СТУДЕНТТЕРГЕ ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖАҒДАЙДА SYRINGA VULGARIS ТҰҚЫМДАСЫН КӨБЕЙТУДІҢ ТИІМДІ ӘДІСТЕМЕСІН МЕҢГЕРТУ
Кілт сөздер:
Syringa vulgaris, мурасига-скуга қоректік орта, микроклонды көбейту, эксплант, каллус, әдістеме, технология, in vitro, инновация.Аңдатпа
Бұл мақалада Ахмет Ясауи университетінің зертханасында мамыргүлдің Syringa vulgaris тұқымдасын клонды технологиямен зертханалық жағдайда көбейтудің тиімді зерттеу жолдарын анықтау және оны жоғары оқу орнында оқу үдерісіне ендірудің жолдары қарастырылған. Қазіргі уақытта студенттерге өсімдіктерді микроклонды көбейтуді зертханалық жағдайда көрсету олардың практикалық жұмыстарын ұйымдастыру қабілетін қалыптастырады.
Ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізуде морфологиялық, физиологиялық бақылау, салыстыру және өлшеу әдістері қолданылды. Мамыргүлдің Syringa vulgaris тұқымдасының өкілдеріне биотехнологиялық әдістерді, in vitro әдісімен зертхана жағдайында микроклонды көбейту және өсімдіктерді сауықтыру әдістерін қолдана отырып, құнды генотиптерді көбейту бойынша кешенді зерттеулердің нәтижелері берілді. Зерттеу нәтижелерін жоғары оқу орнының «Биотехнология» пәнінің силлабусына 1 сағат көлемінде оқыту ұсынылды.
Зерттеу барысында студенттерге өсімдіктердің клондық микрокөбеюі, in vitro жағдайында жыныссыз жолмен көбеюдің теориялық негізі қалыптастырылды. In vitro қоректік ортасына эксплантты енгізудің қолайлы мерзімі анықталды. In vitro жағдайында өсімдіктің экспланттарын қоректік ортаға енгізе отырып, мамыргүлді өсіру барысында өсінділерін залалсыздандырудың тиімді әдісі ұсынылды. Ахмет Ясауи университетінің «Биотехнология» зертханасында жүргізілген зерттеулерге биология білім беру бағдарламасынан қатысқан «ЖБИ-811» тобының 15 білім алушы мамыргүл эксплантын Мурасига-Скуга қоректік ортасында өсу қабілеттілігіне бақылау жүргізді. In vitro да мамыргүл өскіндерін өсіруге қоректік ортаның генотиптік сипаттамалары мен гормондық құрамының әсері, мамыргүлдің экспланттарының тамыр түзу қабілетіндегі қоректік ортаның құрамы анықталынды.
Ғылыми зерттеу жұмыс нәтижесі ретінде жалпы микроклонды көбейтудің тиімді жолдарын мамыргүл сәндік бұтасының көбейту технологиясы негізінде болашақ биология саласының мамандарына, студенттеріне көмекші құрал ретінде қолданыла алады және бұл
жұмыстың нәтижесі «Биотехнология», «Дендрология» пәндерінің контентіне енгізілетін
болады.
Әдебиеттер тізімі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Молканова О.И., Спиридович Е.В., Коновалова Л.Н. и др. Комплексное изучение интродуцированных видов и сортов рода Syringa L. // Вестник Удмуртского университета. – 2011. – №2. – С. 66–73.
Деменко И.В. Проблемы и возможности микроклонального размножения садовых растений // Известия Тимирязевской сельскохозяйственной академии. – 2005. – Вып. 2. – С. 48–58.
Da Silva D.P.C., Ozudogru E.A., Dos Reis M.V., Lambardi M. In vitro conservation of ornamental plants // Ornamental Horticulture. – 2018. – Vol. 24(1). – P. 28–33.
Лях Е.М. Изучение сортов Syringa vulgaris из коллекции Центрального сибирского ботанического сада // Растительный мир Азиатской России. – 2015. – №3 (19). – С. 99–103.
