ЖОҚТАУ ЖЫРЛАРЫНДАҒЫ ӨМІР МЕН ӨЛІМ ТУРАЛЫ ХАЛЫҚТЫҚ ФИЛОСОФИЯ
53 104
Кілт сөздер:
жоқтау, азалау жырлары, өмірмәндік философия, экзистенциалдық философия, өмір мен өлім мәселесі, қазақ фольклоры.Аңдатпа
Мақала жоқтау жанрының өмірмәндік және тарихи негіздерін талдауды мақсат еткен. Зерттеуші сақ, ғұн, үйсін тайпаларының ауызша поэтикалық дәстүрін мұрагері қазақтың өлім мен өмір жайлы экзистенциялдық философиясының терең тамырларын танытатынын көрсетеді. Автор фольклортанушы, философ, тілші ғалымдардың құнды пікірлеріне сүйене келе жоқтаудың қазақ халқының адам болмысы, адам ғұмырының туу-ер жету-өлу циклдерінің мәні жайлы гуманистік пайымын танытатынын дәлелдейді. Жоқтау жырларының терең философиялық мәнімен қатар, фольклор поэтикасының генезисін, өзін туғызған дәуірдің шындығын танытатынын, әдеби ескерткіш екенін нақты мысалдар арқылы көрсетеді. Жоқтау жырлары мен өлік жөнелту ғұрпының мифологиялық қырларын ашады.
Автордың өзі Ұлттық ғылым академиясының қолжазбалар қорынан тапқан «Абдолла қажыны жоқтау жырының» ХІХ ғасырдағы қазақ жерінің отарлануы тарихымен сабақтастығын дәлелдейді. Атақонысынан айрылған қазақ руларының Қазақстанның шығыс аймағынан үдере көшуі, жайлы қоныс іздеп Монғолия, Қытай, Ресей жерлерін шарлауы, тарихи тұлғалардың есімдерінің аталуы оның тарихилығын танытатынын көрсетеді. Туындыгер жоқтау жанрының ұлттың дүниетанымы, өмірлік пәлсапасымен, тарихымен сабақтас маңызды жәдігер болғандықтан, әлі де зерттеуді қажет ететіндігі туралы түйінді ой айтады.
Әдебиеттер тізімі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Марғұлан Ә. Ежелгі жыр, аңыздар: монография. – Алматы: Жазушы, 1985. – 368 б.
Алтынсарин Ы. Орынбор ведомствосы қазақтарының өлген адамды жерлеу және оған ас беру дәстүрінің очеркі. Кіт.: Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары. 2. – Алматы: Арыс, 2006. – 290 б.
Байтұрсынов А. Жоқтау. – Алматы: Ахмет Байтұрсынұлы атындағы қор, 1993. – 96 б.
Уахатов Б. Қазақтың тұрмыс-салт жырларының типологиясы: монография. – Алматы: Ғылым, 1983. –157 б.
Ісләмжанұлы К. Қазақтың отбасы фольклоры: монография. – Алматы: Арыс, 2007. – 332 б.
Нұрышева Г. Адам өмірінің философиялық мәні: ұжымдық монография. Кіт.: Қазақ халқының философиялық мұрасы. 6-том. – Астана: Аударма, 2006. – 512 б.
Нұрдаулетова Б.И. Қазақ дүниетанымындағы базалық концептілердің тілдік көрінісі // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2022. – №1 (123). – Б. 7–20. https://doi.org/10.47526/2022-1/2664-0686.01
Қондыбай С. Арғықазақ мифологиясы. Екінші кітап. – Алматы: Дайк-пресс, 2004. – 234 б.
Құдайбердіұлы Ш. Екі томдық шығармалар жинағы. – Алматы: Ел-шежіре, 2008. – 512 б.
Мыңжан Н. Қазақтың қысқаша тарихы. – Алматы: Жалын, 1994. – 400 б.
Балаубаева-Голяховская А.М. Ақмола губерниясы қазақтарының жерлеу салты. Кіт.: Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары. 2 т. – Алматы: Арыс, 2006. – 290 б.
Халид Қ. Қазақта мәйіт шығару («Тауарих хамса» кітабынан). // Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары. 2 т. – Алматы: Арыс, 2006. – 285 б.
Штернберг Л.Я. Первобытная религия в свете этнографии: Исследования, статьи, лекции. – Л.: URSS, 2022. – 512 c.
Уәлиханов Ш. Таңдамалы. – Алматы: Ғылым, 1989. – 144 б.
Қаз дауысты Қазыбек би / Құраст. С. Дәуітов. – Алматы: ҚазАқпарат, 2011. – 192 б.
