Этнографиздердің лингвистикалық және ұлттық-мәдени сипаты
Кілт сөздер:
этнолингвистика, этнографизм, лингвомәдениеттану, лингвомәдениетта-нымдық негіздер, дүниетаным, мәдени және тілдік ерекшелік, тілдік сана.Аңдатпа
Мақала әйелдер киімі мен сәні, әшекей бұйымдары туралы лекиканы іздеу, талдау, зерттеу бағытында жазылып, этнографизмдердің шығу тегін қарастырады.
Мақаланың мақсаты – этнографизмдердің пайда болу, қолданысқа ену, таралу мәселелерін саралау, атауларды нақты мысалдармен талдау.
Негізгі бағыттары мен идеялары – мақаланың ғылыми-тәжірибелік сипатын және этнографизмдердің дүниетанымдық, этнологиялық және мәдени аспектілерінің қазақ руханиятындағы орнын анықтау, талдау.
Мақаланың ғылыми маңыздылығы – этнографизмдердің тіл білімінде көп зерттеліп қарастырылмаған, көнерген түрлерін талдау болса, практикалық маңыздылығы – этнографизмдердің мағыналық реңкін жоймай, ұлттық тіл заңдылықтарына сай дұрыс қолданысқа енуіне үлес қосу.
Мақалада этнографизмдердің мәдени және тілдік факторлармен үйлесімде пайда болуы негізін анықтау мақсатында этимологиялық, семантикалық, лингвистикалық талдаулар жүргізілді.
Өзге авторлар бұған дейін қарастырған, зерттеген жұмыстар теріске шығарылмай, керісінше сол зерттеу үлгілерін қолдану негізінде этнографизмдердің бірнеше түрі мағынасына, қолданылу сипатына, шығу тарихына сай сараланды. Талдау барысында ұлттың мәдени, этнографиялық ерекшеліктерін негізге алады.
Авторлар мақаланың негізгі нәтижелері мен талдауы, қорытындысында этнографизмдердің мағынасын ашып, этимологиясын талдайды.
Мақаланың құндылығы, зерттеу нәтижелерінің тәжірибелік маңызы тіліміздегі этнографизмдердің қолданысын анықтап, мысалдармен талдау, атаулардың этнонимдік мәнін ашып, саралауға, әрі теориялық анықтама тудыруды, тіліміздегі этнографизмдердің мағынасын ұғынып, саналы түрде қолдануды жүзеге асыру.
Мақала қорытындысының практикалық маңызы – этнографизмдердің бүгінде қолданыстан шыққан түрлері мен қолданыстағыларын салыстырып, олардың өз мағынасына сай жұмсалуын қалыптастыруды жүзеге асыру, халықтың тілдік мәдениетін дамыту.
Әдебиеттер тізімі
Қайдар Ә. Қазақ тілінің өзекті мәселелері. – Алматы: Ана тілі, 1998. – 304 б.
Копыленко М.М. Основы этнолингвистики. – Алматы: Евразия, 1995. – 178 с.
Уәли Н. Қазақ сөз мəдениетінің теориялық негіздері: филол. ғыл. докт. ... дисс. – Алматы, 2007. – 336 б.
Жәнібеков Ө. Қазақ киімі. Альбом. – Алматы: Өнер, 1996. – 192 б.
Шойбеков Р. Қазақ зергерлік өнерінің лексикасы. – Алматы: Қазақстан, 1993. – 130 б.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 9-том. / Құраст.: Ә. Ыбырайым, А. Жаңабекова, Қ. Рысбергенова және т.б. – Алматы, 2001. – 744 б.
Бабалар сөзі: Жүз томдық. Т. 37: Батырлар жыры. – Астана: Фолиант, 2006. – 540 б.
Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі. – Алматы: Сөздік-Словарь, 1997. – 368 б.
Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. 3-том. – Алматы: РПК «Слон» DPS, 2012. – 736 б.
Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі. – Алматы: Сөздік-Словарь, 1997. – 368 б.
Қайыржан К. Сөз-сандық: Қазақтың көне сөздері. – Алматы: Өнер, 2013. – 480 б.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 12-том / Құраст. А. Үдербаев, О. Нақысбеков, Ж. Қоңыратбаева және т.б. – Алматы, 2011. – 752 б.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 7-том. / Құраст.: Б. Момынова, Б. Сүйерқұлова, А. Фазылжанова және т.б. – Алматы, 2011. – 752 б.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 8-том / Құраст.: Қ. Күдеринова, О. Жұбаева, М. Жолшаева және т.б. – Алматы, 2011. – 744 б.
