ШЫҒЫС ТҮРКІСТАН ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ ПОСТКОЛОНИАЛИЗМ КӨРІНІСІ
Кілт сөздер:
постколониализм, неоколонализм, колониализм, бай, кедей, Шығыс Түркістан поэзиясы, Қытайдағы қазақ ақындары., post-colonialism, neo-colonialism, colonialism, rich, poor, East Turkestan poetry, Kazakh poets in China.Аңдатпа
Мақалада әлемдегі отарланған халықтардың теңдігін қалап, анти-империалды саясат ұстанған коммунизмнің Шығыс Түркістанда орнауы мен оның Қытайдағы қазақ поэзиясына ықпалы және теңдіктің теңсіздікке ұласып, қазіргі аз халықтарға ұлтсыздандыру идеологиясын күштеп сіңіріп отырған Қытай үкіметі саясатының Шығыс Түркістан поэзиясындағы көріністері мен ерекшеліктері қарастырылды. Шығыс Түркістан қоғамындағы кедейлерді жақтаған қытай коммунизмі Кеңестік коммунизм секілді уақыт өте келе неоколониалды тұрғыда қарамағындағы аз халықтардың мәдениеті мен әдебиетіне, салт-дәстүріне, әдет-ғұрыптарына, ойлау жүйесіне тигізген әсері әдеби мәтіндер арқылы зерттелді.
Мақаланың алғашқы бөлігінде қоғам ішіндегі таптық бөлінушілікті жойып, кедейлер теңдігін қорғағысы келген Қытай коммунизмінің Шығыс Түркістанға енуі қазақ ақыны Мақатан Шәріпқанның дастаны арқылы талқыланды. Өлеңдегі кейіпкерлерге тоқталып, семиотикалық және семантикалық көркемдігі және ерекшелігіне жіті назар аударылды.
Мақаланың екінші бөлігінде Шығыс Түркістанға иіліп кіріп, иелік еткен Қытай үкіметінің қысымына қарамастан, қазіргі қазақ поэзиясындағы ұлттық құндылықтар мен ұлттық болмыстың, бірегейліктің көріністері Омарғазы Айтанұлы, Жеңіс Кәкенұлы, Өркен Салубай сынды ақындардың өлеңдері арқылы талданды. Аталған зерттеулердің аясында қазіргі Шығыс Түркістан поэзиясындағы ұлттық-антиколониалды әдебиеттің дамуына аналитикалық болжамдар жасалды.
Әдебиеттер тізімі
Robert J.Y. Postcolonialism: An Historical Introduction. – Oxford, UK, Blackwell, 2001. – 530 p.
Patrict C.H. Colonializm and Cultural Identity. – Albany: State University of New York Press, 2000 – 784 p.
Edward W.S. Şarkiyatçılık. Bat’nın Şark Anlayışları. – İstanbul: Metis Yayıncılık, 2017. – 409 s.
Homi K.B. The Other Question: Difference, Discrimination and the Discourse of Colonialism. – London: Routledge, 2013. – 288 p.
Spivak G. A critique of postcolonial reason: Toward a history of the, vanishing present. – London: Harvard University Press, 1999. – 464 p.
Aime C. Sömürgecilik Üzerinde Söylev, Fransız Irkçığının Fikri Temelleri / çev. Güneş Ayas. – İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2005. – 38 s.
Ania L. Kolonyalizm-Postkolonyalizm / çev. Mehmet Küçük. – İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2000. – 320 s.
Masood Raja: «Resources on Postcolonialism: Glossary» [Электронды ресурс]. URL: https://postcolonial.net/glossary/ (қаралған күні: 15. 04.2023)
Күңгірт от (Қытайдағы қазақ ақындарының таңдамалы жыр жинағы) / Құр. Ақан Гүлнар. – Алматы: Шетел әдебиеті газеті редакциясы, 2016. – 160 б.
