КӨРКЕМ ТУЫНДЫДАҒЫ БЕЙНЕ МЕН ТАҢБАНЫҢ ҚЫЗМЕТІ
Кілт сөздер:
бейне, таңба, семиотика, символика, суреткер қиялы, индекс, ономапоэтикаАңдатпа
Мақалада көркем туындыдағы бейне және таңба мәселесі қарастырылады. Бейне – бұл шынайы өмірдегі заттар мен құбылыстардың философиялық-психологиялық тұрғыда сана-сезім арқылы қабылдауының бір мысалы болса, бейнелі ойлау – көркем туындының басты ерекшелігі. Яғни бейне – сананың құбылысы, өнер теориясында ол сезіммен қабылданатын шындықтың бір пішіні ретінде түсіндіріледі. Әдеби туындыдағы көркем бейне өмірлік шындықты игеріп, оны қайта жасап шығарудағы өнерге ғана тән эстетикалық ұғым. Сөз өнері ретінде әдебиет бейнеге, бейнелеуге жүгінеді. Бейнеге қатысты осындай теориялық талқылаулар мақаланың негізгі өзегіне алынған. Сондай-ақ бейненің объективті-танымдық сипаты, анықталу жолдары, бейне ұғымының қолданылуы туралы тұжырымдар қарастырылады. Кез келген құбылыс өнер туындысында суреткер қиялының әсерімен бейнеге айналатыны белгілі. Бейне ақиқат өмірден бастау алғанымен, көркемдік шарттылықтар арқылы сол ақиқаттан ажырап, көркем туындыдағы жаңа кеңістікке көшеді. Көркем туындыда бейне жетекші мәнге ие болса, таңба да белгілі дәрежеде осы бейненің жасалуына қызмет етеді. Таңбаның адамзат тарихында алар айрықша орны бар. Өнер туындыларының өзегінде таңбалар жүйесі жататыны, әдебиеттің де таңбалық-семиотикалық қызмет атқаратындығы көптеген ерңбектерде зерттеліп келді. Бейнелеудің бастауында тұрған таңбалар символикалық сипатымен дараланады. Бейне жасауда, таңбаларды көркем кеңістікте түрлендіруде суреткер қиялы мен таланты маңызды екені талдаулар барысында дәлелденіп, тұжырымдар жасалады.
Әдебиеттер тізімі
REFERENCES
Potebnia A.A. Mysl i iazyk [Thought and language]. – M.: Labirint. 1999. – 300 s. [in Russian] 2. Nurgali R. Soz onerinin estetikasy [Aesthetics of speech art]. – Astana: Elorda, 2003. – 388 b. [in Kazakh]
Jumabaev M. Shygarmalary [Works]. 1 tom. – Almaty: Jazushy, 2013. – 376 p.
Yesenin S. Okіnbeymin, Shaqyrmaymyn, Jylaman... (qazaq tіline audargan: I. Saparbay) [I Don't Regret It, I Don't Call, I Don't Cry...]. – Almaty: Han tanirі baspasy, 2015. – 324 b. [in Kazakh]
Genrih Geine: «Tun augansha omіr syila tek magan». [Give me a life at night] [Electronic resource]. URL: https://massaget.kz/layfstayl/debiet/audarma/46607/ (qaralgan kunі 27.07.2022)
Morris Ch.U. Osnovania teorii znakov [Foundations of the theory of signs]. V kn.: Semiotika: Antologia / Sost. Iu.S. Stepanov. – M.: Akademicheski Proekt; – Ekaterinburg: Delovaia kniga, 2001. Izd. 2-e, ispr. i dop. – 702 s. [in Russian] 7. Borev Iu. Estetika [Aesthetics]. – Almaty: «Ulttyq audarma biurosy» qogamdyq qory, 2020. – 408 b. [in Kazakh] 8. Pirs Ch.S. Elementy logiki [Elements of logic]. V kn.: Semiotika: Antologia / Sost. Iu.S. Stepanov. Izd. 2-e, ispr. i dop. – M.: Akademicheski Proekt; Ekaterinburg: Delovaia kniga, 2001. – 702 s. [in Russian]
Onomapoetika [Onomapoetics]. [Electronic resource]. URL: https://dic. academic.ru/dic.nsf/dic_fwords/24508 (qaralgan kunі 27.07.2022)
Sartr J.P. Chto takoe literatura? Slova [What is literature? The words]. – Minsk: Popuri, 2020. – 448 s. [in Russian]
Tolstoi L.N. O Shekspire i o drame [About Shakespeare and Drama]. Sobranie sochineni v 22 t-h. T. 15. – M.: Hudojestvennaia literatura, 1983.– S. 258–314. [in Russian] 12. Lotman Iu. Semiosfera [Semiosphere]. – Almaty: «Ulttyq audarma biurosy» qogamdyq qory, 2019. – 640 b. [in Kazakh] 13. Halizev V.E. Teoria literatury [Literary theory]. – M.: Izdatelski centr «Akademia», 2013. – 432 s. [in Russian]
