ҚАЗАҚТАРДЫҢ ТАШКЕНТПЕН БАЙЛАНЫСЫНДАҒЫ ТАРИХИ ДӘСТҮРЛІ ЖӘНЕ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ФАКТОРЛАР
Кілт сөздер:
Ташкент, қазақ, қоқан, орыс, тарих, география, патша үкіметі.Аңдатпа
Бұл зерттеу жұмысында XVIII ғасырдың аяғы мен ХІХ ғасырдың 70-ші жылдарындағы қазақ пен қоқан халықтарының саяси және шаруашылық қарым-қатынастарының теориялық-методологиялық негіздемесі, тарихнамасы және деректік негіздері көрсетіледі. Ұлы жүз қазақтары мен Ташкентхалқы арасындағы тарихи-дәстүрлі және географиялық факторлары, мал, егін, және сауданың дамуы қарастырылады. Қазақ халқының өз тәуелсіздігі үшін күресі және Қоқан хандығының ұстанымы ХІХ ғасырдың бірінші ширегіндегі патшалық Ресейдің қазақ-қоқан қатынастарына ықпалы, оның Сыр бойын, Жетісуды және Оңтүстік Қазақстанды жаулап алуының тарихы баяндалады. Ресей мен Қоқан хандығының саяси арақатынасы және әйгілі Саржан сұлтан көтерілісі, оған Ташкент бектерінің қатынасы және ХІХ ғасырдың 20–50-жылдарындағы көтерілістер, Қоқан хандығының қазақ халқымен әлеуметтік, қоғамдық-саяси қатынасындағы салық жүйесінің рөлі талданған. Патша үкіметінің отаршылдық саясатының сол кездегі хандықтарға тигізген әсері мен қазақ хандары және Ташкент билеушілері арасындағы байланыстар көрсетілген. Қазақ пен қоқан арасындағы шиеленістер мен қақтығыстар анықталып, баяндалды. Қазақстанның XVIII-ХІХ ғасырлардағы көршілес елдермен қарым-қатынастары тарихы талданған.
Әдебиеттер тізімі
Энгельс Ф. Продвижение России в Средней Азии. Соч. Т.12. – С. 614–619.
Снесарев А.Е. Индия как главный фактор в Средне-Азиатском вопросе. – СПб., 1906. – 173 с.
Рожкова М.К. Экономические связи России со Среднеи Азией в 40–60-х годах ΧIΧ в. – М.: Наука, 1963. – 328 с.
Колониализм вчера и сегодня. – М.: Наука, 1964. – 316 с.
Иванов П.П. Очерки по истории Средней Азии (XIV – середина ХІХ века). – М., 1958. – 247 с.; Иванов П.П. Казахи и кокандское ханства (к истории их взаимоотношения в начале ХІХ века) // Записки ин-та востоковедения. – 1939. – Т. 7. – С. 92–128.
Айқап / Құраст. Субханбердина Ү., Дәуітов С. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1995. – 367 б.
ҚРОММ. 374-қ., 1-т., 1679-іс.
ҚРОММ. 338-қ., 1-т., 445-іс.
Сегизбаев О. Исследователь, мыслитель. – Алматы: Казахстан, 1974. – 129 б.
ҚРОММ. 91-қ., 1-т., 14-іс.
Бейсембиев К. Из истории общественнoй мысли Казахстана второй половины ХІХ века. – Алматы: изд. АН КазССР, 1957. – 212 с.
РФ ООММ. 3-қ., 1 т., 419-іс.
Қазақстан тарихы. Очерктер. – Алматы: Дәуір, 1994. – 446 б.
Иванов П.П. Казахи и кокандское ханства // Записки института востоковедения АН СССР. Т.7. – М.-Л., 1939. – С. 92–128.
Иванов П.П. Очерки из истории Средней Азии (XVI–сер. XIX вв.). – М., 1958. – С. 148–177; Шалекенов У. Из истории казахов низовьев Аму-Дарьи. – Алма-Ата, 1978. – С. 3–24; Көкеев Ә. Оңтүстік қазақтары хақында қосымша мәліметтер // Қазақ тарихы. – 1995. – №4. – Б. 50–55.
История Узбекской ССР. Т. 1. – Ташкент: Фан, 1967. – 772 с.
Левшин А.И. Описание киргиз-кайсацких орд и степей. Ч. 2. – СПб, 1832. – 257 с.
Зияев Х.З. Ценные материалы по истории Ташкента // Общественные науки в Узбекистане. – 1971. – №4.
