Медиажелідегі өшпенділік тілі және сөз әдебі
19 30
Кілт сөздер:
коммуникация, әлеуметтік медиа, сөз бостандығы, өшпенділік тілі, сөз әдебі, медиаөнім.Аңдатпа
Мақалада қазіргі әлемдегі және қазақстандық қоғамдағы желілік медиа
құрылымдардың негізгі сипаттамалары, сондай-ақ коммуникациялық және ақпараттық
технологиялардың қарқынды түрде дамуы, конвергенциясы сөйлеу тілі мен жазу тіліне
жаңаша түрлену және жаңаша пішіндер әкелгені жан-жақты қарастырылады.
Интернет-кеңістікте адамды әртүрлі мүдделер мен артықшылықтар бойынша біріктіру
үшін жаңа мүмкіндіктер пайда болды, осы орайда зерттеушілер әлеуметтік желілердегі қазақ
тілді жазбаларды және медиаөнімдерді зерттеу нысанына алған.
Қазіргі кезде киберкеңістіктің пікір еркіндігі мен сөз бостандығын қамтамасыз ететіні
алға тартылса да, дегенмен әлеуметтік желілер зорлық-зомбылық пен жеккөрушілік толы
жазбалар жариялаудың және оны насихаттаудың алаңы болып отырғаны да зерттеуде нақты
деректер негізінде сараланады. Сонымен қатар журналистердің өшпенділік риторикасында
жіберілетін қателіктер де теориялық тұрғыдан тұжырымдалады.
Зерттеушілер медиажелідегі орын алатын жеккөрушіліктің табиғатын түсіндіретін
негізгі тұжырымдама – әлеуметтік қағидаларға бой ұсынбау екендігін тәжірибелік талдау
деңгейінде көрсете білген.
Автор қоғамда жеккөрушілікті қоздыру әлеуметтік мәселе болып қала беретіндіктен,
өшпенділік сөздерді автоматты түрде анықтау жүйелеріне деген қажеттілік туындап
отырғанын айта келіп, сөз әдебін сақтау қажеттілігін алға тартқан.
Әдебиеттер тізімі
Гришанина-Мошкина О.В. Медиариторика XXI веке: конструктивность речевого оптимала в
дискуссионном процессе // Вестник культуры и искусств. – 2021. – №2(66). – С. 92–99.
Маклюэн Г.-М. Понимание медиа: внешние расширения человека / пер. с англ. В. Николаева. –
М.: Жуковский: КАНОН-пресс-Ц: Кучково Поле, 2003. – 464 с.
Салқынбай А.Б. Қазақ сөзі: уәжділігі мен тектілігі. – Алматы: Қазақ университеті, 2010. – 206 б.
Robertson C., Mele C., Tavernise S. 11 Killed in Synagogue Massacre; Suspect Charged With 29
Counts. // The New York Times. – Oct. 27, 2018; New Zealand Shooting Live Updates: 49 Are Dead
After 2 Mosques Are Hit. // The New York Times. – March 14, 2019.
Хилько Н.Ф. Медиакультурное взаимодействие и экология экранного творчества // Искусство и
образование. – 2004. – № 4. – С. 71–79.
Антонова Л.Г. Медиатексты в современной массовой коммуникации // Ярославский
педагогический вестник. – 2011. – № 2. – Т. I (Гуманитарные науки). – С. 275–278.
Аннушкин В.И. Медиариторика: современный статус и важнейшие задачи // Медиариторика и
современная культура общения: наука – практика – обучение // Сб. ст. XXII Междунар. науч.
конф. – М.: Государственный институт русского языка им. А.С. Пушкина, 2019. – С. 23–31.
