ӘДЕБИЕТТАНУ ҒЫЛЫМЫНДАҒЫ АВТОР ТЕОРИЯСЫНЫҢ ДАМУ ӨРІСІ: ӨТКЕНІ МЕН БҮГІНІ
Кілт сөздер:
әдебиеттану, әдебиет теориясы, мәтіндегі автор, автор образы, авторлық ұстаным, автор интенциясы.Аңдатпа
Мақалаға әдебиеттану ғылымындағы «автор» ұғымының көпқырлы жеке-дара категория ретіндегі тарихи даму өрісі негіз болды. «Автор» теориясының әдебиеттегі романтизм, структурализм, формализм, постструктурализм мен постмодернизм сынды ағымдар үстемдік құрған кезеңдердегі даму бағдарына назар аударылып, осы кезеңнің іргелі теориялық тұжырымдары мен беделді өкілдерінің негізгі қағидаттарына салыстырмалы, сараптамалық талдау жасалынды. Әдебиеттану ғылымына жаңа серпін алып келген неореализмде бір уақыт кезеңінде АҚШ, Еуропа, Ресейде және біздің елімізде «автор» теориясы әртүрлі бағытта дамып, әрқалай түсіндірілді. Бұл теориялардың бір-бірімен қисынды байланысы кейде әлсіз келіп, кейде кейбір мәселеде қарама-қайшылықтары да көрінді. Сонымен қатар, америкалық-ағылшындық «жаңа сын» мектебі, еуропалық-француздық «сана сыны» мектебі мен кеңестік классикалық парадигмалардың өзіндік ерекшеліктері мен айырмашылықтары болғаны талдау барысында айқындалады. А. Байтұрсыновтың авторға қатысты тұжырымдарының мәні ашылып, әлем әдебиеттенуында өзге ғалымдардың зерттеулерімен үндестігі сараланды. Сондай-ақ, «автор» теориясының қазіргі даму тенденциялары айқындалып, осы бағыттағы ғалымдардың еңбектеріне сараптамалық талдау жасалынды. «Автор» ұғымын құраушы компоненттердің негізгілері ретінде – «автор образы», «автор ұстанымы», «автор интенциясы» категориялары анықталып, осы бағыттағы жаңашыл ой-пікірлер сараланды. Мақала авторлары ғылыми теориялар мен әдеби мектептердің дамуы мен құлдырауындағы тарихи заңдылыққа сүйене отырып, бүгінгі күнді автортанымға қатысты ғылымдағы «теориялық дағдарыс кезеңі» деген тұжырым жасайды.
Әдебиеттер тізімі
Турышева О.Н. Теория и методология зарубежного литературоведения [Электронный ресурс]. URL: https://clck.ru/346zXf (дата обращения 10.04.2023)
Виноградов В.Б. О теории художественной речи. – М.: Высшая школа, 1971. – 113 с.
Аймұхамбет Ж.Ә., Құрмамбаева Қ.С., Миразова М.Н. Көркем туындыдағы бейне мен таңбаның қызметі // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2023. – №1(127). – Б. 35–45. https://doi.org/10.47526/2023-1/2664-0686.03
Бахтин М.М. Эстетика словесного творчества. – М.: Искусство, 1986. – 423 с.
Ахмет Байтұрсынұлы. Әдебиет танытқыш. – Алматы: Атамұра, 2003. – 208 б.
Сафронова Л.В. Автор и герой в постмодернистской прозе: автореф. дисс. ... д-ра фил. наук. – Алматы, 2007. – 55 с.
Ali Jamali Nesari. Procedia // Social and Behavioral Sciences. – 2015. – Т. 205. – P. 642–647.
Lodge D. «Conrad's» Victory» and «The Tempest»: An Amplification // The Modern Language Review. – 1990. – P. 195–199.
Holquist Michael. «Answering as Authoring: Mikhail Bakhtin's Trans-linguistics» // Critical Inquiry. – l983. – №10 (2). – P. 307–319.