Жанпеисов Е. Этнокультурная лексика казахского языка. – Алматы: Наука, 1989. – 283 с.
Досмұхаметұлы Х. Аламан. – Алматы: Ана тілі, 1991. – 100 б.
Тoлcтoй Н.И. O пpeдмeтe этнoлингвиcтики и ee poли в изyчeнии языкa и этнoca. // Apиaльныe иccлeдoвaния в языкoзнaнии и этнoгpaфии. Язык и этнoc. – Л., 1983. – 250 с.
REFERENCES
Qaidar A. Qazaq tіlіnіn ozektі maselelerі [Actual problems of the Kazakh language]. –Almaty: Ana tіlі, 1998. – 304 b. [in Kazakh]
Kopylenko M.M. Osnovy etnolingvistiki [Fundamentals of ethnolinguistics]. – Almaty: Evrazia, 1995. – 178 s. [in Russian]
Uali N. Qazaq soz madenietіnіn teoriyalyq negіzderі [Fundamentals of Kazakh word culture]: Filol. gyl. dokt. … diss. – Almaty, 2007. – 336 b. [in Kazakh]
Janіbekov O. Qazaq kiіmі. Albom [Kazakh clothing. Album]. – Almaty: Oner, 1996. –192 b. [in Kazakh]
Shoibekov R. Qazaq zergerlіk onerіnіn leksikasy [Vocabulary of Kazakh jewelry art]. –Almaty: Qazaqstan, 1993, – 130 b. [in Kazakh]
Qazaq adebi tіlіnіn sozdіgі [Dictionary of the Kazakh literary language]. On bes tomdyk. 9-tom. / Qurast.: A. Ybyraiym, A. Janabekova, K. Rysbergenova jаne t.b. – Almaty, 2001. – 744 b. [in Kazakh]
Babalar sozі: Juz tomdyq. Т. 37: Batyrlar jyry [The word of ancestors: one hundred volumes]. – Astana: Foliant, 2006. – 540 b. [in Kazakh]
Qazaq dasturlі madenietіnіn enciklopediyalyq sozdіgі [Encyclopedic Dictionary of Kazakh traditional culture]. – Almaty: Sozdіk-Slovar, 1997. – 368 b. [in Kazakh]
Qazaqtyn etnografiyalyq kategoriialar, ugymdar men ataularynyn dasturlі juiesі [Traditional system of Kazakh ethnographic categories, concepts and names]. Enciklopediia. 3-tom. – Almaty: RPK «Slon» DPS, 2012. – 736 b. [in Kazakh]
Qazaq dasturlі madenietіnіn enciklopediyalyq sozdіgі [Encyclopedic Dictionary of Kazakh traditional culture]. – Almaty: Sozdіk-Slovar, 1997. – 368 b. [in Kazakh]
Qajyrzhan K. Soz-sandyk: Qazaqtyn kone sozderі [Word-digital: ancient Kazakh words]. – Almaty: Oner, 2013. – 480 b. [in Kazakh]
Qazaq adebi tіlіnіn sozdіgі [Dictionary of the Kazakh literary language]. On bes tomdyk. 12-tom / Qurast. A. Uderbaev, O. Nakysbekov, J. Qonyratbaeva jane t.b. – Almaty, 2011. – 752 b. [in Kazakh]
Qazaq adebi tіlіnіn sozdіgі [Dictionary of the Kazakh literary language]. On bes tomdyk. 7-tom. / Qurast.: B. Momynova, B. Suierkulova, A. Fazyljanova jane t.b. – Almaty, 2011. – 752 b. [in Kazakh]
Qazaq adebi tіlіnіn sozdіgі [Dictionary of the Kazakh literary language]. On bes tomdyқ. 8-tom / Qurast.: K. Kuderinova, O. Jubaeva, M. Jolshaeva jane t.b. – Almaty, 2011. – 744 b. [in Kazakh]
Janpeisov E. Etnokulturnaia leksika kazahskogo iazyka [Ethnocultural vocabulary of the Kazakh language]. – Almaty: Nauka, 1989. – 283 s. [in Russian]
Dosmuhametuly H. Alaman [Alaman]. – Almaty, 1991. – 100 b. [in Kazakh]
Tolctoi N.I. O predmete etnolingvistiki i ee poli v izychenii iazyka i etnosa. // Apialnye issledovaniia v iazykoznanii i etnogpafii [About the subject of ethnolinguistics and its role in the study of language and ethnos. // Arial studies in linguistics and ethnography. Language and ethnicity]. Iazyk i etnoc. – L., 1983. – 250 s. [in Russian]