Коммуникативный кодекс // Википедия: свобод. энцикл. [Электронный ресурс]. URL: https://
ru.wikipedia.org/wiki/Коммуникативный_кодекс (дата обращения 28.08.2024)
Sergio Andrés Castaño-Pulgarín, Natalia Suárez-Betancur, Luz Magnolia Tilano Vega, Harvey
Mauricio Herrera López Internet, social media and online hate speech. Systematic review // Aggression
and Violent Behavior. – 2021. – Vol. 58. [Electronic resource]. URL:
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1359178921000628 (date of access: 18.08.2024)
Gagliardone I., Gal D., Alves T., Martinez G. Countering online hate speech. – 2015. – 71 р.
[Electronic resource]. URL: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000233231 (date of access:
08.2024)
Papacharissi Z. Democracy online: Civility, politeness, and the democratic potential of online political
discussion groups // New Media & Society. – 2004. – №6(2). – P. 259–283. [Electronic resource]. URL:
https://psycnet.apa.org/record/2004-12984-006) (date of access: 20.08.2024)
Anderson A.A., Brossard D., Scheufele D.A., Xenos M.A., Ladwig P. The “Nasty Effect:” Online
Incivility and Risk Perceptions of Emerging Technologies // Journal of Computer-Mediated
Communication. – 2014. – Vol. 19, Iss. 3. – P. 373–387.
Ravi Bhavnani, Michael G. Findley, James H. Kuklinski. Rumor Dynamics in Ethnic Violence //
Journal of Politics. – 2009. – Vol. 71, №3. [Electronic resource]. URL:
https://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1017/S002238160909077X?journalCode=jop (date of
access 18.08.2024)
Stuart H. Social Deviance. 1st Edition. – Polity Press, 2009. [Electronic resource]. URL:
https://www.researchgate.net/publication/258367346_Social_Deviance. (date of access: 20.08.2024)
Coe K., Kenski K., Rains S.A. Online and uncivil? Patterns and determinants of incivility in newspaper
website comments // Journal of Communication. – 2014. – Т. 64. – №. 4. – С. 658-679.
https://doi.org/10.1111/jcom.12104
Hanzelka J., Schmidt I. Dynamics of Cyber Hate in Social Media: A Comparative Analysis of AntiMuslim Movements in the Czech Republic and Germany // International Journal of Cyber Criminology.
– 2017. – Т. 11. – №1. – P. 143–160.
Sunstein C. R., Vermeule A. Conspiracy theories: causes and cures // Journal of political philosophy. –
– Т. 17. – №. 2. – 202–227.
Ошанова О.Ж., Қалибекұлы Д., Елешева А. Цифрлық коммуникациядағы өшпенділік тілі және
оны құқықтық реттеу // Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы. Журналистика сериясы. –
– №3(144). – Б. 27–39.
Дзялошинский И.М. Образы вражды в российских СМИ: Социальные, культурные,
профессиональные факторы. // В кн.: Российские СМИ: Как создаётся образ врага. Статьи
разных лет. – М.: Московское бюро по правам человека; Academia, 2007. – С. 165–190.
Кожевникова Г.В. Язык вражды: Типология ошибок журналиста. В кн.: Мельников М.
Прикладная конфликтология для журналистов. – М.: Права человека, 2006. – С. 155–165.
Кроз М.В., Ратинова Н.А. Экспертная оценка материалов, направленных на возбуждение вражды
и ненависти. // В кн.: Цена ненависти. – М.: Центр «Сова», 2005. – С. 75–92.
Ошанова О. Қазақстан медиакеңістігіндегі Қытай елінің ұлттық имиджі: қытай зерттеушілерінің
көзімен // әл-Фараби ат. ҚазҰУ-нің Хабаршысы. Журналистика сериясы. – 2024. – №2 (72). – 36–
https://doi.org/10.26577/HJ.2024.v72.i2.4
Күдеринова Қ.Б. Қазақ шаршысөзі: тілдік нормасы, сөз әдебі, құрылымы // ҚазҰУ Хабаршысы,
Филология сериясы. – 2024. – №1(193). – Б. 65–76.
