ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНЫҢ АНТРОПОТОПОНИМДЕРІНІҢ НОМИНАЦИЯЛАНУ УӘЖДЕРІ МЕН ЭТИМОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Кілт сөздер:
топоним, антропотопоним, этимология, микротопоним, меморионимАңдатпа
Мақалада қазақ ономастикасындағы антропотопонимдердің номинациялану уәждері және Қарағанды облысының кісі есіміне байланысты қойылған топонимдерінің этимологиялық мағынасы қарастырылды. Зерттеулер барысында облыс антропотопонимдерінің этимологиясын анықтауда сипаттама жасау, жіктеу, түйіндеу, талдау әдіс-тәсілдері қолданылды. Антропотопонимдік атаулардың этимологиялық шығу тегіне сипаттама жасалынып, жіктеу, түйіндеу арқылы сөзжасам үдерісінің лингвистикалық маңыздылығы зор екендігі анықталды. Мақалада Қарағанды облысы топонимдік бірліктерінің арасындағы кісі есімімен аталған топонимдер және ол антропотопонимдердің екі түрлі номинациялану уәждері қарастырылды. Қарағанды облысы антропотопонимдеріне жасалған зерттеу барысында номинациялану уәждерінің екі түрлі тобына да тән емес антропотопонимдер тобы анықталды. Бұл антропотопонимдер жасалу уәждемесінің екі түрлі тобында да аталып өткен себептерге сәйкес жасалмаған, ерекше себептермен жасалған кісі есімімен аталған антропотопонимдер тобы болып табылады. Аталмыш антротопонимдердің ерекше жасалу жолына байланысты оларды жасалу уәждемесінің үшінші тобы ретінде қарастыру мүмкіндігі ұсынылды. Үшінші топ ретінде қарастырылуға ұсынылған антропотопонимдер белгілі бір тұлғаға арналып немесе ол тұлғаның еңбегінің құрметіне байланысты қойылған антропотопонимдер ретінде таныла алады. Ерекше мәнге ие болып отырған географиялық атаулар немесе топонимдер сол елді-мекеннің тарихынан және ондағы тұрғындардың наным-сенімдері немесе аталған елді-мекендегі ғұмыр кешкен жандар туралы сыр шертетіні жайында сөз етіледі.
Әдебиеттер тізімі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Willem Van Assendelft. What's in a name? A typological analysis of Aztec placenames // Journal of Archaeological Science. – 2018. – №19. – P. 958–967.
Nakhanova L. The role of old Turkic place names in teaching history // Procedia – Social and Behavioral Sciences. – 2014. – V. 141. – Р. 1054–1061.
Бияров Б. Жер-су аттарының сөзжасамдық үлгілері. – Алматы: Мемлекеттік тілді дамыту институты, 2012. – 420 б.
Жанұзақ Т. Қазақ ономастикасы. Казахская ономастика. Т. 1. – Астана: «1С-Сервис» ЖШС, 2006. – 400 б.
Жанұзақ Т., Рысберген Қ. Қазақ ономастикасы: жетістіктері мен болашағы. – Алматы: Азия, 2004. – 128 б.
Молчанова О.Т. Структурные типы тюркских топонимов Горного Алтая. – Саратов: Издательство Саратавского университета, 1982. – 256 c.
Сарбалаев Ж. Сөзжасам мəселелері: оқу құралы. – Алматы: Арыс, 2002. – 152 б.
Адам тегі М., Семқұл тегі Б. Атаулар астарындағы аңыздар // Балқантау. – 1994. – 3 қыркүйек.
Артықбаев Ж. Жеріңді танығаның – еліңді танығаның: Ульянов ауданының мысалында Орталық Қазақстан топонимиясына шолу // Орталық Қазақстан. – 1991. – 14 желтоқсан.
Жартыбаев А. Қарағанды өңірі топонимдерінің мағыналық және құрылымдық сипаттары. – Қарағанды: Болашақ, 1998. – 165 б.
Нұрмақұлы Ж. Жер-судың аты – тарихтың хаты // Нұра. – 2001. – 3 наурыз.