РФ ОрОММ 1-қор, 1-тізбе, 2-іс, 68-п; Назаров Ф. Записки о некоторых народах и землях средней части Азии. – М., 1968. – С. 59–60.
Зияев Х. Интересный источник по истории Ташкента XVIII века // Общественные науки в Узбекистане. – 1971. – №7. – С. 51–52; Голикова Н.Б. Ташкент и его округа в 40-е годы XVIII в по свидeтельству очевидца // Вестник Московского университета, серия 8 история. – 1990. – №6. – С. 14–23.
Ресейдің мемлекеттік ежелгі актілер мұрағаты (РМЕАМ), 24-қор, сенат кітабы 136, 3-тізбе.
Путешествие русских купцов в Ташкенте в 1741–1742 годах. Русский архив издаваемый Петром Бартеневым. Книга 2. – М., 1888. – 413 с.
Чехович О.Д. Сказание о Ташкенте // Памятники письменности Востока. Историко-филологические исследования 1968. – М., 1970. – С. 175–188; Бисембаев Т.К. «Тарих-и Шахрухи» как исторический источник. – Алма-Ата, 1987. – С. 67, 95; Анджум-ат-таварих. – 94 c.
Труды Пермской губернской ученой архивной комиссии. Вып.12. – Пермь, 1915. – 152 с.
Соколов Ю.А. Первое русское посольство в Ташкенте // Вопросы истории. – 1959. – №3.
Ходжиев Э.Х. Политическая экономическая жизнь Ташкента на рубеже XVIII–XIX вв. В кн: Познефеодальный город Средней Азии. – Ташкент, 1990. – С. 46–52.
РФ ООММ 1-қор, 1-тізбе, 270-іс.
Чехович О. Городские управление в Ташкенте XVIII в. (История и культура народов Средней Азии древность и средние века) // под ред. Б.Г. Гафурова и Б.А. Литовского. – М.: Наука, 1976. – 206 с.
РИССМ, Санкт-Петербург, Ташкент істері қоры 111/1-тізбе, 1-іс.
РФ ООММ, 1-қор, 1-тізбе, 270-іс.
РМТМ, С-Петербург, 1374-қор, 3-тізбе, 230-іс.
РИССМ, 161-қор, -СПб., БМ–ІІ-33, 74-тізбе, 8-іс, 1802, XІІІ бөлім. «Қырғыз-қайсақ үлкен ордасы».
Кәдеев П., Аманкелдиев М. Бошан Абылайұлы (Қоқан хандығына қарсы қазақ күресі қолбасшыларының бірі) // Оңтүстік Қазақстан. – 1996, 6 қараша.
Поездка М. Поспелова и Т. Бурнашева в Ташкент в 1800 году / с примеч. Я.В. Ханыкова // Вестник РГО. – 1851. – Ч. 1. – С. 1–43.
Мулла «Аваз Мұхаммад Аттар» Хуканди. Тухфат ат-таварих-и хани. Рук. –С. 440. СПб., ФИВ РАН л 91а-92Б; Поездка М. Поспелова и Т. Бурнашева в Ташкент в 1800 году // Вестник русского императорского географического общества. – Т.1. Ч.1. отд IV. –СПб., 1851, – С. 23; Зимин Л. Первые шаги Алим-хана на государственном поприще // ПТКЛА. Год XVIII. 1913. – 105 с.
Ресей Федерациясы ғылым академиясының мұрағаты, 23-қор, 9, 21-тізбе.
Валиханов Ч.Ч. Абылай. Соб. соч: в 5-т. Т. 4. 2 издание. – Алма-ата: Қазақ Совет Энциклопедиясы, 1985. – С. 111–116.
Жаппасбаева Ж.М. Персоязычные источники по истории взаимоотношений казахов с соседними народами в XVIII - первой половине XIX вв. (по бухарским материалам): автореф. дисс. ... канд. ист. наук. – Ташкент, 1991. – С. 12–14.
РИССМ, С-Петербург. Ташкент істері қоры. 132/1-тізбе, 6-іс.
Путешествие от Сибирской линий и обратно в 1800 г. Из записок М. Поспелова и Т. Бурнашева // Сибирский вестник. – 1818. – Т. 4. – 94 с.
РМТМ, С-Петербург. 1374-қор, 3-тізбе, 2306-іс.
Халфин Н.А. Россия и ханства Средней Азии. – М., 1974. – 406 с.
Жолдасов С. Шежірелі Оңтүстік көне заманнан бүгінге дейін. – Алматы: ҚАЗақпарат, 2002. – 234 б.
РИССМ, СПб., БМ.1 – 8-қор 1-іс.
