патшалық Ресей тұсында музыкалық мәдениетті зерттеу қалыптасты. Кеңестік кезеңде, негізінен, маркстік-лениндік таптық күрестің ықпалымен езілген халық шығармашылығына кеңінен ден қойылды. Тәуелсіздік жылдарында қазақ музыкалық шығармашылығының бірегей үлгілері әлемдік мәдениет құрамына енді, осынысымен-ақ ол жаһандану дәуірінде басқа құндылықтармен қатар өмір сүру мүмкіндіктерін дәлелдеп те отыр. Бұл бағыттағы зерттеу жұмыстары жыл сайын артып келеді, олардың барлығы тарихнамалық шолу керектігін және ғылыми ізденістердің жүйеленуі қажет екендігін көрсетеді.
Әдебиеттер тізімі
Музыкальная культура Казахстана: Сборник статей и материалов / Сост.: П.В. Аравин, Б.Г. Ерзакович. – Алма-Ата: Казгослитиздат, 1955. – 178 с.
Казахский музыкальный фольклор: Избранные записи казахского народного творчества дореволюционной эпохи: песни и кюи / Редкол. и авт. предисл. Б. Ерзакович, Б. Каракулов, З. Коспаков. – Алма-Ата: Наука, 1982. – 263 с.
200 казахских песен: музыкально-этнографический сборник / Запись, предисл. и примеч. Т. Бекхожиной; Отв. ред. чл.-кор. АН КазССР, д-р искусствоведения Б.Г. Ерзакович. – Алма-Ата: Изд-во «Наука» КазССР, 1972. – 231 с.
Магауин М.М. Казахские акыны и жырау XV–XVIII вв.: Автореферат дис. ... канд. филол. наук / Каз. гос. ун-т им. С.М. Кирова. – Алма-Ата, 1966. – 27 с.
Уахатов Б. Қазақтың тұрмыс-салт жырларының типологиясы. – Алматы: Ғылым, 1983. – 159 б.
Елеманова С.А. Казахское традиционное песенное искусство: генезис и семантика. – Алматы: Дайк-Пресс, 2000. – 185 с.
Акпарова Г. Становление и развитие камерно-инструментального жанра в Казахстане // Актуальные проблемы музыкальной науки и музыкального образования: Мат. сб. междунар. научно-прак. конф. – Алматы, 2005. – С.143–146.
Жумабекова Д.Ж. Выдающиеся исполнители и деятели Казахстана. – Астана: ЕНУ, 2005. – 90 с.
Этнокультурные традиции в музыке. Музыкадағы этномәдени дәстүрлер: Матер. междунар. конф., посвящ. памяти Т. Бекхожиной / Ред.-сост. Мухамбетова А.И., Омарова Г.Н. – Алматы: Дайк-Пресс, 2000. – 325 с.
История казахской музыки. – Т.1. Традиционная музыка казахского народа / Отв. ред. Т. Джумалиева, А. Темирбекова. – Алматы: Ғылым, 2000. – 424 с.
Очерки о композиторах Казахстана. – Алматы: Алматы-Болашақ, 2013. – 622 с.
Жанузакова З. Русские записи казахской музыки конца XIX – начала XX века // Музыка и музыканты братских народов Советского Союза: Сборник статей / Под ред. проф. С.Л. Гинзбурга; Ленингр. гос. консерватория им. Н.А. Римского-Корсакова. – Л.: Музыка. Ленингр. отд-ние, 1972. – 190 с.
Елеманова С. О профессионализме в дореволюционной казахской музыкальной культуре // Известия АН КазССР. – 1981. Серия филол. – №4. – С. 49–56.
Дернова В.П. А.В. Затаевич и казахская народная музыка: Автореферат дис. ... кандидата искусствоведения / Ленингр. ордена Ленина гос. консерватория им. Н.А. Римского-Корсакова. – Л., 1960. – 16 с.
Ахмет Қуанұлы Жұбанов: (1906–1968): ұсыныстық-библиографиялық көрсеткіш = Ахмет Куанулы Жубанов: 1906–1968: рек. библиографический указ. / құраст. Ш.Б. Үсенбаева, А.Б. Рақышева. – Алматы: ҚР Ұлттық кітапханасы, 2006. – 122 б.
Ахметбекова Д.А. Творческий портрет Б.Г. Ерзаковича, этномузыковеда, педагога, компо-зитора, критика, редактора, музыкально-общественного деятеля. – Алматы, 2017. – 178 с.
Байгунаков Д.С. Ә.Х. Марғұлан – көне дәуір зерттеушісі // Әл-Фараби атындағы ҚҰУ хабаршысы. – Тарих сериясы. – 2006. – №3. – Б.123–126.
