Тіл біліміндегі дискурс типологиясының мәселелері
Кілт сөздер:
психикалық талдау, коммуникативті қызмет, мәтін, жалпы тенденция, әрекет, әңгіме, қарым-қатынас фазалары, аналитикалық адресат.Аңдатпа
Дискурс терминін зерттеген кезде оның мазмұны мен құрылымының айырмашылығының сөйлеуге және өз ойын ұсынуға негізделгендігін байқаймыз. Әлеуметтік қызмет дискурсты коммуникативті қызмет контекстінде оның ажырамас әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып қарастыруды талап етеді. Дискурстық талдаудың зерттеудің арнайы саласы ретінде қалыптасуы нәтижесінде дискурс тек тілдердің жазбаша немесе ауызша сипатымен ғана шектелмейді, сонымен қатар тілдік емес семиотикалық процестерді де қамтиды. Лингвистикалық ғылымда, тіпті дискурс құрылымы аясында да, зерттеуші ғалымдардың көзқарасы нақты қалыптаспаған. Дегенмен, ұйымдасқан қарым-қатынас қадамдарының белгілі бір жүйесінің және сөйлеу әрекеттеріне тиесілі алмасу құрылымының бар екені анық. Кейбір мақалаларда типология бөлімі шартты түрде «типология», «құрылымдық типология», «салыстырмалы типология», «аймақтық типология», «контрлингвистика», «аударма грамматикасы», «салыстырмалы типологиялық лингвистика» және басқалары деп бөлінді. «Сәйкестік» және «салыстыру әдісі» терминдері өзара синоним болып табылады. Терминдердің бұл таралуы лингвистикалық типологияның ғылым ретінде әлі берік орнықпағанын көрсетеді. Лингвистикада ол әр бөлімнің пәнін және лингвистикалық типологияның барлық түрлерін, салыстырмалы және типологиялық әдістердің қарама-қайшылығын, туыстық және туыстық емес тілдердің типологиялық сипаттамасын, тән және сипаттамалық емес зерттеулерді және т.б. қамтиды. Мақалада осы жайт айрықша зерттелді. Қазіргі журналистік дискурс, бір жағынан, moderna шаблондық формаларының, дайын блоктардың, айналымдардың және сөйлеу стереотиптерінің көптігімен сипатталады. Екінші жағынан, журналистика тіл саласында бекітілмеген және белгілі бір коммуникативті мақсатпен белгілі бір сөйлеу жағдайында құрылған әдістер мен формаларға толы. Қазіргі заманғы moderna дискурсына тән көптеген бұқаралық ақпарат құралдарының ішінде адресаттың ақпараты мен эмоцияларына әсер етуге және оң коммуникативті нәтижеге қол жеткізуге бағытталған. Мақалада бұл ұғымдар да айтарлықтай ашылған.
Әдебиеттер тізімі
Кубрякова Е.С., Демьянков В.З., Панкрац Ю.Г., Лузина Л.Г. Краткий словарь когнитивных терминов. – М.: Филол. ф-т МГУ им. М. В. Ломоносова, 2018. – 285 с.
Борботько В.Г. Общая теория дискурса (принцип формирования и смыслопорождения): дисс.. д-ра. филол. наук. – Краснодар, 1998. – 250 с.
Арутюнова Н.Д. Дискурс. В кн.: Лингвистический энциклопедический словарь. – М.: Сов. Энциклопедия, 1990. – С. 136–137.
Седов К.Ф. Дискурс и личность: эволюция коммуникативной компетенции. – М.: Лабиринт, 2004. – 320 с.
Есенова К.И. Дискурс в современном языкознании // Вестник КАЗГЮУ. Педагогические науки. – 2012. – №1(7). – С. 36–39.
Садирова К.К. Интерпретация термина «дискурс» в современной лингвистике // Вестник КазНУ. Серия Филология. – 2007. – №4. – С. 85–89.
Буркитбаева Г.Г. Учебное пособие «Текст и дискурс. Типы дискурса» для магистрантов и аспирантов-филологов // Вестник КазНУ. Серия Филология. – 2007. – №6. – С. 210–212.
Квадратура смысла: французская школа анализа дискурса: сборник статей / Пер. с франц. и португ. яз., сост., ред. П. Серио. – М.: Прогресс, 1999. – 413 с.
Баранов А.Н. Лингвистическая экспертиза текста: теория и практика: Учебное пособие. – М.: Флинта: Наука, 2007. – 592 с.
Болотнова Н.С. Филологический анализ текста. Ч. IV: Методы исследования: пособие для филологов. – Томск: Изд-во Том. пед. ун-та, 2003. – 132 с.
Бринев К.И. Теоретическая лингвистика и судебная лингвистическая экспертиза. – Барнаул: АлтГПА, 2009. – 252 с.
Лукашевич В.К. Основы методологии научных исследований. – Минск: ООО «Элайда», 2001. – 104 с.