Аллаберген Қ. Қазақтар қалай күн көрді // Жас Алаш. – 1992, 10 қыркүйек.
Тухфат – ат-таварих и хани. Рук. – С. 440. л. 112.
Мунтахаб–ат-таварих. Рук. института востоковедения АН СССР. шифр - С.470. Л.385а-б, ркп. Д.90.л 281б–282а.
Тарих–и-Шахрохи, соч. Моллы Нияз Мухаммед бек Ашур Мухаммед, кокандца изданная Н.Н. Пантусовым. – Казань, 1885.
Гейнс А.К. Управление Ташкентом при Кокандском владычестве (Собрание литературных трудов). – СПб., 1898. – Т. 2. – 743 с.
Иванов П.П. К истории развития горного промысла в Средней Азии. – Л., 1932. – 140 с.
История Узбекской ССР. Т. 14. – Ташкент, 1969. – 760 с.
Құрбанғали Халид. Тауарих Хамса (бес тарих). – Алматы, 1992. – 304 б.
Ресей мемлекеттік кітапханасы (Мәскеу). Қолжазба бөлімі, 363-қор, 14-іс.
Халфин Н.А. Присоединение Средней Азии к России. – М., 1965. – 468 с.
Наливкин В.П. Краткая история Кокандского ханства. – Казань, 1886. – 216 с.
Бекмаханов Е. Қазақстан XIX ғасырдың 20–40-жылдарында. – Алматы, 1994. – 414 б.
ӨРОММ и 336-қор, 1-тізбе, 1-іс.
REFERENCES
Engels F. Prodvijenie Rossii v Srednei Azii. Soch. [Promotion of Russia in Central Asia. Essays] T.12. – S. 614–619. [in Russian]
Snesarev A.E. Indiia kak glavnyi faktor v Sredne-Aziatskom voprose [India as the main factor in the Central Asian issue]. – SPb., 1906. – 173 s. [in Russian]
Rojkova M.K. Ekonomicheskie sviazi Rossii so Srednei Aziei v 40–60-h godah ΧIΧ v [Economic relations of Russia with Central Asia in the 40-60s of the XX century]. – M.: Nauka, 1963. – 328 s. [in Russian]
Kolonializm vchera i segodnia [Colonialism yesterday and today]. – M.: Nauka, 1964. – 316 s. [in Russian]
Ivanov P.P. Ocherki po istorii Srednei Azii (XIV – seredina XІX veka) [Essays on the history of Central Asia (XIV – mid-XIX century)]. – M., 1958. – 247 s.; Ivanov P.P. Kazahi i kokandskoe hanstva (k istorii ih vzaimootnosheniia v nachale XІX veka) [Kazakhs and the Kokand Khanate (to the history of their relationship at the beginning of the XIX century)] // Zapiski in-ta vostokovedeniia. – 1939. – T. 7. – S. 92–128. [in Russian]
Aiqap [Aiqap] / Qurast. Subhanberdina U., Dauіtov S. – Almaty: Qazaq enciklopediiasy, 1995. – 367 b.
QROMM. 374-q., 1-t., 1679-іs.
QROMM. 338-q., 1-t., 445-іs.
Segizbaev O. Issledovatel, myslitel [Researcher, thinker]. – Almaty: Kazahstan, 1974. – 129 b. [in Russian]
QROMM. 91-q., 1-t., 14-іs.
Beisembiev K. Iz istorii obshestvennoi mysli Kazahstana vtoroo poloviny XІX veka [From the history of public thought of Kazakhstan in the second half of the XIX century]. – Almaty: izd. AN KazSSR, 1957. – 212 s. [in Russian]
RF OOMM. 3-q., 1 t., 419-іs.
Qazaqstan tarihy. Ocherkter [History of Kazakhstan. Essays]. – Almaty: Dauіr, 1994. – 446 b. [in Kazakh]
Ivanov P.P. Kazahi i kokandskoe hanstva [Kazakhs and the Kokand Khanate] // Zapiski instituta vostokovedeniia AN SSSR. T.7. – M.-L., 1939. – S. 92–128. [in Russian]
Ivanov P.P. Ocherki iz istorii Srednei Azii (XVI–ser. XIX vv.) [Essays from the History of Central Asia (XVI–ser. XIX centuries.)]. – M., 1958. – S. 148–177; Shalekenov U. Iz istorii kazahov nizoviev Amu-Darii. – Alma-Ata, 1978. – S. 3–24; Kokeev A. Ontustіk qazaqtary haqynda qosymsha malіmetter // Qazaq tarihy. – 1995. – №4. – B. 50–55. [in Russian]
Istoriia Uzbekskoi SSR [16. History of the Uzbek SSR]. T. 1. – Tashkent: Fan, 1967. – 772 s.