Маргулан А.Х. О носителях древней поэтической культуры казахского народа // М.О. Ауэзову (Сборник статей к его шестидесятилетию). – Алма-Ата, 1959. – С. 70–89.
Сарыбаев Б.Ш. Казахские музыкальные инструменты: научное издание / Сарыбаев Б.Ш. – Алма-Ата: Жалын, 1978. – 174 с.
Амандыков Я. Развитие казахской песенной традиции в советский период: Рукопись дисс. ... кандидата филологических наук / АН КазССР, Институт литературы и искусства им. М.О. Ауэзова. – Алма-Ата, 1984. – 161 с.
Ерзакович Б.Г., Коспаев З. Историография казахского музыкального фольклора. – Алма-Ата: Наука, 1986. – 108 с.
Кунанбаева А.Б. Проблема казахской эпической традиции (на музыкальном материале 1960–80-х годов): Рукопись дисс.... кандидата искусствоведения / Министерство культуры РСФСР, Ленинградский государственный институт театра, музыки и кинематографии. – Л., 1984. – 192 с.
Ахметова М.М. Песни и романсы композиторов Казахстана. – Алма-Ата: Казахстан, 1964. – 61 с.
Ахметова М.М. Традиции казахской песенной культуры. – Алма-Ата: Наука, 1984. – 119 с.
Межнациональные связи в советской музыкальной культуре. Сб. ст. / Сост. Вызго-Иванова И.М. – Л.: Музыка, 1987. – 263 с.
Музыкальная культура Казахстана на современном этапе: Библиографический указатель / Сост.: Кайшигарина К. – Алматы, 2003. – 223 с.
Каракулов Б. Казахский музыкальный фольклор и этногенез // Вестник АН КазССР. – 1974. – №3. – С.36–41.
Намазова Қ. Көне аспаптар күмбірін бүгінге жеткізген Болат Сарыбаев ұмытылып барады // Қазақ әдебиеті. – 2002. – 23 тамыз.
Жәкіш З. Археологиялық қазбалардағы музыкалық аспаптар // Абай. – 1994. – №3. – Б. 67–107.
Базылхан Н. Көне түрік дәуірінің музыкалық аспабындағы (қобызындағы) мәтін: тарихи-деректанулық алғашқы талдау // Түркі өркениеті және тәуелсіз Қазақстан. Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған халықаралық конференция материал-дары. I (А-Й) / Ш. Ыбраевтың редакциясымен. – Астана, 2011. – 482 б. – Б. 164–171.
Шегебаев П. История казахской инструментальной музыки XIX века: учебное пособие. – Астана: Фолиант, 2008. – 59 с.
Турсунов Е.Д. Возникновение баксы, акынов, сэри и жырау. – Астана: Фолиант, 1999. – 265 с.
Ази Е.А. Сал-серілік дәстүр және Зәкәрияның тағдыры // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2020. – №3 (117). – Б. 15–27.
Биекенов К.У., Хибина Н.Н., Мамытканов Д.К. Биографический метод исследования социо-логии искусства Казахстана: монография. – Алматы: Қазақ университеті, 2019. – 207 с.
Елеманова С.А. Наследие тюркской культуры (исторический обзор казахской традиционной музыки). – Алматы: Кантана-пресс, 2012 . – 408 с.
Жәкішева З.С. Қазақтың дәстүрлі музыкалық аспаптары = Казахские традиционные музыкальные инструменты = Kazakh traditional musical instruments. – Алматы: «Алматыкітап баспасы», 2015. – 232 б.
Мухамбетова А.И. Тенгрианский календарь и традиционная музыкальная культура казахов / Автореф. дис... доктора искусствоведения / Академия художеств Узбекистана, Научно-исследовательский институт искусствознания. – Ташкент, 2005. – 41 с.
Мерғалиев Т., Бүркіт С., Дүйсен О. Қазақ күйлерінің тарихы. – Алматы, 2000. – 412 б.
Сейдімбек А. Қазақтың күй өнері. – Астана: Күлтегін, 2002. – 831 б.
Балабеков Е.О. Казахский музыкальный фольклор: особенности, основные функции, воспитательные возможности и проблемы совершенствования. – Шымкент: ТОО «МиК», 2000. – 178 с.
Майгазиев С.К. Қазіргі қазақ эстрадасындағы этнофольклорлық тенденциялар (этнофольклорлық ансамбльдер шығармашылығы негізінде): Философия докторы (PhD) дәрежесін алу үшін дайындалған дисс. ... қолжазбасы. Т. Жүргенов ат. Қазақ ұлттық өнер академиясы. – Алматы, 2020. – 141 б.