Этносаралық саладағы проблемалық мәселелер мен үрдістерді зерделеу жөніндегі жұмыс тобы
отырысы. [Электрондық ресурс]. URL: //https://iaer.kz/kz/item/175-rabocaa-gruppa-po-izuceniuproblemnyh-voprosov-i-tendencij-v-mezetniceskoj-sfere. (қаралған күні: 10.09.2024)
Шәріп А. Мәнсіз TikTok контенті аздырар қазақ баласын... // Айқын. – 15 қазан 2024 ж. – Б. 5.
Рсалиева Н. Тілді тіл өлтірмейді, сөйлеуші өлтіреді // Ана тілі. – 2 қараша 2023 ж. [Электрондық
ресурс]. URL: https://anatili.kazgazeta.kz/news/62437 (қаралған күні: 10.09.2024)
Grishanina-Moshkina O.V. Mediaritorika XXI veke: konstruktivnost rechevogo optimala v
diskussionnom processe // Vestnik kultury i iskusstv. – 2021. – №2(66). – S. 92–99. [in Russian]
Makliuien G.-M. Ponimanie media: vneshnie rasshirenia cheloveka / per. s angl. V. Nikolaeva. – M.:
Jukovskiy: KANON-press-C: Kuchkovo Pole, 2003. – 464 s. [in Russian]
Salqynbai A.B. Qazaq sozі: uajdіlіgі men tektіlіgі. – Almaty: Qazaq universitetі, 2010. – 206 b. [in
Kazakh]
Robertson C., Mele C., Tavernise S. 11 Killed in Synagogue Massacre; Suspect Charged With 29
Counts. // The New York Times. – Oct. 27, 2018; New Zealand Shooting Live Updates: 49 Are Dead
After 2 Mosques Are Hit. // The New York Times. – March 14, 2019.
Hilko N.F. Mediakulturnoe vzaimodeistvie i ekologia ekrannogo tvorchestva // Iskusstvo i obrazovanie.
– 2004. – № 4. – S. 71–79. [in Russian]
Antonova L.G. Mediateksty v sovremennoi massovoi kommunikacii // Iaroslavskiy pedagogicheskiy
vestnik. – 2011. – №2. – T. I (Gumanitarnye nauki). – S. 275–278. [in Russian]
Annushkin V.I. Mediaritorika: sovremennyi status i vajneishie zadachi // Mediaritorika i sovremennaia
kultura obshenia: nauka – praktika – obuchenie // Sb. st. XXII Mejdunar. nauch. konf. – M.:
Gosudarstvennyi institut russkogo iazyka im. A.S. Pushkina, 2019. – S. 23–31. [in Russian]
Kommunikativnyi kodeks // Vikipedia: svobod. encikl. [Electronic resource]. URL:
https://ru.wikipedia.org/wiki/Kommunikativnyj_kodeks (date of access 28.08.2024) [in Russian]
Sergio Andrés Castaño-Pulgarín, Natalia Suárez-Betancur, Luz Magnolia Tilano Vega, Harvey
Mauricio Herrera López Internet, social media and online hate speech. Systematic review // Aggression
and Violent Behavior. – 2021. – Vol. 58. [Electronic resource]. URL:
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1359178921000628 (date of access: 18.08.2024)
Gagliardone I., Gal D., Alves T., Martinez G. Countering online hate speech. – 2015. – 71 r. [Electronic
resource]. URL: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000233231 (date of access: 24.08.2024)
Papacharissi Z. Democracy online: Civility, politeness, and the democratic potential of online political
discussion groups // New Media & Society. – 2004. – №6(2). – P. 259–283. [Electronic resource]. URL:
https://psycnet.apa.org/record/2004-12984-006) (date of access: 20.08.2024)
Anderson A.A., Brossard D., Scheufele D.A., Xenos M.A., Ladwig P. The “Nasty Effect:” Online
Incivility and Risk Perceptions of Emerging Technologies // Journal of Computer-Mediated
Communication. – 2014. – Vol. 19, Iss. 3. – P. 373–387.