Levshin A.I. Opisanie kirgiz-kaisackih ord i stepei [Description of the Kirghiz-Kaysak hordes and steppes]. Ch. 2. – SPb, 1832. – 257 s. [in Russian]
Ziiaev H.Z. Cennye materialy po istorii Tashkenta [Valuable materials on the history of Tashkent] // Obshestvennye nauki v Uzbekistane. – 1971. – №4. [in Russian]
RF OrOMM 1-qor, 1-tіzbe, 2-іs, 68-p; Nazarov F. Zapiski o nekotoryh narodah i zemliah srednei chasti Azii [Notes on some peoples and lands of Central Asia]. – M., 1968. – S. 59–60. [in Russian]
Ziiaev H. Interesnyi istochnik po istorii Tashkenta XVIII veka [An interesting source on the history of Tashkent of the XVIII century] // Obshestvennye nauki v Uzbekistane. – 1971. – №7. – S. 51–52; Golikova N.B. Tashkent i ego okruga v 40-e gody XVIII v po svidetelstvu ochevidca [Tashkent and its districts in the 40s of the XVIII century according to an eyewitness] // Vestnik Moskovskogo universiteta, seriia 8 istoriia. – 1990. – №6. – S. 14–23. [in Russian]
Reseidіn memlekettіk ejelgі aktіler muragaty (RMEAM), 24-qor, senat kіtaby 136, 3-tіzbe.
Puteshestvie russkih kupcov v Tashkente v 1741–1742 godah [The journey of Russian merchants in Tashkent in 1741-1742]. Russkiy arhiv izdavaemyi Petrom Bartenevym. Kniga 2. – M., 1888. – 413 s. [in Russian]
Chehovich O.D. Skazanie o Tashkente [The Legend of Tashkent] // Pamiatniki pismennosti Vostoka. Istoriko-filologicheskie issledovania 1968. – M., 1970. – S. 175–188; Bisembaev T.K. «Tarih-i Shahruhi» kak istoricheskiy istochnik [«Tarikh-i Shahrukhi» as a historical source]. – Alma-Ata, 1987. – S. 67, 95; Andjum-at-tavarih. – 94 s. [in Russian]
Trudy Permskoy gubernskoi uchenoi arhivnoi komissii [Proceedings of the Perm Provincial Scientific Archival Commission]. Vyp.12. – Perm, 1915. – 152 s. [in Russian]
Sokolov Iu.A. Pervoe russkoe posolstvo v Tashkente [The first Russian Embassy in Tashkent] // Voprosy istorii. – 1959. – №3. [in Russian]
Hodjiev E.H. Politicheskaia ekonomicheskaia jizn Tashkenta na rubeje XVIII–XIX vv [Political and economic life of Tashkent at the turn of the XVIII–XIX centuries.]. V kn: Poznefeodalnyi gorod Srednei Azii. – Tashkent, 1990. – S. 46–52. [in Russian]
RF OOMM 1-qor, 1-tіzbe, 270-іs.
Chehovich O. Gorodskie upravlenie v Tashkente XVIII v. (Istoriia i kultura narodov Srednei Azii drevnost i srednie veka) [City administration in Tashkent of the XVIII century. (History and culture of the peoples of Central Asia antiquity and the Middle Ages)] // pod red. B.G. Gafurova i B.A. Litovskogo. – M.: Nauka, 1976. – 206 s. [in Russian]
RISSM, Sankt-Peterburg, Tashkent іsterі qory 111/1-tіzbe, 1-іs.
RF OOMM, 1-qor, 1-tіzbe, 270-іs.
RMTM, S-Peterburg, 1374-qor, 3-tіzbe, 230-іs.
RISSM, 161-qor, SPb., BM–ІІ-33, 74-tіzbe, 8-іs, 1802, XІІІ bolіm. «Qyrgyz-qaisaq ulken ordasy».