Өркен Салубай: «Әлмисақтан да ары, уақыттан да ескімін» [Электронды ресурс]. URL: https://adebiportal.kz/kz/news/view/orken-salubai-almisaqtan-da-ary-uaqyttan-da-eskimin__22873 (қаралған күні: 15. 04.2023)
Homi K.B. The Location of Culture. – London, Routledge, 1994. – 295 p.
Frantz F. Siyah Deri Beyaz Maskeler / çev. Orçun Türkay. – İstanbul: Metis Yayınları, 2019. – 184 s.
Robert J.Y. Postkolonyalizm Tarihsel Bir Giriş / çev. Burcu Toksabay Köprülü, Sertaç Şen. – İstanbul: Matbu, 2016. – 652 s.
Achılle M. Postkoloni Üzerine / çev. Merve Yalçın, Mesut Yalçın. – Ankara: Hece Yayınları, 2021. – 332 s.
Vivek C. Post-kolonyal Teori ve Kapitalizmin Hayaleti / çev. Afife Yasemin Yılmaz. – İstanbul: İletişim, 2016. – 462 s.
Әдебиет порталы. Оспан батырға арналған өлеңдер топтамасы [Электронды ресурс]. – URL: https://adebiportal.kz/kz/news/view/ospan-batyr__10229 (қаралған күні: 15. 04.2023)
Абдықадырова Т.Р., Aбдимомынов Е.Б., Баимбетова А.А. М. Жұмaбaевтың педaгогикaлық ой-пікірлері (Ұстaз қызметінің негізгі мaзмұны хақында) // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2020. – №4 (118). – Б. 151–162. https://doi.org/10.47526/2020/2664-0686.044
Toltay F. Muhammed Salih’in Şiirindeki Muhalif Görüşlerin Incelenmesi // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2022. – №4 (126). – S. 118–132. https://doi.org/10.47526/2022-4/2664-0686.10
Мұрат Шаймаран: «Қытайдағы қазақ қаламгерлері үреймен күн кешіп жатыр». [Электронды ресурс]. URL: https://qazaqadebieti.kz/30502/ytajda-y-aza-alamgerleri-rejmen-k-n-keship-zhatyr (қаралған күні: 15. 04.2023)
Nkrumah K. Emperyalizmin Son Aşaması Yeni Sömürgecilik / çev. A. Sarıca. – İstanbul: Gerçek yayınevi, 1966. – 99 s.
Жеңіс Шәкенұлы: «Атам соққан көкжалдан, қылшық қалған босаға». [Электронды ресурс]. URL: https://massaget.kz/layfstayl/debiet/poeziya/5503/ (қаралған күні: 15.04.2023)
Vikipedi. Rüya [Электронды ресурс]. URL: https://tr.wikipedia.org/wiki/R%C3%BCya#cite_note-i%C5%9Flev-39 (қаралған күні: 15. 04.2023)
REFERENCES
Robert J.Y. Postcolonialism: An Historical Introduction. – Oxford, UK, Blackwell, 2001. – 530 p.
Patrict C.H. Colonializm and Cultural Identity. – Albany: State University of New York Press, 2000 – 784 p.
Edward W.S. Şarkiyatçılık. Bat’nın Şark Anlayışları [Orientalism. Bat's Understanding of the Song]. – İstanbul: Metis Yayıncılık, 2017. – 409 s. [in Turkish]
Homi K.B. The Other Question: Difference, Discrimination and the Discourse of Colonialism. – London: Routledge, 2013. – 288 p.
Spivak G. A critique of postcolonial reason: Toward a history of the, vanishing present. – London: Harvard University Press, 1999. – 464 p.