Lawall S. Critics of Consciousness: The Existential Structures of Literature. – Cambridge: Harvard University Press, 1968. – 277 p.
Андре Маруа. От Монтеня до Арагона. – М.: Радуга, 1983. – 662 с.
Добролюбов Н.А. Когда же придет настоящий день? В кн.: Литературная критика. – Т.2. – Л.: Художественная литература, 1984. – С. 180–228.
Добролюбов Н.А. Забитые люди. В кн.: Литературная критика. – Т.2. – Л.: Художественная литература, 1984. – С. 428–467.
Лотман Ю.М. Логика взрыва. – М.: Языки русской культуры, 2000. – 108 с.
Писарев Д.И. Борьба за жизнь // Достоевский в русской критике: Сб. статей. – М.: Художественная литература, 1956. – С. 162–229.
Большакова А.Ю. Теория автора у М.М. Бахтина и В.В. Виноградова // Диалог. Карнавал. Хронотоп. – 1999. – №2. – С. 4–22.
Ильин И. Постмодернизм. Словарь терминов. – М.: Intrada, 2001. – 414 с.
Мировое литературоведение. – Алматы: ҚазАқпарат, 2009. – 271 с.
Әдебиет теориясы: Антология. 1-том / Джули Ривкин мен Майкл Райанның редакциясымен. – Алматы: «Ұлттық аударма бюросы» қоғамдық қоры, 2019. – 568 б.
Большакова А.Ю. Теория авторства в современном литературоведении // Известия АН. Серия литературы и языка. – 1998. – 57 т. – С. 15–24.
Seán Burke. The Death and Return of the Author [Electronic resource]. URL: https://edinburghuniversitypress.com/book-the-death-and-return-of-the-author.html (date of access: 25.01.2023)
Ellis D. Death and Return of the Author // The Cambridge Quarterly. 1993, Vol. 22, No. 3. – P. 331–337.
Simanowski Roberto. Death of the Author? Death of the reader!. In: Dichtung Digital // Journal für Kunst und Kultur digitaler Medien. – 2001. – №19, Jg. 3. – S. 1–7. DOI: https://doi.org/10.25969/mediarep/17470
Wendell Harris. Beyond Poststructuralism. The Speculations of Theory and the Experience of Reading. [Electronic resource]. URL: https://www.psupress.org/books/titles/0-271-01495-4.html (date of access: 15.03.2023)
John T. Shawcross. Intentionality and the New Traditionalism. Some Liminal Means to Literary Revisionism. [Electronic resource]. URL: https://www.psupress.org/books/titles/978-0-271-00758-8.html (date of access: 15.03.2023)
Arabella Lyon. Intentions Negotiated, Contested, and Ignored. [Electronic resource]. URL: https://www.psupress.org/books/titles/0-271-01797-X.html (date of access: 15.03.2023)
Карпов И.П. Проблема типологии авторства в русской литературе конца ХІХ – начало ХХ века: дисс. ... канд. филол. наук. – М., 1998. – 183 с.
Исина Н.У. «Автор» и «герой» в прозе А. Кекильбаева (на материале цикла повестей «Степные легенды»)»: автореф. дисс. ... канд. филол. наук. – Алматы, 1995 – 26 с.
Абдуллина Л.И. Проблема автора и авторской позиции в «женской прозе» (на материале русской повести 1830–1840-х годов): автореф. дисс. ... канд. филол. наук. – Алматы, 1997. – 24 с.
Есембеков Т.У. Қазақ прозасындағы драматизмнің көркемдік-эстетикалық мән-маңызы: филол. ғыл. док. ... дисс. автореф. – Алматы, 1998. – 47 б.
Оразбек М.С. Көркем прозадағы шығармашылық тұлға мен авторлық позицияның арақатынасы (1980–2000 жылдар әдебиеті бойынша): филол. ғыл. док. ... дисс. автореф. – Алматы, 2007. – 26 б.
Бадиков В.В. Авторское сознание и социальный заказ. – Алматы: Жеті Жарғы, 1997. – 256 с.