Kadeev P., Amankeldiev M. Boshan Abylaiuly (Qoqan handygyna qarsy qazaq kuresі qolbasshylarynyn bіrі) [Boshan Abylayevich (one of the commanders of the Kazakh kures against the Kokand Khanate)] // Ontүstіk Qazaqstan. – 1996, 6 qarasha. [in Kazakh]
Poezdka M. Pospelova i T. Burnasheva v Tashkent v 1800 godu [The trip of M. Pospelov and T. Burnashev to Tashkent in 1800] / s primech. Ia.V. Hanykova // Vestnik RGO. – 1851. – Ch. 1. – S. 1–43. [in Russian]
Mulla «Avaz Muhammad Attar» Hukandi. Tuhfat at-tavarih-i hani. Ruk. –S. 440. SPb., FIV RAN l 91a-92B; Poezdka M. Pospelova i T. Burnasheva v Tashkent v 1800 godu [The trip of M. Pospelov and T. Burnashev to Tashkent in 1800]// Vestnik russkogo imperatorskogo geograficheskogo obshestva. – T.1. Ch.1. otd IV. –SPb., 1851, – S. 23; Zimin L. Pervye shagi Alim-hana na gosudarstvennom poprishe [The first steps of Alim Khan in the state field] // PTKLA. God XVIII. 1913. – 105 s. [in Russian]
Resei Federaciiasy gylym akademiiasynyn muragaty, 23-qor, 9, 21-tіzbe.
Valihanov Ch.Ch. Abylai [Abylai]. Sob. soch: v 5-t. T. 4. 2 izdanie. – Alma-ata: Qazaq Sovet Enciklopediiasy, 1985. – S. 111–116. [in Russian]
Jappasbaeva J.M. Persoiazychnye istochniki po istorii vzaimootnosheniy kazahov s sosednimi narodami v XVIII - pervoi polovine XIX vv. (po buharskim materialam) [Persian- language sources on the history of relations between Kazakhs and neighboring peoples in the XVIII - first half of the XIX centuries. (based on Bukhara materials)]: avtoref. diss. ... kand. ist. nauk. – Tashkent, 1991. – S. 12–14. [in Russian]
RISSM, S-Peterburg. Tashkent іsterі qory. 132/1-tіzbe, 6-іs.
Puteshestvie ot Sibirskoi liniy i obratno v 1800 g. [Journey from the Siberian line and back in 1800] Iz zapisok M. Pospelova i T. Burnasheva // Sibirskiy vestnik. – 1818. – T. 4. – 94 s. [in Russian]
RMTM, S-Peterburg. 1374-qor, 3-tіzbe, 2306-іs.
Halfin N.A. Rossiia i hanstva Srednei Azii [Russia and the Khanates of Central Asia]. – M., 1974. – 406 s. [in Russian]
Joldasov S. Shejіrelі Ontustіk kone zamannan bugіnge deiіn [The chronicled South from ancient times to the present]. – Almaty: QAZaqparat, 2002. – 234 b. [in Kazakh]
RISSM, SPb., BM.1 – 8-qor 1-іs.
Allabergen Q. Qazaqtar qalai kun kordі [How Kazakhs made a living] // Jas Alash. – 1992, 10 qyrkuiek. [in Kazakh]
Tuhfat – at-tavarih i hani. Ruk. – S. 440. l. 112.
Muntahab–at-tavarih. Ruk. instituta vostokovedeniia AN SSSR. shifr - S.470. L.385a-b, rkp. D.90.l 281b–282a.
Tarih–i-Shahrohi, soch. Molly Nijaz Muhammed bek Ashur Muhammed, kokandca izdannaia N.N. Pantusovym. – Kazan, 1885. [in Russian]
Geins A.K. Upravlenie Tashkentom pri Kokandskom vladychestve (Sobranie literaturnyh trudov) [Administration of Tashkent under the Kokand rule (Collection of literary works)]. – SPb., 1898. – T. 2. – 743 s. [in Russian]
Ivanov P.P. K istorii razvitiia gornogo promysla v Srednei Azii [On the history of the development of mining in Central Asia]. – L., 1932. – 140 s. [in Russian]
Istoriia Uzbekskoi SSR [History of the Uzbek SSR]. T. 14. – Tashkent, 1969. – 760 s. [in Russian]
Qurbangali Halid. Tauarih Hamsa (bes tarih). – Almaty, 1992. – 304 b. [in Kazakh]
Resei memlekettіk kіtaphanasy (Maskeu). Qoljazba bolіmі, 363-qor, 14-іs.
Halfin N.A. Prisoedinenie Srednei Azii k Rossii [Annexation of Central Asia to Russia]. – M., 1965. – 468 s. [in Russian]
Nalivkin V.P. Kratkaia istoriia Kokandskogo hanstva [A brief history of the Kokand Khanate]. – Kazan, 1886. – 216 s. [in Russian]
Bekmahanov E. Qazaqstan XIX gasyrdyn 20–40-jyldarynda [Kazakhstan in the 20-40s of the XIX century]. – Almaty, 1994. – 414 b. [in Kazakh]
OROMM i 336-qor, 1-tіzbe, 1-іs.
