Археологиялық мұрадағы археофизикалық зерттеулер: Кониядағы Алаеддин төбесінің мысалында
Кілт сөздер:
Алладин төбесі, 2. Кылычарслан сарайы, археогеофизика, цезий градиентомагнитометриясы, көп электродты қарсылық, Ішкі қала қабырғасының қалдықтарыАңдатпа
Түркия аумағындағы ең үлкен ауданы бар провинциялардың бірі Кония провинциясы Орталық Анадолы аймағында 37°52' солтүстік ендік пен 32°30' шығыс бойлық аралығында орналасқан. Аладдин төбесі Кония қаласының орталығында орналасқан. Қорғанмен қоршалған төбе қарқынды құрылыс пен көлік қозғалысына ұшырады. Табиғи төбе болып табылмайтын және ежелгі дәуірден бері сақталған бұл құрылым Конияның Тарихи өзегін құрайды. Хилл-Алладин қорғаны; бұл қола дәуіріне (б.з. д. 4500-2000 жж.) қатысты заттар табылған археологиялық қоныс. Қорған-Анадолы Селжұқ мемлекетінің ішкі қорған тәріздес елді мекені және бүгінде маңызды табиғи және археологиялық орындардың бірі болып табылады. Қорған өткеннен бүгінге дейін, қола дәуірінен Османлы кезеңінің соңына дейінгі барлық елді мекендерді қамтиды. Маңызды олжалар 1941 жылы Алладин төбесінде жүргізілген археологиялық қазба жұмыстары кезінде табылды. Табиғи және археологиялық ескерткіш Аладдин төбесі, Аладдин мешіті, Ярым Күмбет (жартылай күмбез), 2-ші Кылыч Арсланның қабірі және сарайы ортағасырлық Конияның ішкі қамалын құрайды. Селжұқтарды жаулап алу кезінде Кония провинциясы Қазіргі Аладдин төбесін қоршап тұрған қабырғалардағы шағын қала болды.
2010 жылы Кылыч арслан сарайын құтқару үшін 2-ші қазба жұмыстары жүргізілді. Зәулім үйдің батысындағы археологиялық қазбалар нәтижесінде, шығыс-батыс бағытында сарайдың қирандыларын қоршап тұрған қабырға табылды. Археологиялық қазба жұмыстары кезінде 2-ші Кылыч Арслан сарайы өздігінен тәуелсіз құрылым емес екендігі анықталды. Ол Аладдин сарайының шығысы мен батысына қарай созылған қабырғалар және осы қабырғаларды оңтүстік бағытында тігінен кесетін қабырғалармен бірлікті құрайды. Осылайша, бұл құрылыс кешені Селжұқ сарайының қалдықтары деп болжанады.
Археологиялық қазба жұмыстары кезінде табылған жаңа олжалар мен ақпаратқа сәйкес, Алаэддин төбесі Алаэддин II кезінде салынған. Археогеофизикалық зерттеулер Кылычарслан павильонының шығысында орналасқан сарай қирандыларын қоршап тұрған қабырғаны, павильонның Батыс қасбетінің күйін толығымен ашу үшін басталды, осылайша павильон мен Селжұқ сарайының тұтастығын түсіндіру үшін павильонның алдынан шығысқа қарай өтетін ішкі бекініс қабырғасының қалдықтарының жалғасын көруге болады.
Археогеофизикалық зерттеулердің магниттік (M) және геоэлектрлік (ERT) әдістерін кешенді интерпретациялау арқылы ішкі қала қабырғасының қалдықтарына қатысты ауытқулар екі және үш өлшемде бейнеленген.
Әдебиеттер тізімі
KAYNAKLAR
Akok, M., 1996. “Konya’da Alâeddin Köşkü, Selçuk Saray ve Köşkleri”, Türk Etnografya Dergisi, Sayı: XI, Ankara, 1969, s. 47–73.
Akok, M.,1975. “Konya Şehri İçindeki Alaeddin Tepesinde Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Arkeolojik Kazıların Mimari Buluntuları” Belleten, Cilt: XXXIX, Sayı:154, Ankara, 1975, s.217-224.
Arık, R. O., 1942. “Alaeddin Tepesi”, Konya, Yıl: VII, Konya Halkevi, II. Teşrin 1942, 1942, s.15-18.