Aime C. Sömürgecilik Üzerinde Söylev, Fransız Irkçığının Fikri Temelleri [Discourse on Colonialism, the Intellectual Foundations of French Racism] / çev. Güneş Ayas. – İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2005. – 38 s. [in Turkish]
Ania L. Kolonyalizm-Postkolonyalizm [Colonialism-Postcolonialism] / çev. Mehmet Küçük. – İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2000. – 320 s. [in Turkish]
Masood Raja: «Resources on Postcolonialism: Glossary» [Electronic resource]. URL: https://postcolonial.net/glossary/ (qaralgan kuni: 15. 04.2023)
Kungirt оt (Qytaydagy qazaq akyndarynyn tandamaly jyr jinagy) / Qur. Aqan Gulnar. – Almaty: Shetel adebietі gazetі redakciasy, 2016. – 160 b. [in Kazakh]
Orken Salubai: «Almisaqtan da ary, uaqyttan da eskimin» [I am older than time] [Electronic resource]. URL: https://adebiportal.kz/kz/news/view/orken-salubai-almisaqtan-da-ary-uaqyttan-da-eskimin__22873 (qaralgan kuni: 15.04.2023) [in Kazakh]
Homi K.B. The Location of Culture. – London, Routledge, 1994. – 295 p.
Frantz F. Siyah Deri Beyaz Maskeler [Black Leather White Masks] / çev. Orçun Türkay. – İstanbul: Metis Yayınları, 2019. – 184 s. [in Turkish]
Robert J.Y. Postkolonyalizm Tarihsel Bir Giriş [A Historical Introduction to Postcolonialism] / çev. Burcu Toksabay Köprülü, Sertaç Şen. – İstanbul: Matbu, 2016. – 652 s. [in Turkish]
Achılle M. Postkoloni Üzerine [On Postcolony] / çev. Merve Yalçın, Mesut Yalçın. – Ankara: Hece Yayınları, 2021. – 332 s. [in Turkish]
Vivek C. Post-kolonyal Teori ve Kapitalizmin Hayaleti [Postcolonial Theory and the Specter of Capitalism] / çev. Afife Yasemin Yılmaz. – İstanbul: İletişim, 2016. – 462 s. [in Turkish]
16. Adebiet portaly. «Ospan batyrga arnalgan olender toptamasy» [A collection of poems dedicated to Ospan Batyr]. [Electronic resource]. URL: https://adebiportal.kz/kz/news/view/ospan-batyr__10229 (qaralgan kuni: 15. 04.2023) [in Kazakh]
Abdyqadyrova T.R., Abdımomynov E.B., Baiymbetova A.A. M. Jumabaevtyn pedagogikalyq oі-pіkіrlerі (Ustaz qyzmetіnіn negіzgі mazmuny haqynda) [Pedagogical Thoughts of M. Zhumabayev (about the Content of the Teacher's Functional Work)] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2020. – №4 (118). – B. 151–162. https://doi.org/10.47526/2020/2664-0686.044 [in Kazakh]
Toltay F. Muhammed Salih’in Siirindeki Muhalif Goruslerin Incelenmesi // Iasaui universitetinin habarshysy. – 2022. – №4 (126). – S. 118–132. https://doi.org/10.47526/2022-4/2664-0686.10 [in Turkish]
Murat Shaimaran: «Qytaydagy qazaq qalamgerleri ureimen kun keship jatyr» [Kazakh writers in China live in fear]. [Electronic resource]. URL: https://qazaqadebieti.kz/30502/ytajda-y-aza-alamgerleri-rejmen-k-n-keship-zhatyr (qaralgan kuni: 15.04.2023) [in Kazakh]
Nkrumah K. Emperyalizmin Son Aşaması Yeni Sömürgecilik [The Last Stage of Imperialism is the New Colonialism] / çev. A. Sarıca. – İstanbul: Gerçek yayınevi, 1966. – 99 s. [in Turkish]
Jenis Shakenuly: «Atam soqqan kokjaldan, qylshyq qalgan bosaga» [The threshold left from the blue grass that my grandfather beat]. [Electronic resource]. URL: https://massaget.kz/layfstayl/debiet/poeziya/5503/ (qaralgan kuni: 15. 04.2023) [in Kazakh]
Vikipedi. «Ruya» [Dream] [Electronic resource]. – URL: https://tr.wikipedia.org/wiki/R%C3%BCya#cite_note-i%C5%9Flev-39 (qaralgan kuni: 15.04.2023) [in Turkish]
