Қазба жұмыстары барысында обаларда табылған жәдıгерлерде бейнеленген қару-жарақтар
Кілт сөздер:
Орта Азия, оба, өнер туындылар, көшпелі тайпалар, қару-жарақ, садақ, қылыш, қанжар.Аңдатпа
Қабір үстіне топырақ немесе тас үйу арқылы тұрғызылған жерлеу орындарға Орта Азияда «курган немесе оба», Анадолы территориясында «Түмүлүс» деген атау берілген. Түп тамыры б.з.д. 3 мың жылдарға дейін ұласқан обалар көшпенді тайпалардың қасиетті жерлеу орындары ретінде танылған. Бұл мақалада Орта Азияда мекендеген көшпелі тайпалар тарапынан тұрғызылған оба типіндегі жерлеу орындардың пада болуы және «оба» сөзінің мағынасы зерттелген. Сондай-ақ, аталмыш тайпалардың жерлеу орындарынан табылған жәдігерлерде бейнеленген қару-жарақтар түрлері зерттеліп, салыстырмалы талдау жасалынған. Талдау жұмыстарының нәтижесінде аталмыш тайпалардың қолданған қару-жарақтарының түрлері және қару-жарақтарының пішіндері анықталды. Обалардан табылған жәдігерлерде бейнеленген туындылар нақты мағлұматтар береді және аталмыш өнер туындыларында бейнеленген қару-жарақтар обалардың немесе оба үйіндісі астындағы жерлеу орындардың хронологиясын анықтауда, көшпелі тайпалардың таралу аймағын айқындау барысында маңызды мағлұматтар беруде. Сонымен қатар, мақалада аталмыш жәдігерлерде бейнеленген қаруларды зерттеу арқылы жауынгердің қару-жарақ түрлерін қалай алып жүргендігі жайында нақты мағлұматтар ұсынылған. Алдағы уақыттарда көшпелі жауынгерінің бейнесін қайта қалпына келтіру барысында жәдігерлер мен өнер туындыларында бейнеленген суреттерді негізге алу керектігі ұсынылған.
Әдебиеттер тізімі
KAYNAKLAR
Belli О. “Eski Çağ ve Orta Çağ’da Türkler’de Kurgan Yapma Geleneği”. Türkler III, (ed. H.C. Güzel-K.Çiçek-S.Koca), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002. S. 927-931.
Байпаков К.М., Самашев З.С., Толеубаев А.Т. Археология Казахстана. Алматы: Өнер, 2006. С. 401.
Артамонов М.И. Сокровища скифских курганов және собрании Государственного Эрмитажа. Ленинград: Издательство Савецкий Художник, 1966. С. 120.
Смирнов К.Ф. Сарматы на Илеке. Москва: Издательство Наука, 1975. С. 120.
Брашинский И.Б. В Поисках Скифских Сокровищ. Ленинград: Издательство Наука. 1979. С. 144.
Мозолевский Б.Н. Скифский курган в с. Ерковцы // Скифский мир. Киев. 1975. С. 211-217.
Черненко Е.В. Скифские Лучники. Киев: Наукова думка, 1981. С. 167.
Мелюкова А.И. Вооружение скифов. Москва, Наука, 1964. С. 91.
Samaşev Z., Ermolaeva A., Kuş G. The Ancient Treasures of The Kazah Altai. Almatı: Öner Baspası, 2007. S. 200.
Самашев З., Онгар А., Оралбай Э., Киясбек Г. Храм - Святилище - Кысилуик. Астана: Издательская группа ТОО Археология, 2011. С. 200..
Minns E. Scythians and Greeks. Cambrige: 1913. S. 720.
Хазанов А.М. Очерки военного дела сарматов. Москва, Издательство Наука, 1971. С. 123.
Есян С.А. Защитное Вооружение в Древней Армении // Историко-филологический журнал ССР, № 1. 1962. С. 192-208.
Pulak C. Uluburun (Kaş) Batağı Kazısı // XV. Kazı Sonu.ları Toplantısı I. Anlara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993. S. 375-398. 15. Winlock H.E. The Rise and Fall of the Middle Kingdom in thebes. New York: The Macmillan Company. 1947. S. 162.
Drews R. Tunç Çağı’nın Sonu Askeri Değişim ve Antik Akdeniz’de Çöküş. Çeviren: Ersoy T., Ergin G. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2012. S. 316.
Homeros. İlyada Tanrıların savaşı. Çev. Derya Öztürk. İstanbul: Paraf Yayınları. 2012. S. 440.
Черненко Е.В. Скифский доспех. Киев: Наукова думка, 1968. С. 190.
Бисембаев А.А., Гусалов С.Ю., Ткачев В.В. Очет об археологических раскопках у аула Улгули // Архивные материалы Института археологии им. Маргулана, дело №2614,, Уральск: 2004. С. 33.
Кушаев Г.А. Научный очет об итогах археологических раскопок в Уральской области в 1977 году // Архивные материалы Института археологии им. Маргулана, дело №1598, Уральск: 1978. С. 30.
Толстов С.П.По древним дельтам Окса и Яксарта. Москва, Издательство Восточной Литература. 1962. С. 324.
Sizdiov B., M.Ö. 1. Binde Avrasya BoskırlarındaYaşayan Atlı Göçebe Kavimlerin Zırhları // Bilig – Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi. 2019. 90. – s. 1-19. https://doi.org/10.12995/bilig.9001
Шульц П.Н.Скифские изваяния Причерноморья// Античное общество. Москва,Издательство Наука. 1967. С. 225-236.
