Қазақ халқының қыз тәрбиесіндегі негізгі ұстанымдар мен қалыптасқан дәстүр ерекшелігі
456 112
Кілт сөздер:
Кӛшпелі, киіз үй, қыз тәрбиесі, сәукеле, қонақкәде, рулық қатынас, қыз ұзату.Аңдатпа
Мақалада қазақ халқының ұлттық дәстүрінде қыз тәрбиесіне қатысты ғасырлар бойына қалыптасқан дәстүр ерекшелігі жайында сӛз болады. Қыз бала дүниеге келген кезден бастап берілетін тәрбие, қолданылатын түрлі ырымдар мен сенімдердің шығу себептері, қызды ӛз үйінде қонақ ретінде сыйлауы, ұзатылған кезге шейін ӛз үйі мен туыстары арасында берілетін ұлттық тағылымның маңыздылығы, қыз баланың ӛзін ұстауы, тұрмысқа шыққан жағдайда нені ескеру керек, барған жерінде қалай жүріп-тұру керектігі турасында баяндалады. Сонымен бірге басқа бір үйге қыдырып барған жағдайда да тұрмысқа шықпаған қызды үй иесі сыйлап тӛрге отырғызған. Қонақтарға табақ-табақ ет тартылған кезде қыздарға арнайы сойылған малдың құйымшағын, шашы ұзын боп ӛссін деп піскен жылқының желкесін жегізетін болған. Қызды тӛрге отырғызса сол шаңыраққа құт қонады, егер босағаға отырғызса қыздың қырсықтығы сол босағадан кетпей қояды деп сенген. Қазақ халқы қай кезде де қыздың кӛңіліне қаяу түсіруден қорыққан. Мұндай ырым тек қана қазақ халқында емес, сондай-ақ Алтай түркілерінде де ұшырасады. Ғасырлар бойына қалыптасқан ұлттық дәстүрдің ауылды жерлерде әлі күнге сақталғандығы, қалалы жерлерде ұмытыла бастауының себептері де мақалада жан-жақты баяндалады.
Әдебиеттер тізімі
Кәмәлашұлы Б. Қазақ халқының туыс-туғандық жүйесі, ұрпақ ӛсіру, тәрбиелеу дәстүрі, үйлену ғұрыптары. –Алматы, Ӛнер. 2005. –120 б.
Кенжеханулы С. Казахские народные традиции и обряды (Перевод с казахского З.С.Кенжехановой). – Алматы: ТОО Изд-во «Ана тілі». –2001. –96 с.
Арғынбаев Х. Қазақтың отбасылық дәстүрлері. –Алматы: «Қайнар» баспасы, 2005. –216 б.
Қоңыратбаев Ә. Кӛп томдық шығармалар жинағы. Т.1. Фольклортану мәселелері. –Алматы: «МерСал» Баспа үйі,– 2004. –554 б.
Табылдиев Ә. Халық тағылымы (қазақтың халық педагогикасы және тәрбие). – Алматы: «Қазақ университеті», 1992. –200 б.
Плано Карпини и Гильом де Рубрук. Путешествие в Евразийские степи. – Алматы: ИД «Кочевники», 2003. –С.240. 7. Стасевич И.В. Социальный статус женщины у казахов: традиции и современность. –СПб.: Наука, 2011. –202 с.; ил. 8. Казахи. Историко-этнографическое исследование. –Алматы: Казахстан, 1995. – 352 с.
Мұқанов С. Халық мұрасы: Тарихтық-этнографиялық шолу. –Алматы: Жазушы, 2003. –304 б.
Қазақ фольклорының тарихилығы. –Алматы: Ғылым, 1993. – 328 б.
Диваев Ә. Тарту (Құрастырған, алғы сӛзін және түсіндірмелерін жазған Ф.Оразаева). –Алматы: Ана тілі, 1992, –256 б. 12. Ерназаров Ж.Т. Семейная обрядность казахов: символ и ритуал. –Алматы, ТОО Курсив, 2003. –200 с. 13. Кыргыз адабиятынын тарихы: фольклористика. 1 том / А.Акматалиевдин жалпы ред. астында. 2-бас. –Б.: «Шам», 2004. –684 б.
Қалшабаева Б.К. Орта Азия қазақтары (тарихи-этнографиялық зерттеу). 07.00.07 – Этнография, этнология және антропология. Тарих ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты. Жұмыс әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Археология және этнология кафедрасында орындалған. –Алматы, 2010. 15. Материалы по казахскому обычному праву. Сборник 1. –Алматы, Издательство АН КазССР, 1948. – 351 с. 16. Қазақ фольклорының типологиясы. –Түркістан: "Тұран" баспасы, 2009. –376 б. 17. Yilmaz ġ. Kina Gecesi Ritüelinde Anlamsal IĢleyiĢ: ÇağriĢimlar, DüĢünyapilar, DönüĢümler / Milli folklor, 2020, Yil 32, Cill 16, Sayı 125.