Қазыбек би Келдібекұлы // Әдебиет порталы. [Электронды ресурс] URL: https://adebiportal.kz/kz/authors/view/3598 (қаралған күні 27.03.2024)
Ұлттық Ғылым Академиясының қолжазба қоры. № 518 бума.
Кітапбаев Б. Шежіре. 1 бөлім. – Алматы: Қайнар, 1994. – 250 б.
REFRENCES
Margulan A. Ejelgі jyr, anyzdar [Ancient Psalms, legends]: monografia. – Almaty: Jazushy, 1985. – 368 b. [in Kazakh]
Altynsarin Y. Orynbor vedomstvosy qazaqtarynyn olgen adamdy jerleu jane ogan as beru dasturіnіn ocherkі. Kіt.: Qazaq halqynyn dasturlerі men adet-guryptary. 2 [An essay on the traditions of the Kazakhs of the Orenburg Department of burying a dead person and giving him food. In the book: Traditions and customs of the Kazakh people]. – Almaty: Arys, 2006. – 290 b. [in Kazakh]
Baitursynov A. Joqtau [Lamentation]. – Almaty: Ahmet Baitursynuly atyndagy qor, 1993. – 96 b. [in Kazakh]
Uahatov B. Qazaqtyn turmys-salt jyrlarynyn tipologiasy [Typology of Kazakh folk songs]: monografia. – Almaty: Gylym, 1983. – 157 b. [in Kazakh]
Іslamjanuly K. Qazaqtyn otbasy folklory [Kazakh family folklore]: monografia. – Almaty: Arys, 2007. – 332 b. [in Kazakh]
Nurysheva G. Adam omіrіnіn filosofialyq manі: ujymdyq monografia. Kіt.: Qazaq halqynyn filosofialyq murasy. 6-tom [The philosophical meaning of human life. In the book: Philosophical heritage of the Kazakh people]. – Astana: Audarma, 2006. – 512 b. [in Kazakh]
Nurdauletova B.I. Qazaq dunietanymyndagy bazalyq konceptіlerdіn tіldіk korіnіsі [Language expression of basic concepts in the Kazakh worldview] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2022. – №1 (123). – B. 7–20. https://doi.org/10.47526/2022-1/2664-0686.01[in Kazakh]
Qondybai S. Argyqazaq mifologiasy [Proto-Kazakh mythology]. Ekіnshі kіtap. – Almaty: Daik-press, 2004. – 234 b. [in Kazakh]
Qudaiberdіuly Sh. Ekі tomdyq shygarmalar jinagy [Collection of works in two volumes]. – Almaty: El-shejіre, 2008. – 512 b. [in Kazakh]
Mynjan N. Qazaqtyn qysqasha tarihy [Brief History of Kazakh]. – Almaty: Jalyn, 1994. – 400 b. [in Kazakh]
Balaubaeva-Goliahovskaia A.M. Aqmola guberniiasy qazaqtarynyn jerleu salty. Kit.: Qazaq halqynyn dasturlerі men adet-guryptary [Burial customs of Kazakhs of Akmola province. In the book: Traditions and customs of the Kazakh people.]. 2 t. – Almaty: Arys, 2006. – 290 b. [in Kazakh]
Halid Q. Qazaqta maiіt shygaru («Tauarih hamsa» kіtabynan) // Qazaq halqynyn dasturlerі men adet-guryptary [Autopsy in Kazakh (from the book “Tauarih Hamsa”). In the book: Traditions and customs of the Kazakh people]. 2 t. – Almaty: Arys, 2006. – 285 b. [in Kazakh]
Shternberg L.Ia. Pervobytnaia religia v svete etnografii: Issledovania, statii, lekcii [Primitive religion in the light of ethnography: Research, articles, lectures]. – L.: URSS, 2022. – 512 c. [in Russian]
Ualihanov Sh. Tandamaly [Selected works]. – Almaty: Gylym, 1989. – 144 b. [in Kazakh]
Qaz dauysty Qazybek bi [Kazybek bi] / Qurast. S. Dauitov. – Almaty: QazAqparat, 2011. – 192 b. [in Kazakh]
Qazybek bi Keldіbekuly [Kazybek bi Keldibekuly] // Adebiet portaly. [Electronic resource] URL: https://adebiportal.kz/kz/authors/view/3598 (date of access 27.03.2024) [in Kazakh]
Ulttyq Gylym Akademiasynyn qoljazba qory. №518 buma [Manuscript fund of the National Academy of Sciences. Pack №518]. [in Kazakh]
Kіtapbaev B. Shejіre [Chronicle]. 1 bolіm. – Almaty: Qainar, 1994. – 250 b. [in Kazakh]