Розенталь Д.Э., Теленкова М.А. Словарь-справочник лингвистических терминов. – М.: АСТ: Астрель, 2001. – 624 с.
Сабитов Р.А. Основы научных исследований. – Челябинск: Изд. ЧГУ, 2002. – 138 с.
Сеше А. Программа и методы теоретической лингвистики. Психология языка / Пер. с франц. – М.: УРСС, 2003. – 264 с.
Dictionary of historical and comparative linguistics / Ed. by R.L. Trask. – Chicago: Fitzroy Dearborn, 2001. – 403 p.
Johnson K. Quantitative Methods in linguistics. – Wiley-Blackwell, 2008. – 296 p.
Methods in contemporary linguistics / Ed. by A. Ender, A. Leemann, B. Walchli. – Berlin: De Gruyter Mouton, 2012. – 536 p.
REFERENCES
Kubriakova E.S., Demiankov V.Z., Pankrac Iu.G., Luzina L.G. Kratki slovar kognitivnyh terminov [A concise dictionary of cognitive terms]. – M.: Filol. f-t MGU im. M.V. Lomonosova, 2018. – 285 s. [in Russian]
Borbotko V.G. Obshaia teoria diskursa (princip formirovania i smysloporojdenia) [General theory of discourse (principles of formation and meaning generation)]: diss.. d-ra. filol. nauk. – Krasnodar, 1998. – 250 s. [in Russian]
Arutiunova N.D. Diskurs [Discourse]. V kn.: Lingvisticheski enciklopedicheski slovar. – M.: Sov. Enciklopedia, 1990. – S. 136–137. [in Russian]
Sedov K.F. Diskurs i lichnost: evoliucia kommunikativnoi kompetencii [Discourse and personality: the evolution of communicative competence]. – M.: Labirint, 2004. – 320 s. [in Russian]
Esenova K.I. Diskurs v sovremennom iazykoznanii [Discourse in modern linguistics] // Vestnik KAZGIuU. Pedagogicheskie nauki. – 2012. – №1(7). – S. 36–39. [in Russian]
Sadirova K.K. Interpretacia termina «diskurs» v sovremennoi lingvistike [Interpretation of the term “discourse” in modern linguistics] // Vestnik KazNU. Seria Filologia. – 2007. – №4. – S. 85–89. [in Russian]
Burkitbaeva G.G. Uchebnoe posobie «Tekst i diskurs. Tipy diskursa» dlia magistrantov i aspirantov-filologov [Burkitbaeva G.G. Textbook “Text and discourse. Types of discourse” for undergraduates and postgraduates-philologists] // Vestnik KazNU. Seria Filologia. – 2007. – №6. – S. 210–212. [in Russian]
Kvadratura smysla: francuzskaia shkola analiza diskursa [The Quadrature of Meaning: the French School of Discourse Analysis]: sbornik statei / Per. s franc. i portug. iaz., sost., red. P. Serio. – M.: Progress, 1999. – 413 s. [in Russian]
Baranov A.N. Lingvisticheskaia ekspertiza teksta: teoria i praktika [Linguistic examination of the text: theory and practice]: Uchebnoe posobie. – M.: Flinta: Nauka, 2007. – 592 s. [in Russian]
Bolotnova N.S. Filologicheski analiz teksta. Ch. IV: Metody issledovania [Philological analysis of the text. Part IV: Research methods]: posobie dlia filologov. – Tomsk: Izd-vo Tom. ped. un-ta, 2003. – 132 s. [in Russian]
Brinev K.I. Teoreticheskaia lingvistika i sudebnaia lingvisticheskaia ekspertiza [Theoretical linguistics and forensic linguistic expertise]. – Barnaul: AltGPA, 2009. – 252 s. [in Russian]
Lukashevich V.K. Osnovy metodologii nauchnyh issledovani [Fundamentals of research methodology]. – Minsk: OOO «Elaida», 2001. – 104 s. [in Russian]
Rozental D.Ie., Telenkova M.A. Slovar-spravochnik lingvisticheskih terminov [Dictionary-reference book of linguistic terms]. – M.: AST: Astrel, 2001. – 624 s. [in Russian]
Sabitov R.A. Osnovy nauchnyh issledovani [Fundamentals of scientific research]. – Cheliabinsk: Izd. ChGU, 2002. – 138 s. [in Russian]
Seshe A. Programma i metody teoreticheskoi lingvistiki. Psihologia iazyka [Program and methods of theoretical linguistics. Psychology of language] / Per. s franc. – M.: URSS, 2003. – 264 s. [in Russian]
Dictionary of historical and comparative linguistics / Ed. by R.L. Trask. – Chicago: Fitzroy Dearborn, 2001. – 403 p.
Johnson K. Quantitative Methods in linguistics. – Wiley-Blackwell, 2008. – 296 p.
Methods in contemporary linguistics / Ed. by A. Ender, A. Leemann, B. Walchli. – Berlin: De Gruyter Mouton, 2012. – 536 p.