Майтанов Б.К. Психологизм в художественной литературе. – Алматы: Қазақ университеті, 2004. – 235 с.
Исмакова А.С. Поэтика казахской худежественной прозы начала ХХ века (тематика, жанр, стиль): автореф. дисс. ... док. филол. наук. – Алматы, 1998. – 60 с.
Савельева В.В. Художественная антропология. – Алматы: АГУ им. Абая, 1999. – 281 с.
REFERENCES
Turysheva O.N. Teoria i metodologia zarubejnogo literaturovedenia [Theory and methodology of foreign literary criticism] [Electronic resource]. URL: https://clck.ru/346zXf (date of access 10.04.2023) [in Russian]
Vinogradov V.B. O teorii hudojestvennoi rechi [On the theory of artistic speech]. – M.: Vysshaia shkola, 1971. – 113 s. [in Russian]
Aimuhambet J.A., Qurmambaeva Q.S., Mirazova M.N. Korkem tuyndydagy beine men tanbanyn qyzmetі [The Role of Image and Sign in a Artwork] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2023. –№1(127). – B. 35–45. https://doi.org/10.47526/2023-1/2664-0686.03
Bahtin M.M. Estetika slovesnogo tvorchestva [Aesthetics of verbal creativity]. – M.: Iskusstvo, 1986. – 423 s. [in Russian]
Ahmet Baitursynuly. Adebiet tanytkysh [Literary critic]. – Almaty: Atamura, 2003. – 208 b. [in Kazakh]
Safronova L.V. Avtor i geroi v postmodernistskoi proze [Author and hero in postmodern prose]: avtoref. diss. … d-ra fil. nauk. – Almaty, 2007. – 55 s. [in Russian]
Ali Jamali Nesari. Procedia // Social and Behavioral Sciences. – 2015. – Т. 205. – P. 642–647.
Lodge D. «Conrad's» Victory» and «The Tempest»: An Amplification // The Modern Language Review. – 1990. – P. 195–199.
Holquist Michael. «Answering as Authoring: Mikhail Bakhtin's Trans-linguistics» // Critical Inquiry. – l983. – №10 (2). – P. 307–319.
Lawall S. Critics of Consciousness: The Existential Structures of Literature. – Cambridge: Harvard University Press, 1968. – 277 p.
Andre Marua. Ot Montenia do Aragona [From Montaigne to Aragon]. – M.: Raduga, 1983. – 662 s. [in Russian]
Dobroliubov N.A. Kogda je pridet nastoiashi den? [When will the real day come?]. V kn.: Literaturnaia kritika. – T.2. – L.: Hudojestvennaia literatura, 1984. – S. 180–228. [in Russian]
Dobroliubov N.A. Zabitye liudi [Downtrodden people]. V kn.: Literaturnaia kritika. – T.2. – L.: Hudojestvennaia literatura, 1984. – S. 428–467. [in Russian]
Lotman Iu.M. Logika vzryva [Logic of explosion]. – M.: Iazyki russkoi kultury, 2000. – 108 s. [in Russian]
Pisarev D.I. Borba za jizn [The struggle for life] // Dostoevski v russkoi kritike: Sb. statei. – M.: Hudojestvennaia literatura, 1956. – S. 162–229. [in Russian]
Bolshakova A.Iu. Teoria avtora u M.M. Bahtina i V.V. Vinogradova [The theory of the author by M.M. Bakhtin and V.V. Vinogradov] // Dialog. Karnaval. Hronotop. – 1999. – №2. – S. 4–22. [in Russian]
Ilin I. Postmodernizm. Slovar terminov [Postmodernism. Dictionary of Terms]. – M.: Intrada, 2001. – 414 s. [in Russian]
Mirovoe literaturovedenie [World literary studies]. – Almaty: KazAqparat, 2009. – 271 s. [in Russian]
Adebiet teoriasy: Antologia. 1-tom [Theory Of Literature: An Anthology] / Djuli Rivkin men Maikl Raiannyn redakciasymen. – Almaty: «Ulttyk audarma biurosy» qogamdyq qory, 2019. – 568 b. [In Kazakh]
Bolshakova A.Iu. Teoria avtorstva v sovremennom literaturovedenii [Theory of authorship in modern literary studies] // Izvestia AN. Seria literatury i iazyka. – 1998. – 57 t. – S. 15–24. [in Russian]
Seán Burke. The Death and Return of the Author [Electronic resource]. URL: https://edinburghuniversitypress.com/book-the-death-and-return-of-the-author.html (date of access: 25.01.2023)
Ellis D. Death and Return of the Author // The Cambridge Quarterly. 1993, Vol. 22, No. 3. – P. 331–337.
