ТӘУЕЛСІЗДІК КЕЗЕҢІНДЕГІ ПРОЗАНЫҢ КӨРІНІСІ: Б. САРЫБАЙ ШЫҒАРМАЛАРЫНЫҢ КӨРКЕМДІК СИПАТЫ
0 0
Кілт сөздер:
психологизм, философия, көркем диалог, уақыт пен кеңістік, модернистік бағыт, символизм.Аңдатпа
Бұл мақалада тәуелсіздік кезеңіндегі қазақ прозасының даму бағыттары Бейбіт Сарыбайдың «Рауғаш ерте гүлдейді», «Мейірім», «Өліара» атты әңгімелері негізінде талданады. Жазушы шығармаларында көрініс тапқан рухани құндылықтар, адам болмысының терең психологиялық иірімдері, қоғам мен жеке тұлға арасындағы байланыс көркемдік тұрғыда қарастырылады. Автор өз туындыларында тәуелсіздік кезеңіндегі қазақ қоғамының әлеуметтік, моральдық, философиялық мәселелерін шебер жеткізе отырып, ұлттық дүниетаным мен заман рухын көркем бейнелер арқылы ашады. Жазушының мақаламызда қарастырылатын басты кейіпкер – Рауғаш, жазушының шығармашылығында жиі кездесетін нәзік, терең ойлы, өмірге құштар, рухани ізденісте жүрген тұлға. Рауғаштың ішінде жүріп жатқан күрес, бір жағынан, адамның өз өміріне деген үмітін сақтап қалу мен екінші жағынан, сыртқы ортадан келетін кедергілерге қарсы тұруға деген ұмтылысы айқын көрсетіледі. Ал, «Мейірім» әңгімесіндегі Ұлан бейнесі – экзистенциалдық сипатқа ие кейіпкер. Қаламгер Ұланның бейнесі арқылы жазушы қазіргі қоғамда сиреп бара жатқан рухани тазалық, мейірім мен кешірім секілді адамгершілік құндылықтарды көтереді. Ол айналасындағы адамдардың бейнесін ғана емес, олардың ішкі жан дүниесін, күйзелісі мен сағынышын, жоғалтқан жылуын сурет арқылы жеткізуге тырысады. Бұл оның рухани дүниесінің тазалығын, өнерге деген адалдығын аңғартады. Сондай-ақ қаламгердің «Өліара» әңгімесіндегі Алматтың қоршаған ортасы – ата-анасының үміті, мұғалімдердің қысымы, қоғамның табысты болуға мәжбүрлеуі – ҰБТ-ны тек білім сынағы ғана емес, өмір мен болашақтың жалғыз жолы ретінде көруге итермелейді. Бұл – социокультурлік деталь ретінде көрінеді. Жазушы осы арқылы қазіргі қоғамда баланың жеке тұлға ретінде емес, нәтижеге жетуші құрал ретінде қабылданып отырғанын меңзейді. Мақалада кейіпкерлер жүйесі, ішкі монолог, психологизм, метафора мен символика сынды көркемдік құралдармен қатар әдеби теориялық талдаулар жасалынды.
Әдебиеттер тізімі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Мәдібай Қ.Қ. Көркемдік кеңістігі. – Алматы: Қазақ университеті, 2014. – 215 б.
Сарыбай Б. Рауғаш ерте гүлдейді. – Алматы: Жалын, 2009. – 160 б.
Глушко А. Требование времени и возможности жанра: проблемы рассказа // В кн.: Методологические проблемы советской литературной критики. – М.: Мысль, 1976. – С. 206-217.
Рақымжанов Т. Қазақ прозасындағы психологизм. – Алматы: Абай атындағы ҚазҰПУ, 2016. – 160 б.
Ковалев Вл.А. О стиле художественной прозы Л.Н. Толстого. – М.: Изд. Моск. Ун-та., 1960. – 63 с.
Пірәлиева Г. Ішкі монолог. – Алматы: «Ер–Дәулет–Қазақстан» 1994. – 200 б.
Портнова Н.А. К проблеме парадоксальности стиля Достоевского. // В кн.: Достоевский. Материалы и исследования. Т.7. – Ленинград: «Наука», 1987. – 293 с. 8. Тоқсамбаева А.О. Мұхтар Мағауин шығармаларының көркемдік-эстетикалық танымы // «Қазақ әдебиеті». Жинақ. – 2005. – №4. – Б. 36–42.
Таборисская Е., Штейнгольд А. Творческая индивидуальность писателя // В кн.: Пути анализа литературного произведения. – М.: Просвещение, 1981. – С. 50–71.
Тұңғышбаева Ғ.Ж., Қожахметова Ф.Б. Эпикалық жанрлар табиғаты // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. – 2017. – №2 (166). – Б. 124–129.
REFERENCES
Madіbai Q.Q. Korkemdіk kenіstіgі [The Artistic Space]. – Almaty: Qazaq universitetі, 2014. – 215 b. [in Kazakh] 2. Sarybai B. Raugash erte guldeidі [Rhubarb Blooms Early]. – Almaty: Zhalyn, 2009. – 160 b. [in Kazakh] 3. Glushko A. Trebovanie vremeni i vozmozhnosti zhanra: problemy rasskaza // V kn.: Metodologicheskie problemy sovetskoi literaturnoi kritiki [The Demand of the Time and the Possibilities of the Genre: Problems of the Short Story // In: Methodological Problems of Soviet Literary Criticism]. – M.: Mysl, 1976. – S. 206–217. [in Russian] 4. Raqymzhanov T. Qazaq prozasyndagy psihologizm [Psychologism in Kazakh Prose]. – Almaty: Abai atyndagy QazUPU, 2016. – 160 b. [in Kazakh] 5. Kovalev Vl.A. O stile hudozhestvennoi prozy L.N. Tolstogo [On the Style of Leo Tolstoy’s Artistic Prose]. – M.: Izd. Mosk. Un-ta., 1960. – 63 s. [in Russian] 6. Pіralieva G. Іshkі monolog [The Inner Monologue]. – Almaty: «Er–Daulet–Qazaqstan» 1994. – 200 b. [in Kazakh] 7. Portnova N.A. K probleme paradoksalnosti stilia Dostoevskogo. // V kn.: Dostoevskiy. Materialy i issledovania. T.7. [On the Problem of the Paradoxical Style of Dostoevsky // In: Dostoevsky: Materials and Research. Vol. 7.]. – Leningrad: «Nauka», 1987. – 293 s. [in Russian] 8. Toqsambaeva A.O. Muhtar Magauin shygarmalarynyn korkemdіk-estetikalyq tanymy [The Artistic-Aesthetic Perception in the Works of Mukhtar Magauin] // «Qazaq adebietі». Zhinaq. – 2005. – №4. – B. 36–42. [in Kazakh] 9. Taborisskaia E., Shteingold A. Tvorcheskaia individualnost pisatelia // V kn.: Puti analiza literaturnogo proizvedenia [The Creative Individuality of the Writer // In: Ways of Analyzing a Literary Work]. – M.: Prosveshenie, 1981. – S. 50–71. [in Russian] 10. Tungyshbaeva G.Zh., Qozhahmetova F.B. Epikalyq zhanrlar tabigaty [The Nature of Epic Genres] // QazUU habarshysy. Filologia seriasy. – 2017. – №2 (166). – B. 124–129. [in Kazakh]
