Адамгершілік тұлғаны қалыптастыру үдерісіндегі қазақ дидактикалық шығармаларының адамгершілік әлеуеті
21 19
Кілт сөздер:
фольклор, адамгершілік тәрбиесі, ертегілер, мақал-мәтелдер, нақыл сөздер, педагогикалық процесс, дидактика.Аңдатпа
Бұл мақаланың мақсаты бастауыш сынып оқушыларының адамгершілік тәрбиесіне ықпал ететін қазақ дидактикалық шығармаларының адамгершілік әлеуетін анықтау және негіздеу болып табылады. Қазақ халқының әдебиетінде дидактикалық шығармалардың функциялары ағартушылық-тәрбиелік, көркемдік-эстетикалық ерекшеліктері тұрғысынан қарастырылады: гуманистік; танымдық; эстетикалық; ақпараттық; басқарушы-бағыттаушы. Адамгершілік пен адамгершілікке тәрбиелеу адамгершіліктің биігіне жеткізетін кең ауқымды көптеген қасиеттерді қамтиды: үлкендерді құрметтеу, олардың беделін мойындау, еңбек адамдарын құрметтеу, үлкендер мен кішілерге қамқорлық жасау, адалдық, қарапайымдылық, берілгендік, шыншылдық, тәуекелшілдік, белсенділік, батылдық, табандылық, ұстамдылық, ұйымшылдық. Балалар мұндай қасиеттерді ерте жаста ертегілер мен қаһармандық эпостардан, ал ересек жаста көркем әдеби туындылардан алады.
Зерттеудің өзектілігі оқушыларды тәрбиелеудің адамгершілік бағдарларын нақтылау мақсатында дәстүрлі-педагогикалық мәдениеттің құндылықтарына жүгіну қажеттілігінде жатыр. Мақала авторы мәселенің қазіргі жай-күйін талдайды және бастауыш сынып оқушыларын қазақ дидактикалық шығармалары арқылы адамгершілік тәрбиелеудің теориялық негіздерін анықтайды және олардың адамгершілік әлеуетін ашады. Авторлар «адамгершілік тәрбие» ұғымын және оның педагогика ғылымындағы жақтарын зерттеуге бағытталған ғылыми жарияланымдарды талдайды. Авторлар дидактикалық шығармалардың тәрбиелік функцияларын талдайды. Бастауыш сынып оқушыларын қазақ дидактикалық шығармалары арқылы адамгершілікке тәрбиелеу нәтижесінде бастауыш сынып оқушыларының адамгершілік қалыптасуын қамтамасыз ететін фольклор құндылықтарын игерудің мақсатты, үздіксіз және дәйекті, педагогикалық ұйымдастырылған процесі жүреді.
Әдебиеттер тізімі
Маханова Г.Б. Русское устное народное творчество и древнерусская литература: учебное пособие. – Караганда: ТОО Medet Group, 2019. – 186 с.
Әбілов А.Ә., Салманов Р. Қазақ фольклоры және дәстүр сабақтастығы. 1 том. – Қарағанды: ТОО Medet Group, 2022. – 236 б.
Есембеков Т., Дәрібаев С., Шортанбаев Ш. Қазақ фольклоры мен әдебиеті бойынша мәтіндік талдаулар. – Алматы: Қазақ университеті, 2019. – 181 б.
Махат Д.А. Мақал-мәтелдер – қазақ тарихының дерек көзі // Әл Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Хабаршысы. – 2020. – №2 (93). – Б. 192–199.
Омарбекова Г. Қазақ мақал-мәтелдерінің зерттелу барысы. Болашақ зерттеулерге ұсыныс // Túrkologıa. – 2022. – №2 (110). – Б. 121–140.
Бабалар сөзі: Жүзтомдық. Т. 65: Қазақ мақал-мәтелдері. – Астана: Фолиант, 2010. – 488 б.
Бабалар сөзі: Жүзтомдық. Т. 64: Жұмбақтар. – Астана: Фолиант, 2010. – 432 б.
Маулет А. Қызылжар қазақтары фольклорлық мұрасының жас ұрпақты оқытудағы тәрбиелік мәні // Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ хабаршысы. Педагогика. Психология. Әлеуметтану сериясы. – 2023. – №3(144). – Б. 156–169.
Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. І том. – Алматы: Рауан, 2018. – 336 б.
Маулет А., Сабырова Ә.С. Сарыарқа қазақтары фольклорлық мұрасының тәрбиелік мәні // Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы. Филология сериясы. – 2023. – № 2(143). – Б. 106–108.
Майлықожа Сұлтанқожаұлы. Толық шығармалар жинағы / Ескі қолжазбалардан аударып, құрастырып, ғылыми түсініктерін жазғандар: С. Саттаров, Н. Елесбай; Жауапты ред.: Т. Әлбеков. – Алматы: Ғылым ордасы, 2019. – 550 б.
Комарова Д.Т., Сейтенова С.С. Тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. – Алматы: MedetGroup ЖШС, 2021. – 132 б.
Әлқoжaeвa Н.C., Pыcбeкoвa Қ. Әлеуметтік педагогтің оқушылармен этноәлеуметтік жұмысы // Journal of Educational Sciences. – 2017. – №4 (53). – Б. 81–87.