Молканова О.И., Зинина Ю.М., Македонская Н.В., Брель Н.Г., Фоменко Т.И., Спиридович Е.В. Разработка биотехнологических приемов размножения сирени обыкновенной // Физиол. и биохим. культур растений. – 2010. – Т. 42. – №2. – С. 117–124.
Бутенко Р.Г. Культура изолированных протопластов, клеток тканей в решении задач физиологии растений // Новые направления в физиологии растений. – М.: Наука, 1985. – С. 16–32.
Da Costa C.T., de Almeida M.R., Ruedell C.M., et al. When stress and development go hand in hand: main hormonal controls of adventitious rooting in cuttings // Front plant Sci. – 2013. – Vol. 4. – P. 1–19.
Rikiishi K., Matsura T., Maekawa M., Takeda K. Light control of shoot regeneration in callus cultures derived from barley (Hordeum vulgare L.) immature embryos // Breeding Science. – 2008. – №58. – P. 129–135.
Чурикова О.А., Криницына А.А. Влияние спектрального состава света на укоренение сирени (Syringa vulgaris L.) в культуре in vitro // Вестник КазНу. – 2015. – №1/2 (43). – С. 607–612.
Каменский П.А., Сазонов А.Э., Федянин А.А., Садовничий В.А. Биологические коллекции: стремление к идеалу // Acta Naturae. – 2016. – Т. 8. – №2 (29). – С. 6–10.
Салыбекова Н.Н., Исаев Ғ.И., Айдарханова Б.К., Шынтемирова А.С., Сәулет С. Биологиялық білім беруде жоба жұмыстарын құру мен қолданудың мүмкіндіктері // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2019. – №4 (114). – Б. 93–103.
Орлов П.А. Клеточные и генно-инженерные технологии модификации растений. – Минск: Тонпик, 2006. – 248 с.
Молканова О.И., Чурикова О.А., Коновалова Л.Н., Окунева И.Б. Клональное микроразмножение интродуцированных сортов Syringa vulgaris L. // Вестник Москва. – 2002. – №4. – С. 8–14.
Charlebois D., Richer C. In vitro propagation of Syringa vulgaris «Katherine Havemeyer» and «Charles Joly» // Canadian Journal of Plant Science. – 2004. – №84 (1). – P. 279–289.
Крючкова В.А. Биотехнологические приемы оптимизации микроклонального размножения и адаптации генотипов сирени (Syringa vulgaris L.): автореф. ... канд. биол. наук. – М., 2005. – 204 с.
Cui H., Gu X., Shi L. In vitro proliferation from axillary buds and ex vitro protocol for effective propagation of Syringa x hyacinthiflora «Luo Lan Zi» // SCI. HORT. – 2009. – V. 121. – P. 186–191.
Брель Н.Г., Фоменко Т.И., Спиридович Е.В. Особенности культивирования тканей рода сирень (Syringa L.) в культуре in vitro // Материалы III Международной конференции, посвященной 110-летию со дня рождения академика Н.В. Смольского (7–9 октября 2015, Минск). – Минск, 2015. – С. 250–254.
REFERENCES
Molkanova O.I., Spiridovich E.V., Konovalova L.N. i dr. Kompleksnoe izuchenie introducirovannyh vidov i sortov roda Syringa L. [Comprehensive study of introduced species and varieties of the genus Syringa L] // Vestnik Udmurtskogo universiteta. – 2011. – №2. – S. 66–73. [in Russian]
Demenko I.V. Problemy i vozmojnosti mikroklonalnogo razmnojenia sadovyh rastenii [Problems and opportunities of micro propagation of garden plants] // Izvestiia Timiriazevskoi selskohoziaistvennoi akademii. – 2005. – Vyp. 2. – S. 48–58. [in Russian]
Da Silva D.P.C., Ozudogru E.A., Dos Reis M.V., Lambardi M. In vitro conservation of ornamental plants // Ornamental Horticulture. – 2018. – Vol. 24 (1). – P. 28–33.
