The Polysemous Lexemes in the Kazakh Dictionary Written in Cyrillic of the XIX Century
Keywords:
written written legacies, Cyrillic alphabet, graphic, dictionary, polysemy of words, semantics, continuity of meanings.Abstract
In modern Turkological science, it is relevant to study the language of Turkic written legacies written by various graphic systems as Runic, Uighur, Arabic, Latin, Cyrillic. In this context, Kazakh legacies written in Cyrillic at the end of the XIX – early XX century have not been sufficiently studied to date.
The article examines how the Turkic peoples, including Kazakhs, adopted Cyrillic script around the turn of the nineteenth and twentieth centuries, when the first Cyrillic Kazakh ABC books, self-help books, dictionaries, and other landmarks were published by P.M. Melioransky, N.I. Ilminsky, M.A. Terentyev, V.V. Katarinsky, L. Budagov, and others. I. Altynsarin, A. Baitursynov, T. Bokin, Zh. Kusherbayev, M. Mashanov, and others were among the Kazakh intellectuals who actively started using the Cyrillic alphabet at that time as the enlighteners of the nation.
Among Cyrillic publications bilingual dictionaries held a unique position, providing a glimpse into the Kazakhs' way of life during a particular historical period. Due to the fact that they contained both linguistic and ethno-cultural knowledge.
The article is devoted to one such dictionary, in particular the «Kyrgyz-Russian Dictionary», which was released in 1897 in Orenburg by B.A. Breslin's publishing company. The unnamed dictionary was created using N.I. Ilminsky's dictionary, «Materials for the study of the Kyrgyz dialect» (Kazan, 1861) that was expanded upon and amended with the help of the Kazakh intellectuals.
The article examines the polysemy of these dictionary's words. The polysemous meanings of this dictionary are exposed, together with their lexical and semantic variations, on the basis of the notions of polysemy. This also reveals the continuity of this dictionary polysemous meanings with the lexemes of the contemporary Kazakh language.
References
Шаймердинова Н.Г., Болдрикова А. Многозначность лексем в кириллическом «киргизо-русском словаре» (1897 г.) и в современном литературном казахском языке // Педагогическое образование на Алтае. – 2018. – №2. – C. 171–176.
Балақаев М., Сыздықова Р., Жанпеисов Е. Қазақ әдеби тілінің тарихы: оқу құралы. – Алматы: Мектеп, 1968. – 238 б.
Шаймердинова Н.Г. «Киргизско-русскій словарь» (1897): культурные и языковые экспликации // Turkic Studies Journal. – 2019. – №1. – С. 73–88.
Киргизско-русскій словарь / Сост. по материалам Н.И. Ильминского и др. – Оренбургъ: Типо-литографія Б.А. Бреслина, 1897. – 244 с.
Белошапкова В.А., Брызгунова Е.А., Земская Е.А. Современный русский язык: Учеб. для филол. спец. университетов / под ред. В.А. Белошапковой. – 2-е изд., испр. и доп. –М.: Высшая школа, 1989. – 800 с.
Зализняк А.А. Многозначность в языке и способы ее представления. – М.: Языки славянских культур, 2006. – 672 с.
Аханов К. Тіл білімінің негіздері. – Алматы: Санат, 1993. – 496 б.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 11-том. / құраст.: Ж. Манкеева, С. Бизақов, Ә. Жүнісбек және т.б. – Алматы: Тіл білімі институты, 2011. – 752 б.
Қазақ əдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 1-том. / құраст.: Т. Жанұзақов, С. Омарбеков, Ә. Жүнісбек және т.б. – Алматы: Арыс, 2006. – 752 б.
Ысқақов А., Сыздықова Р., Сарыбаев Ш. Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сөздігі. – Алматы: Ғылым, 1966. – 240 б.
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі / жалпы ред. басқарған Т. Жанұзақов. – Алматы: Дайк-пресс, 2008. – 968 б.
Сыздықова Р. Сөздер сөйлейді (сөздердің қолданылу тарихынан). – Алматы: Ел-шежіре, 2014. – 412 б.
Қазақ əдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 2-том. / құраст.: Ғ. Қалиев, С. Бизақов, О. Нақысбеков және т.б. – Алматы: Тіл білімі институты, 2011. – 744 б.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 5-том / құраст.: Б. Әбілқасымов, С. Бизақов, Ә. Жүнiсбеков және т.б. – Алматы: Тіл білімі институты, 2011. – 752 б.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 15-том / құраст.: А. Жаңабекова, Т. Жанұзақ, Б. Әбілқасымов және т.б. – Алматы: Тіл білімі институты, 2011. – 828 б.
Қазақ əдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 9-том. / құраст.: Ә. Ыбырайым, А. Жаңабекова, Қ. Рысбергенова және т.б. – Алматы: Тіл білімі институты, 2011. – 744 б.
Сағидолда Г., Жылқыбай Г., Құттымұратова Ы. Тұрмыстық лексиканың этномәдени мазмұны (қазақ, қарақалпақ, қырғыз тілдері материалдары бойынша) // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2022. – №3(125). – Б. 20–36. https://doi.org/10.47526/2022-3/2664-0686.02
Мусаев К.М. Лексикология тюркских языков / отв. редактор А.А. Юлдашев. – М.: Наука, 1984. – 226 с.
Оразов М. Қазақ тілінің семантикасы. – Алматы: Рауан, 1991. – 216 б.