Манцевич А.П. Гребень и фиала из кургана Солоха // Советская Археология XIII. С. 217-238.
Grakov B.N. İskitler. Rusçadan Çeviren D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2006. S. 185.
Ивановка А.П. Новая скульптурная находка в Керчи. Москва: 1948. С. 126.
Алексеев А.Ю. Кочевники Евразии: история и археология Скифы - Азиаты и Европейцы // Золотые олени Евразии. Санкт – Петербург: Славия,2003. С. 248
RЕFЕRЕNСЕS
Belli О. “Eski Çağ ve Orta Çağ’da Türkler’de Kurgan Yapma Geleneği”. Türkler III, (ed. H.C. Güzel-K.Çiçek-S.Koca), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002. S. 927-931. [in Turkish]
Baypakov K.M., Samaşev Z.S., Toleubaev A.T. Arheologiya Kazahstana. Almatı: Öner, 2006. S. 401. [in Russian]
Artamanov M.İ. Sakrovişa skifskih kurganov v sobranii Gasudarstvennogo Ermitaja. Leningrad: İzdatelstvo Savetskii Hudojnik, 1966. S. 120. [in Russian]
Smirnov K.F. Sarmati na İleke. Moskva: İzdatelstvo Nauka, 1975. 120. [in Russian]
Braşinskii İ.B. V Poiskah Skifskih Sokroviş. Leningrad: İzdatelstvo Nauka. 1979. S. 144. [in Russian]
Mozolevskii B.N. Skifskii kurgan u s. Erkovsı // Skifskii mir, Kiev. 1975. S. 211-217. [in Russian]
Çernenko E.V. Skifskiye Luçniki. Kiev: Naukova dumka, 1981. S. 167. [in Russian]
Melyukova A.İ. Voorucenie Skifov. Moskva: İzdatelstvo Nauka, 1964. S. 91. [in Russian]
Samaşev Z., Ermolaeva A., Kuş G. The Ancient Treasures of The Kazah Altai. Almatı: Öner Baspası, 2007. S. 200. [in Russian]
Samaşev Z., Ongar A., Oralbai E., Kiyasbek G. Hram – Svyatilişe – Kısılüyük. Astana: İzdatelskaya gruppa TOO Arheologiya, 2011. S. 200. [in Russian]
Minns E. Scythians and Greeks. Cambrige: 1913. S. 720. [in English]
Hazanov A. M. Oçerki vaennogo dela Sarmatov. Moskva: İzdatelstvo Nauka, 1971. S. 123. [in Russian]
Esyan S.A. Zaşitnoe Voorujenie v Drevnei Armenii // İstoriko-Fillologiöçeskii Jurnal AnN Arm. SSR, No 1. 1962. S. 192-208. [in Russian]
Pulak C. Uluburun (Kaş) Batağı Kazısı // XV. Kazı Sonu.ları Toplantısı I. Anlara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993. S. 375-398. [in Turkish] 15. Winlock H.E. The Rise and Fall of the Middle Kingdom in thebes. New York: The Macmillan Company. 1947. S. 162. [in English]
Drews R. Tunç Çağı’nın Sonu Askeri Değişim ve Antik Akdeniz’de Çöküş. Çeviren: Ersoy T., Ergin G. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2012. S. 316. [in Turkish]
Homeros. İlyada Tanrıların savaşı. Çev. Derya Öztürk. İstanbul: Paraf Yayınları. 2012. S. 440. [in Turkish]
Çernenko E.V. Skifskii Dospeh. Kiev: İzdatelstvo Naukova Dumka. 1968. S. 190. [in Russian]
Bisembaev A.A., Gusalov S.Yu., Tkaçev V.V. Oçet ob arheologiçeskih raskopkah u aula Ulguli // Margulan Arkeoloji Enstitüsü Arşiv Materyalleri, Dosya №2614, Uralsk: 2004. S. 33. [in Russian]
Kuşaev G.A. Nauçnıi oçet ob itogah arheologiçeskih raskopkah v Uralskoi oblasti v 1977 godu // Margulan Arkeoloji Enstitüsü Arşiv Materyalleri, Dosya №1598, Uralsk: 1978. S. 30. [in Russian]
Tolstov S.P. Po drevnim del’tam Oksa ve Yaksarta. Moskva: İzdatelstvo Vastoçnoi Literaturi. 1962. S. 324. [in Russian]
Sizdiov B., M.Ö. 1. Binde Avrasya BoskırlarındaYaşayan Atlı Göçebe Kavimlerin Zırhları // Bilig – Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi. 2019. 90. – s. 1-19. https://doi.org/10.12995/bilig.9001 [in Turkish]
Şuls P.N. Skifskie izvayaniya Priçernomorya. Antiçnoe Obşestvo. Moskva: İzdatelstvo Nauka, 1967. S. 236. [in Russian]
Manseviç A.P. Greben i fiala iz kurgana Soloha // Savetskaya Arheologiya. Vip. XIII. 1950. S. 217-238. [in Russian]
Grakov B.N. İskitler. Rusçadan Çeviren D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2006. S. 185. [in Turkish]
İvanovka A.P. Novaya skulpturnaya nahodka v Kerchi. Moskva: 1948. S. 126. [in Russian]
Alekseev A.Yu.Kochevniki Evrazii: istoriya i arheologiya Skifi – aziyati i evropeisi // Zolotie Oleni Evrazii. Sankt – Peterburg, Slaviya. 2003. Р. 248.