Мұхамедиярұлы М. Ата-мекеніміздегі жер-су аттары // Рассвет. – 1995. – 2 декабря.
Жанұзақов Т. Орталық Қазақстанның жер-су аттары. – Алматы: Ғылым, 1989. – 256 б.
Керімбаев Е. Атаулар сыры. – Алматы: Қазақстан, 1984. – 119 б.
Қойшыбаев Е. Қазақстанның жер-су аттары сөздігі. – Алматы: Мектеп, 1985. – 256 б.
Мұхамедин М. Туған жердің атауын таңдамайды // Орталық Қазақстан. – 1991. – 21 мамыр.
REFERENCES
Willem Van Assendelft. What's in a name? A typological analysis of Aztec placenames // Journal of Archaeological Science. – 2018. – №19. – P. 958–967.
Nakhanova L. The role of old Turkic place names in teaching history // Procedia – Social and Behavioral Sciences. – 2014. – V. 141. – Р. 1054–1061.
Biyarov B. Jer-su attarynyn sozjasamdyq ulgileri [Samples of word formation of toponyms]. – Almaty: Memlekettik tildi damyty instituty, 2012. – 420 b. [in Kazakh]
Januzaq T. Qazaq onomastikasy. Kazahskaya onomastika. T. 1. [Kazakh onomastics. Volume 1.]. – Astana: «1С-Servis» JShS, 2006. – 400 b. [in Russian]
Januzaq T., Rysbergen K. Qazaq onomastikasy: jetistikteri men bolashagy [Kazakh onomastics: achievements and the future]. – Almaty: Aziya, 2004. – 128 b. [in Kazakh]
Molchanova O.T Strukturnye tipy tiurkskih toponimov Gornogo Altaya [Structural types of Turkic toponyms of Gorny Altai]. – Saratov: Izdatelstvo Saratovskogo universiteta, 1982. – 256 s. [in Russian]
Sarbalayev J. Sozjasam maseleleri: oqu quraly [Word formation problems: textbook]. – Almaty: Arys, 2002. – 152 b. [in Kazakh]
Adam tegi M., Semqul tegi B. Ataular astyndagy anyzdar [Legends about the names] // Balkantau, 1994. – 3 qyrkuiek. [in Kazakh]
Artyqbaev J. Jerindi tanyganyn – elindi tanyganyn: Ulyanov audanynyn mysalynda Ortalyq Qazaqstan toponimiasyna sholu [Recognition of your land – recognition of your country: an overview of the toponymy of Central Kazakhstan on the example of the Ulyanovsk region] // Ortalyq Qazaqstan. – 1991. – 14 jeltoqsan. [in Kazakh]
.Jartybaev A. Qaragandy oniri toponimderinin magynalyq jane qurylymdyq sipattary [Semantic and structural features of toponyms of the Karaganda region]. – Qaragandy: Bolashak, 1998. – 165 b. [in Kazakh]
Nurmaquly J. Jer-sudyn aty – tarihtyn haty [Name of the land-a letter of history] // Nura. – 2001. – 3 nauryz. [in Kazakh]
Muhamediaruly M. Ata-mekenimizdegi jer-su attary [The names of places and water in our homeland] // Rassvet. – 1995. – 2 dekabria. [in Kazakh]
Januzaqov T. Ortalyq Qazaqstannyn jer-su attary [Toponyms of Central Kazakhstan]. – Almaty: Gylym, 1989. – 256 b. [in Kazakh]
Kerimbayev E. Ataular syry [The secret of names]. – Almaty: Qazaqstan, 1984. – 119 b. [in Kazakh]
Qoishybaev E. Qazaqstannyn jer-su attary sozdigi [Dictionary of names of land and water in Kazakhstan]. – Almaty: Mektep, 1985. – 256 b. [in Kazakh]
Muhamedin M. Tugan jerdin atauyn tandamaidy [One does not choose the name of the place of birth] // Ortalyq Qazaqstan. – 1991. – 21 mamyr. [in Kazakh]