Ravi Bhavnani, Michael G. Findley, James H. Kuklinski. Rumor Dynamics in Ethnic Violence //
Journal of Politics. – 2009. – Vol. 71, №3. [Electronic resource]. URL:
https://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1017/S002238160909077X?journalCode=jop (date of
access 18.08.2024)
Stuart H. Social Deviance. 1st Edition. – Polity Press, 2009. [Electronic resource]. URL:
https://www.researchgate.net/publication/258367346_Social_Deviance. (date of access: 20.08.2024)
Coe K., Kenski K., Rains S.A. Online and uncivil? Patterns and determinants of incivility in newspaper
website comments // Journal of Communication. – 2014. – T. 64. – №. 4. – S. 658-679.
https://doi.org/10.1111/jcom.12104
Hanzelka J., Schmidt I. Dynamics of Cyber Hate in Social Media: A Comparative Analysis of AntiMuslim Movements in the Czech Republic and Germany // International Journal of Cyber Criminology.
– 2017. – T. 11. – №1. – P. 143–160.
Sunstein C. R., Vermeule A. Conspiracy theories: causes and cures // Journal of political philosophy. –
– T. 17. – №. 2. – 202–227.
Oshanova O.J., Qalibekuly D., Elesheva A. Cifrlyq kommunikaciadagy oshpendіlіk tіlі jane ony
quqyqtyq retteu // L.N. Gumilev atyndagy EUU Habarshysy. Jurnalistika seriasy. – 2023. – №3(144). –
B. 27–39. [in Kazakh]
Dzialoshinskiy I.M. Obrazy vrajdy v rossiyskih SMI: Socialnye, kulturnye, professionalnye faktory. // V
kn.: Rossiyskie SMI: Kak sozdaiotsia obraz vraga. Statii raznyh let. – M.: Moskovskoe biuro po pravam
cheloveka; Academia, 2007. – S. 165–190. [in Russian]
Kojevnikova G.V. Iazyk vrajdy: Tipologia oshibok jurnalista. V kn.: Melnikov M. Prikladnaia
konfliktologia dlia jurnalistov. – M.: Prava cheloveka, 2006. – S. 155–165. [in Russian]
Kroz M.V., Ratinova N.A. Ekspertnaia ocenka materialov, napravlennyh na vozbujdenie vrajdy i
nenavisti. // V kn.: Cena nenavisti. – M.: Centr «Sova», 2005. – S. 75–92. [in Russian]
Oshanova O. Qazaqstan mediakenіstіgіndegі Qytai elіnіn ulttyq imidjі: Qytai zertteushіlerіnіn kozіmen
// al-Farabi at. QazUU-nіn Habarshysy. Jurnalistika seriasy. – 2024. – №2 (72). – 36–47.
https://doi.org/10.26577/HJ.2024.v72.i2.4 [in Kazakh]
Kuderinova Q.B. Qazaq sharshysozі: tіldіk normasy, soz adebі, qurylymy // QazUU Habarshysy,
Filologia seriasy. – 2024. – №1(193). – B. 65–76. [in Kazakh]
Etnosaralyq saladagy problemalyq maseleler men urdіsterdі zerdeleu jonіndegі jumys toby otyrysy.
[Electronic resource]. URL: //https://iaer.kz/kz/item/175-rabocaa-gruppa-po-izuceniu-problemnyhvoprosov-i-tendencij-v-mezetniceskoj-sfere. (date of access 10.09.2024) [in Kazakh]
Sharіp A. Mansіz TikTok kontentі azdyrar qazaq balasyn... // Aiqyn. – 15 qazan 2024 j. – B. 5. [in
Kazakh]
Rsalieva N. Tіldі tіl oltіrmeidі, soileushі oltіredі // Ana tіlі. – 2 qarasha 2023 j. [Electronic resource].
URL: https://anatili.kazgazeta.kz/news/62437 (date of access 10.09.2024) [in Kazakh]