REFERENСES
Shaimerdinova N.G., Boldrikova A. Mnogoznachnost leksem v kirillicheskom «kirgizo-russkom slovare» (1897 g.) i v sovremennom literaturnom kazahskom iazyke [The polysemy of lexemes in the Cyrillic «Kyrgyz-Russian Dictionary» (1897) and in the modern literary Kazakh language] // Pedagogicheskoe obrazovanie na Altae. – 2018. – №2. – C. 171–176. [in Russian]
Balaqaev M., Syzdyqova R., Janpeisov E. Qazaq adebi tіlіnіn tarihy: oqu quraly [History of the Kazakh literary language: textbook]. – Almaty: Mektep, 1968. – 238 b. [in Kazakh]
Shaimerdinova N.G. «Kirgizsko-russkіy slovar» (1897): kulturnye I iazykovye eksplikacii [Kirghiz-Russian Dictionary (1897): cultural and linguistic explications] // Turkic Studies Journal. – 2019. – №1. – S. 73–88. [in Russian]
Kirgizsko-russkіy slovar [Kyrgyz-Russian Dictionary] / Sost. po materialam N.I. Ilminskogo i dr. – Orenburg: Tipo-litografіia B.A. Breslina, 1897. – 244 s. [in Russian]
Beloshapkova V.A., Bryzgunova E.A., Zemskaia E.A. Sovremennyy russkiy iazyk: Ucheb. dlia filol. spec. Universitetov [Modern Russian: Textbook for philological specialties of universities] / pod red. V.A. Beloshapkovoi. – 2-e izd., ispr. i dop. –M.: Vysshaia shkola, 1989. – 800 s. [in Russian]
Zalizniak A.A. Mnogoznachnost v iazyke i sposoby ee predstavleniia [Polysemy in the language and ways of its representation]. – M.: Iazyki slavianskih kultur, 2006. – 672 s. [in Russian]
Ahanov K. Tіl bіlіmіnіn negіzderі [Fundamentals of Linguistics]. – Almaty: Sanat, 1993. – 496 b. [in Kazakh]
Qazaq adebi tіlіnіn sozdіgі [Dictionary of the Kazakh literary language]. On bes tomdyq. 11–tom. / qurast.: J. Mankeeva, S. Bizaqov, A. Junіsbek jane t.b. – Almaty: Tіl bіlіmі instituty, 2011. – 752 b. [in Kazakh]
Qazaq adebi tіlіnіn sozdіgі [Dictionary of the Kazakh literary language]. On bes tomdyq. 1-tom / qurast.: T. Januzaqov, S. Omarbekov, A. Junіsbek jane t.b. – Almaty: Arys, 2006. – 752 b. [in Kazakh]
Ysqaqov A., Syzdyqova R., Sarybaev Sh. Qazaq tіlіnіn qysqasha etimologiialyq sozdіgі [A short etymological dictionary of the Kazakh language]. – Almaty: Gylym, 1966. – 240 b. [in Kazakh]
Qazaq tіlіnіn tusіndіrme sozdіgі [Еxplanatory dictionary of the Kazakh language] / jalpy red. basqargan T. Januzaqov. – Almaty: Daik-press, 2008. – 968 b. [in Kazakh]
Syzdyqova R. Sozder soileidі (sizderdіn qoldanylu tarihynan) [Words speak (from the history of the use of words]. – Almaty: El-shejіre, 2014. – 412 b. [in Kazakh]
Qazaq adebi tіlіnіn sozdіgі [Dictionary of the Kazakh literary language]. On bes tomdyq. 2-tom. / qurast.: G. Qaliev, S. Bizaqov, O. Naqysbekov jane t.b. – Almaty: Tіl bіlіmі instituty, 2011. – 744 b. [in Kazakh]
Qazaq adebi tіlіnіn sozdіgі [Dictionary of the Kazakh literary language]. On bes tomdyq. 5-tom / qurast.: B. Abіlqasymov, S. Bizaqov, A. Junisbekov jane t.b. – Almaty: Tіl bіlіmі instituty, 2011. – 752 b. [in Kazakh]
Qazaq adebi tіlіnіn sozdіgі [Dictionary of the Kazakh literary language]. On bes tomdyq. 15-tom / qurast.: A. Janabekova, T. Januzaq, B. Abіlqasymov jane t.b. – Almaty: Tіl bіlіmі instituty, 2011. – 828 b. [in Kazakh]
Qazaq adebi tіlіnіn sozdіgі [Dictionary of the Kazakh literary language]. On bes tomdyq. 9-tom. / qurast.: A. Ybyraiym, A. Janabekova, Q. Rysbergenova jane t.b. – Almaty: Tіl bіlіmі instituty, 2011. – 744 b. [in Kazakh]
Sagidolda G., Jylqybai G., Quttymuratova Y. Turmystyq leksikanyn etnomadeni mazmuny (qazaq, qaraqalpaq, qyrgyz tіlderі materialdary boiynsha) [Ethnocultural Content of Household Vocabulary (Based on the Materials of Kazakh, Karakalpak, Kyrgyz Languages)] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2022. – №3(125). – B. 20–36. https://doi.org/10.47526/2022-3/2664-0686.02[in Kazakh]
Musaev K.M. Leksikologiia tiurkskih iazykov [Lexicology of the Turkic languages] / otv. redaktor A.A. Iuldashev. – M.: Nauka, 1984. – 226 s. [in Russian]
Orazov M. Qazaq tіlіnіn semantikasy [Semantics of the Kazakh language]. – Almaty: Rauan, 1991. – 216 b. [in Kazakh]