Бутанаев В.Я. Бурханизм тюрков Саяно-Алтая. –Абакан: Изд-во Хакасского гос.унив-та им. Н.Ф.Катанова, 2003. –260 с. 19. Күйеу келтір, қыз ұзат, тойыңды қыл. Этнографиялық таным (Құрастырған Б.Әлімбаев, Е.Әбдірахманов). –Алматы, «Санат», 1994. –240 б.
Кочкунов А. Этнические традиции кыргызского народа (социокультурные аспекты и некоторые вопросы генезиса). –Б., Кыргыз Жер. 2013. –320 с.
References 1. KämälaĢūly B. Qazaq halqynyŋ tuys-tuğandyq jüiesі, ūrpaq ösіru, tärbieleu dästürі, üilenu ğūryptary. –Almaty, Öner. 2005. –120 b. 2. Kenjehanuly S. Kazahskie narodnye tradisii i obriady (Perevod s kazahskogo Z.S.Kenjehanovoi). – Almaty: TOO Ġzd-vo «Ana tіlі». –2001. –96 s. 3. Arğynbaev H. Qazaqtyŋ otbasylyq dästürlerі. –Almaty: «Qainar» baspasy, 2005. –216 b. 4. Qoŋyratbaev Ä. Köp tomdyq Ģyğarmalar jinağy. T.1. Folklortanu mäselelerі. –Almaty: «MerSal» Baspa üiі,– 2004. –554 b. 5. Tabyldiev Ä. Halyq tağylymy (qazaqtyŋ halyq pedagogikasy jäne tärbie). – Almaty: «Qazaq universitetі», 1992. –200 b. 6. Plano Karpini i Gilom de Rubruk. PuteĢestvie v Evraziiskie stepi. – Almaty: ĠD «Kochevniki», 2003. –S.240.
Stasevich Ġ.V. Sosialnyi status jeniny u kazahov: tradisii i sovremennost. –SPb.: Nauka, 2011. –202 s.; il. 8. Kazahi. Ġstoriko-etnograficheskoe issledovanie. –Almaty: Kazahstan, 1995. – 352 s. 9. Mūqanov S. Halyq mūrasy: Tarihtyq-etnografialyq Ģolu. –Almaty: JazuĢy, 2003. –304 b. 10. Qazaq folklorynyŋ tarihilyğy. –Almaty: Ğylym, 1993. – 328 b. 11. Divaev Ä. Tartu (Qūrastyrğan, alğy sözіn jäne tüsіndіrmelerіn jazğan F.Orazaeva). –Almaty: Ana tіlі, 1992, –256 b. 12. Ernazarov J.T. Semeinaя obrяdnost kazahov: simvol i ritual. –Almaty, 2003. –200 s. 13. Kyrgyz adabiatynyn tarihy: folkloristika. 1 tom / A.Akmatalievdin jalpy red. astynda. 2-bas. –B.: «ġam», 2004. –684 b. 14. QalĢabaeva B.K. Orta Azia qazaqtary (tarihi-etnografialyq zertteu). 07.00.07 – Etnografia, etnologia jäne antropologia. Tarih ğylymdarynyŋ doktory ğylymi därejesіn alu üĢіn daiyndalğan dissertasianyŋ avtoreferaty. Jūmys äl-Farabi atyndağy Qazaq ūlttyq universitetіnіŋ Arheologia jäne etnologia kafedrasynda oryndalğan. –Almaty, 2010. 15. Materialy po kazahskomu obychnomu pravu. Sbornik 1. –Almaty, Ġzdatelstvo AN KazSSR, 1948. – 351 s. 16. Qazaq folklorynyŋ tipologiяsy. –Türkіstan: "Tūran" baspasy, 2009. –376 b. 17. Yılmaz ġ. Kına Gecesı Rıtüelınde Anlamsal IĢleyıĢ: ÇağrıĢımlar, DüĢünyapılar, DönüĢümler / Mıllı folklor, 2020, Yıl 32, Cıll 16, Sayı 125. 18. Butanaev V.Ya. Burhanizm trkov Saяno-Altaia. –Abakan: Ġzd-vo Hakasskogo gos.univ-ta im. N.F.Katanova, 2003. –260 s. 19. Küieu keltіr, qyz ūzat, toiyŋdy qyl. Etnografialyq tanym (Qūrastyrğan B.Älіmbaev, E.Äbdіrahmanov). –Almaty, «Sanat», 1994. –240 b. 20. Kochkunov A. Etnicheskie tradisii kyrgyzskogo naroda (sosiokulturnye aspekty i nekotorye voprosy genezisa). –B., Kyrgyz Jer, 2013. –320 s.