Давыдова Л.Н., Мячина В.А. Русские народные сказки как средство воспитания социокультурных ценностей младших школьников // Әлемдік және қазақстандық білім беру жүйесіндегі этнопедагогика: әдіснамасы, тәжірибесі, болашағы» атты халық-қ ғыл.-прак. конф. мат. – Атырау: «Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университеті» баспасы, 2020. – Б. 101–104.
Ақыжанова А.Т., Құнапина Қ.Қ. Этнопедагогика – ұлттық кодтың тұғыры // Әлемдік және қазақстандық білім беру жүйесіндегі этнопедагогика: әдіснамасы, тәжірибесі, болашағы» атты халық-қ ғыл.-прак. конф. мат. – Атырау: «Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университеті» баспасы, 2020. – Б. 339–342.
REFERENCES
Mahanova G.B. Russkoe ustnoe narodnoe tvorchestvo i drevnerusskaia literatura: uchebnoe posobie [Russian oral folk art and Ancient Russian literature: a textbook]. – Karaganda: TOO Medet Group, 2019. – 186 s. [in Russian]
Abilov A.A., Salmanov R. Qazaq folklory jane dastur sabaqtastygy. 1 tom [Kazakh folklore and continuity of traditions. Vol. 1]. – Karagandy: TOO Medet Group, 2022. – 236 p. [in Kazakh]
Esembekov T., Daribaev S., Shortanbaev Sh. Qazaq folklory men adebietі boiynsha matіndіk taldaular [Textual analysis of Kazakh folklore and literature]. – Almaty: Qazaq universiteti, 2019. – 181 b. [in Kazakh]
Mahat D.A. Maqal-matelder – qazaq tarihynyn derek kozі [Proverbs-source of Kazakh History] // Al Farabi atyndagy Qazaq ulttyq universitetіnіn Habarshysy. – 2020. – №2 (93). – B. 192–199. [in Kazakh]
Omarbekova G. Qazaq maqal-matelderіnіn zerttelu barysy. Bolashaq zertteulerge usynys [The course of the study of Kazakh proverbs and sayings. recommendation for future research] // Turkologia. – 2022. – №2 (110). – B. 121–140. [in Kazakh]
Babalar sozі: Juztomdyq. T. 65: Qazaq maqal-matelderі [Word of ancestors: Hundredthome. Vol. 65: Kazakh proverbs and sayings]. – Astana: Foliant, 2010. – 488 b. [in Kazakh]
Babalar sozі: Juztomdyq. T. 64: Jumbaqtar [Word of ancestors: Hundredthome. Vol. 64: Riddles]. – Astana: Foliant, 2010. – 432 b. [in Kazakh]
Maulet A. Qyzyljar qazaqtary folklorlyq murasynyn jas urpaqty oqytudagy tarbielіk manі [The educational value of the folklore heritage of the Kazakhs of Kyzylzhar in teaching the younger generation] // L.N. Gumilev atyndagy EUU habarshysy. Pedagogika. Psihologia. Aleumettanu seriasy. –2023. – №3(144). – B. 156–169. [in Kazakh]
Gabdullin M. Qazaq halqynyn auyz adebietі. І tom [Oral literature of the Kazakh people. Volume I]. – Almaty: Rauan, 2018. – 336 b. [in Kazakh]
Maulet A., Sabyrova A.S. Saryarqa qazaqtary folklorlyq murasynyn tarbielіk manі [Educational value of the folklore heritage of the Kazakhs of Saryarka] // L.N. Gumilev atyndagy EUU Habarshysy. Filologia seriasy. – 2023. – № 2(143). – B. 106–108. [in Kazakh]
Maylykoja Sultankojauly. Tolyq shygarmalar jinagy [Full collection of works] / Eskі qoljazbalardan audaryp, qurastyryp, gylymi tusіnіkterіn jazgandar: S. Sattarov, N. Elesbai; Jauapty red.: T. Albekov. – Almaty: Gylym ordasy, 2019. – 550 b. [in Kazakh]
Komarova D.T., Seitenova S.S. Tarbie jumysynyn teoriasy men adіstemesі [Theory and methodology of educational work]. – Almaty: MedetGroup JShS, 2021. – 132 b. [in Kazakh]
Alkojaeva N.C., Rysbekova K. Aleumettіk pedagogtіn oqushylarmen etnoaleumettіk jumysy [Ethnosocial work of a social teacher with students] // Journal of Educational Sciences. – 2017. – №4 (53). – B. 81–87. [in Kazakh]
Davydova L.N., Miachina V.A. Russkie narodnye skazki kak sredstvo vospitania sociokulturnyh cennostei mladshih shkolnikov [Russian people's stories as part of the socio-cultural value of young schoolchildren] // Alemdіk jane qazaqstandyq bіlіm beru juiesіndegі etnopedagogika: adіsnamasy, tajіribesі, bolashagy» atty halyq-q gyl.-prak. konf. mat. – Atyrau: «H. Dosmuhamedov atyndagy Atyrau universitetі» baspasy, 2020. – B. 101–104. [in Russian]
Akyjanova A.T., Qunapina K.K. Etnopedagogika – ulttyq kodtyn tugyry [Ethnopedagogy – the basis of the national code] // Alemdіk jane qazaqstandyq bіlіm beru juiesіndegі etnopedagogika: adіsnamasy, tajіribesі, bolashagy» atty halyq-q gyl.-prak. konf. mat. – Atyrau: «H. Dosmuhamedov atyndagy Atyrau universitetі» baspasy, 2020. – B. 374–378. [in Kazakh]