Liah E.M. Izuchenie sortov Syringa vulgaris iz kollekcii Centralnogo sibirskogo botanicheskogo sada[Study of varieties of Syringa vulgaris from the collection of the Central Siberian Botanical Garden] // Rastitelnyi mir Aziatskoi Rossii. – 2015. – №3 (19). – S. 99–103. [in Russian]
Molkanova O.I., Zinina Iu.M., Makedonskaia N.V., Brel N.G., Fomenko T.I., Spiridovich E.V. Rarabotka biotehnologicheskih priemov razmnozheniia sireni obyknovennoi [Development of biotechnological methods of propagation of common lilac] // Fiziol. I biohim. kultur rastenii. – 2010. – V. 42. – №2. – S. 117–124. [in Russian]
Butenko R.G. Kultura izolirovannyh protoplastov, kletok tkanei v reshenii zadach fiziologii rastenii[Culture of isolated protoplasts, tissue cells in solving problems of plant physiology] // Novye napravleniia v fiziologii rastenii. – M.: Nauka, 1985. – S. 16–32. [in Russian]
Da Costa C.T., de Almeida M.R., Ruedell C.M., et al. When stress and development go hand in hand: main hormonal controls of adventitious rooting in cuttings // Front plant Sci. – 2013. – Vol .4. – P. 1–19.
Rikiishi K., Matsura T., Maekawa M., Takeda K. Light control of shoot regeneration in callus cultures derived from barley (Hordeum vulgare L.) immature embryos // Breeding Science. – 2008. – №58. – P. 129–135.
Churikova O.A., Krinicyna A.A. Vlijanie spektralnogo sostava sveta na ukorenenie sireni (Syringa vulgaris L.) v kulture in vitro [The influence of the spectral composition of light on the rooting of lilacs] // Vestnik KazNu. – 2015. – №1/2 (43). – S. 607–612. [in Russian]
Kamenski P.A., Sazonov A.Ie., Fedianin A.A., Sadovnichi V.A. Biologicheskie kollekcii: stremlenie k idealu [Biological collections: striving for the ideal] // Acta Naturae. – 2016. – V.8. – №2 (29). – S. 6–10. [in Russian]
Salybekova N.N., Isaev G.I., Aidarhanova B.K., Shyntemirova A.S., Saulet S. Biologiialyq bіlіm berude joba jumystaryn quru men qoldanudyn mumkіndіkterі [Possibilities of creating and using project work in biological education] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2019. – №4 (114). – B. 93–103. [in Kazakh]
Orlov P.A. Kletochnyei genno-injenernye tehnologii modifikacii rastenii [Cellular and genetic engineering technologies for plant modification]. – Minsk: Tonpik, 2006. – 248 s. [in Russian]
Molkanova O.I., Churikova O.A., Konovalova L.N., Okuneva I.B. Klonal'noe mikrorazmnozhenie introducirovannyh sortov Syringa vulgaris L. [Clonal micropropagation of introduced varieties of Syringa vulgaris L] // Vestnik Moskva. – 2002. – №4. – S. 8–14. [in Russian]
Charlebois D., Richer C. In vitro propagation of Syringa vulgaris «Katherine Havemeyer» and «Charles Joly» // Canadian Journal of Plant Science. – 2004. – №84 (1). – P. 279–289.
Kriuchkova V.A. Biotehnologicheskie priemy optimizacii mikroklonalnogo razmnojeniia i adaptacii genotipov sireni [Biotechnological techniques for optimizing micropropagation and adaptation of lilac genotypes] (Syringa vulgaris L.): avtoref. ... kand. biol. nauk. – M., 2005. – 204 s. [in Russian]
Cui H., Gu X., Shi L. In vitro proliferation from axillary buds and ex vitro protocol for effective propagation of Syringa x hyacinthiflora «Luo Lan Zi» // SCI. HORT. – 2009. – V. 121. – P. 186–191.
Brel N.G., Fomenko T.I., Spiridovich E.V. Osobennosti kultivirovaniia tkanei roda siren (Syringa L.) v kulture in vitro [Features of the cultivation of tissues of the genus lilac (Syringa L.) in in vitro culture]// Materialy III Mejdunarodnoi konferencii, posviashhennoi 110-letiiu so dnia rojdeniia akademika N.V. Smolskogo (7–9 oktiabria 2015, Minsk). – Minsk, 2015. – S. 250–254. [in Russian]