Simanowski Roberto. Death of the Author? Death of the reader!. In: Dichtung Digital // Journal für Kunst und Kultur digitaler Medien. – 2001. – №19, Jg. 3. – S. 1–7. DOI: https://doi.org/10.25969/mediarep/17470
Wendell Harris. Beyond Poststructuralism. The Speculations of Theory and the Experience of Reading. [Electronic resource]. URL: https://www.psupress.org/books/titles/0-271-01495-4.html (date of access: 15.03.2023)
John T. Shawcross. Intentionality and the New Traditionalism. Some Liminal Means to Literary Revisionism. [Electronic resource]. URL: https://www.psupress.org/books/titles/978-0-271-00758-8.html (date of access: 15.03.2023)
Arabella Lyon. Intentions Negotiated, Contested, and Ignored. [Electronic resource]. URL: https://www.psupress.org/books/titles/0-271-01797-X.html (date of access: 15.03.2023)
Karpov I.P. Problema tipologii avtorstva v russkoi literature konca XIX – nachala XX veka: [The problem of typology of authorship in Russian literature of the late XIX – early XX century]: diss. … kand. fil. nauk. – M., 1998. – 183 s. [in Russian]
Isina N.U. «Avtor» i «geroi» v proze A. Kekilbaeva (na materiale cikla povestei «Stepnye legendy»)» [“Author” and “hero” in A. Kekilbayev's prose]: avtoref. diss. ... kand. filol. nauk. – Almaty, 1995. – 26 s. [in Russian]
Abdullina L.I. Problema avtora i avtorskoi pozicii v «jenskoi proze» (na materiale russkoi povesti 1830–1840-h godov) [The problem of the author and the author's position in “women's prose” (based on the material of the Russian novella of the 1830s-1840s)]: avtoref. diss. ... kand. filolog. nauk. – Almaty, 1997. – 24 s. [in Russian]
Esembekov T.U. Qazaq prozasyndagy dramatizmnin korkemdik-estetikalyq man-manyzy [Artistic and aesthetic significance of dramatism in Kazakh prose]: filol. gyl. dok. … diss. avtoref. – Almaty, 1998. – 47 b. [In Kazakh]
Orazbek M.S. Korkem prozadagy shygarmashylyq tulga men avtorlyq pozicianyn araqatynasy (1980–2000 jyldar adebietі boiynsha)» [The ratio of creative personality and author's position in artistic prose (according to the literature of the 1980s–2000s)]: filol. gyl. dok. ... diss. avtoref. – Almaty, 2007 – 26 b. [In Kazakh]
Badikov V.V. Avtorskoe soznanie i socialnyi zakaz [Author's consciousness and social order]. – Almaty: Jetі Jargy, 1997. – 256 s. [in Russian]
Maitanov B.K. Psihologizm v hudojestvennoi literature [Psychologism in Fiction]. – Almaty: Qazaq universitetі, 2004. – 235 b. [In Russian]
Ismakova A.S. Poetika kazahskoi hudejestvennoi prozy nachala XX veka (tematika, janr, stil) [Poetics of Kazakh fiction at the beginning of the twentieth century (theme, genre, style)]: avtotef. diss. ... d-ra filol. nauk. – Almaty, 1998. – 60 s. [in Russian]
Savelieva V.V. Hudojestvennaia antropologia [Artistic anthropology]. – Almaty: AGU im. Abaia, 1999. – 281 s. [in Russian]