Arık, R., 2006. “Konya’daki Selçuklu Sarayları”, Yeni İpekyolu Dergisi Konya Kitabı, Sayı:IX, Özel Sayı Aralık 2006, Konya, 2006,s.196. 5. Berge, M.A., 2002, Sığ aramacılıkta sonlu farklar yöntemi ile iki-boyutlu düz çözüm özdirenç modellemesi,Lisans Tezi,Dokuz Eylül Üniversitesi,Jeofizik Mühendisliği Bölümü (yayımlanmamış). 6. Bernard, J., Orlando, L., and Vermeersch, F., 2008, Multi-electrode resistivity imaging for environmental applications, 31 p. (www. iris-instruments.com) 7. Candansayar, M.E., 2005, Doğru akım özdirenç yöntemi ile yeraltısuyu aramaları, Mühendislik Jeofiziği ve Uygulamaları Semineri Notları, Jeofizik Mühendisleri Odası,52-114 8. Dahlin, T., 1996, 2D resistivity surveying for environmental and engineering applications,First Break,14(7), 275-283
Drahor, M. G., 1991, Arkeolojik Alanlarda Jeofiziksel Prospeksiyonun Önemi. T. C. Kültür Bakanlığı, Anıtlar Ve Müzeler Genel Müdürlügü, IX Araştırma sonuçları Toplantısı, Çanakkale 27-31 Mayıs 1991, s. 235-250.
Drahor, M. G., Göktürkler, G., Berge, M. A. ve Kurtulmuş, Ö. T., 2004, Dört farklı elektrot dizilimine göre bazı üç-boyutlu sığ yeraltı yapılarının görünür özdirenç modellemesi,Yerbilimleri,30,115-128
Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, (Çeviren: Zuhuri Danışman), Cilt:4, İstanbul, 1970, s.214
Griffiths, D.H., Turnbull, J. ve Olayinka, A.I., 1990, Two-dimensinal resistivity mapping with a computer-controlled array,First Break,8(4),121-129
Karpuz, H., 2009. Türk Kültür Varlıkları Envanteri Konya 42, Cilt:1, TTK, Ankara, 2009, s.705.
Keçeli, A., 2009, Jeofizik, Jeoloji, Jeoteknik, Maden Mühendislerine Uygulamalı Jeofizik Zemin Etütleri TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odası Eğitim Yayınları No: 9, Ekim Ajans Matbaacılık Hizmetleri, 479s., Ankara
Konyalı, İ. H., 1970. Abideleri ve Kitabeleri İle Konya Tarihi, Konya, 1970, s.183.
Matrakçı, Nasühüs Silahi, Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han, (Çeviren. Hüseyin, G., Yurdaydın, TTK, Ankara, 1976.
Önder, M., 1949. “Tarih Boyunca Konya Sarayları”, Konya, Sayı: 129-130, 1949, s. 11-12.
Önder, M., 1962. Mevlana Şehri Konya Tarihi Kılavuzu, Yeni Kitap Basımevi, Konya, 1962, s.10.
Önge, M., 2009. “Cumhuriyet Döneminin Önemli Koruma Müdahalelerinden Konya Kılıçarslan Köşkü Onarımları ve Köşkün Koruyucu Örtüsü”, Yeni İpekyolu Dergisi Konya Kitabı, Sayı:XII, Özel Sayı Aralık 2009, Konya, 2009,s.168.
Özdemir , M., 2003, Manyetik Prospeksiyon., İstanbul üniversitesi, Mühendislik Fakültesi 21. Özdemir, A., 2008. Çok-Elektrotlu Özdirenç Ölçümlerinin Mühendislik Jeolojisi, Çevre Ve Yeraltısuyu Kirliliği Araştırmalarındaki Uygulamalarının Değerlendirilmesi (www.adilozdemir.com).
Sarre, F., 1901. Der Kiosk von Konya, Berlin, 1901, Konya Köşkü (Çeviren: Şahabettin Uzluk), TTK Yayınları, Ankara, 1989.
Sasaki, Y., 1992, Resolution of resistivity tomography inferred from numerical simulation, Geophysical Prospecting, 40,453–464.
Shima, H. and Sakayama, T., 1987. Resistivity tomography: An approach to 2-D resistivity inverse problems. 57th SEG meeting, Expanded abstracts, 204-207.
Van Overmeeren, R.A. and Ritsema, I.L., 1988, Continuous vertical electrical sounding, First Break,6(10),313-324 REFERENCES
Akok, M., 1996. “Konya’da Alâeddin Köşkü, Selçuk Saray ve Köşkleri”, Türk Etnografya Dergisi, Sayı: XI, Ankara, 1969, s. 47–73.
Akok, M.,1975. “Konya Şehri İçindeki Alaeddin Tepesinde Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Arkeolojik Kazıların Mimari Buluntuları” Belleten, Cilt: XXXIX, Sayı:154, Ankara, 1975, s.217-224.
Arık, R. O., 1942. “Alaeddin Tepesi”, Konya, Yıl: VII, Konya Halkevi, II. Teşrin 1942, 1942, s.15-18.
Arık, R., 2006. “Konya’daki Selçuklu Sarayları”, Yeni İpekyolu Dergisi Konya Kitabı, Sayı:IX, Özel Sayı Aralık 2006, Konya, 2006,s.196.
Berge, M.A., 2002, Sığ aramacılıkta sonlu farklar yöntemi ile iki-boyutlu düz çözüm özdirenç modellemesi, Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Jeofizik Mühendisliği Bölümü (yayımlanmamış). 6. Bernard, J., Orlando, L., and Vermeersch, F., 2008, Multi-electrode resistivity imaging for environmental applications, 31 p. (www. iris-instruments.com) 7. Candansayar, M.E., 2005, Doğru akım özdirenç yöntemi ile yeraltısuyu aramaları, Mühendislik Jeofiziği ve Uygulamaları Semineri Notları, Jeofizik Mühendisleri Odası,52-114 8. Dahlin, T., 1996, 2D resistivity surveying for environmental and engineering applications,First Break,14(7), 275-283
Drahor, M. G., 1991, Arkeolojik Alanlarda Jeofiziksel Prospeksiyonun Önemi. T. C. Kültür Bakanlığı, Anıtlar Ve Müzeler Genel Müdürlügü, IX Araştırma sonuçları Toplantısı, Çanakkale 27-31 Mayıs 1991, s. 235-250.
Drahor, M. G., Göktürkler, G., Berge, M. A. ve Kurtulmuş, Ö. T., 2004, Dört farklı elektrot dizilimine göre bazı üç-boyutlu sığ yeraltı yapılarının görünür özdirenç modellemesi, Yerbilimleri, 30, 115-128
Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, (Çeviren: Zuhuri Danışman), Cilt:4, İstanbul, 1970, s.214
Griffiths, D.H., Turnbull, J. ve Olayinka, A.I., 1990, Two-dimensinal resistivity mapping with a computer-controlled array,First Break,8(4),121-129
Karpuz, H., 2009. Türk Kültür Varlıkları Envanteri Konya 42, Cilt:1, TTK, Ankara, 2009, s.705.
Keçeli, A., 2009, Jeofizik, Jeoloji, Jeoteknik, Maden Mühendislerine Uygulamalı Jeofizik Zemin Etütleri TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odası Eğitim Yayınları No: 9, Ekim Ajans Matbaacılık Hizmetleri, 479s., Ankara
Konyalı, İ. H., 1970. Abideleri ve Kitabeleri İle Konya Tarihi, Konya, 1970, s.183.
Matrakçı, Nasühüs Silahi, Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han, (Çeviren. Hüseyin, G., Yurdaydın, TTK, Ankara, 1976.
Önder, M., 1949. “Tarih Boyunca Konya Sarayları”, Konya, Sayı: 129-130, 1949, s. 11-12.
Önder, M., 1962. Mevlana Şehri Konya Tarihi Kılavuzu, Yeni Kitap Basımevi, Konya, 1962, s.10.
Önge, M., 2009. “Cumhuriyet Döneminin Önemli Koruma Müdahalelerinden Konya Kılıçarslan Köşkü Onarımları ve Köşkün Koruyucu Örtüsü”, Yeni İpekyolu Dergisi Konya Kitabı, Sayı:XII, Özel Sayı Aralık 2009, Konya, 2009,s.168.
Özdemir , M., 2003, Manyetik Prospeksiyon., İstanbul üniversitesi, Mühendislik Fakültesi 21. Özdemir, A., 2008. Çok-Elektrotlu Özdirenç Ölçümlerinin Mühendislik Jeolojisi, Çevre Ve Yeraltısuyu Kirliliği Araştırmalarındaki Uygulamalarının Değerlendirilmesi (www.adilozdemir.com).
Sarre, F., 1901. Der Kiosk von Konya, Berlin, 1901, Konya Köşkü (Çeviren: Şahabettin Uzluk), TTK Yayınları, Ankara, 1989.
Sasaki, Y., 1992, Resolution of resistivity tomography inferred from numerical simulation, Geophysical Prospecting, 40,453–464.
Shima, H. and Sakayama, T., 1987. Resistivity tomography: An approach to 2-D resistivity inverse problems. 57th SEG meeting, Expanded abstracts, 204-207.
Van Overmeeren, R.A. and Ritsema, I.L., 1988, Continuous vertical electrical sounding, First Break, 6(10), 313-324.
