М.Ж. КӨПЕЙҰЛЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ МҰРАСЫНДАҒЫ ЛИНГВОМӘДЕНИ БІРЛІКТЕРДІҢ ҰЛТТЫҚ СИПАТЫ
123 194
Кілт сөздер:
шығармашылық, мұра, тілдік қор, көсемсөз, лингвомәдени бірлік, ұлттық дүниетаным, ұлттық құндылықАңдатпа
Мақалада ғұлама ақын атанған Мәшһүр Жүсіптің қайталанбас шығармашылығынан лингвомәдени бірліктердің тіл-танымдық өрісіндегі мән мен мазмұнның ұлттық сипаты қарастырылады. Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы туындыларынан қазақ халқының табиғи болмыс-бітіміне, ұлттық ойлау қалыбына, дәстүрлі дүниетаным моделіне тән сипат белгілерді айшықтап тұратын лингвомәдени бірліктерді анықтау қиындық тудырмайды. Қазақ елінің сол кезеңдегі қоғамдық-әлеуметтік, рухани-тұрмыстық жай-күйі, тыныс-тіршілігі мен мәдени өрісі, шаруашылық қам-қарекеті, әдет-ғұрпы мен дәстүр-салты, ойлау жүйесі мен саяси-қоғамдық таным-түсінігіне дейін жан-жақты қамтылған Мәшһүрдің жазба мұраларында әдеби-көркемдік әдіс-тәсілдердің небір тың үлгілері көрініс тапқан. Мәшһүр Жүсіп рухани шығармашылық мұрасын игеруде ұлттық мән-мазмұндағы лингвомәдени бірліктерді негізге ала отырып, халқымыздың талай жылдар тезінде қайраңдап қалған ұлттық сападағы ғылыми ой кеңістігін, ұлттық санасын жаңғырту бүгінгі күннің өзекті мәселесі. Жазушының еңбектеріндегі этновомәдени бірліктерге сүйене отырып, анықталатын тілдік тұлға ұлттық таным көзқарас тұрғысынан зерделене келе нақты қорытындылар түйінделеді.
Лингвомәдениеттану – халық мәдениеті мен сол тілді қолданатын адамдардың лексикасының тілдік-мәдени ақпараттарын сипаттайтын, ұлттық мәдениетін өз сөйлеу тілі арқылы басқа халықтарға танытатын, ұлттық рух пен тілдің мәртебесін көтеретін, елдің тілдік мұрасын өз шыңына шығарып, болашақ ұрпаққа шыңдап жеткізетін, тілдік айғақтарды ұлттық белгіде жарата да, жарқырата да алатын ғылымдардың бірі болып табылады. Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының шығармаларындағы лингвомәдениеттанымдық моделдерді анықтау және осы ғылыми-зерттеу жұмысын жазу бізге қазіргі заман мәдениеті, этика, эстетика, этнолингвистиканы терең зерттеп көрсету және осы арқылы халықтың өзіндік сипатын таныту болашақ ұрпаққа тілдің бүкіл көркемдігі мен мән-маңызын жеткізуге мүмкіндік береді.
Әдебиеттер тізімі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Мәшһүр Жүсіп Көпеев / Құраст.: С.Е. Нұрмұратов, Б.М. Сатершинов, А.Д. Шағырбаев. – Алматы: ҚР БҒМ ҒК Философия, саясаттану және дінтану институты, 2013. – 359 б.
Жанұзақ Т. Тарихи жер-су аттарының түптөркіні. – Алматы: Сөздік-словарь ЖШС, 2010. – 356 б.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 13-том / Құраст.: А. Фазылжанова, Н. Оңғарбаева, Қ. Ғабитханұлы және т.б. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2010. – 752 б.
Сыздық Р. Абай және қазақтың ұлттық әдеби тілі. – Алматы: Арыс, 2014. – 613 б.
Ершаева А.Р., Ескеева М.Қ. «Қорқыт ата» кітабындағы адамға қатысты паремиялардың қазақ тілінде сақталуы мен дамуы // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2022. – №3(125). – Б. 107–115.
Абдуллаева Қ.М. М.Ж. Көпейұлы публицистикасындағы лингвомәдени бірліктер // Ш. Уәлиханов атындағы КМУ хабаршысы. Филология сериясы. – 2019. – №4. – Б. 6–11.
Көпейұлы М.Ж. Көп томдық шығармалары. 2-том. – Алматы: Алаш, 2003. – 432 б.
Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы. Шығармалары. 13-том. – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ, 2018. – 385 б.
Жанпейісов Е. Қазақ прозасының тілі. – Алматы: Ғылым, 1968. – 265 б.
Қосымова Г.С. Абайдың толық адам тұжырымының бастау көздері // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2022. – №3(125). – Б. 7–19.
Қабдолов З. Сөз өнері. – Алматы: Санат, 2002. – 360 б.
REFERENCES
Mashhur Jusip Kopeev [Mashhur Zhusip Kopeyev] / Qurastyrushylar: S.E. Nurmuratov, B.M. Satershinov, A.D. Shagyrbaev. – Almaty: QR BGM GK Filosofia, saiasattanu jane dintanu instituty, 2013. – 359 b. [in Kazakh]
Januzaq T. Tarihi jer-su attarynyn tuptorkіnі [The origins of historical land and water names]. – Almaty: Sozdіk-slovar JShS, 2010. – 356 b. [in Kazakh]
Qazaq adebi tіlіnіn sozdіgі [Dictionary of Kazakh literature]. On bes tomdyq. 13-tom / Qurast.: A. Fazyljanova, N. Ongarbaeva, Q. Gabithanuly jane t.b. – Almaty: Qazaq enciklopediiasy, 2010. – 752 b. [in Kazakh]
Syzdyq R. Abai jane qazaqtyn ulttyq adebi tіlі [«Abai and the Kazakh national literary language» in the Kazakh Language]. – Almaty: Arys, 2014. – 613 b. [in Kazakh]
Ershaeva A.R., Eskeeva M.Q. «Qorqyt ata» kіtabyndagy adamga qatysty paremiialardyn qazaq tіlіnde saqtaluy men damuy [Development and Preservation of Paremia about a Person in the Book of «Korkyt Ata»] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2022. – №3(125). – B. 107–115. doi.org/10.47526/2022-3/2664-0686.09 [in Kazakh]
Abdullaeva Q.M. M.J. Kopeiuly publicistikasyndagy lingvomadeni bіrlіkter [The linguistic-cultural unist in M.ZH. Kopeev s publicistic writing] // Sh. Ualihanov atyndagy KMU habarshysy. Filologiia seriiasy. – 2019. – №4. – B. 6–11. [in Kazakh]
Kopeiuly M.J. Kop tomdyq shygarmalary [Multi-volume works]. 2-tom. – Almaty: Alash, 2003. – 432 b. [in Kazakh]
Mashһur-Jusіp Kopeiuly. Shygarmalary [Works]. 13-tom. – Pavlodar: «EKO» GOF, 2018. – 385 b. [in Kazakh]
Janpeiіsov E. Qazaq prozasynyn tіlі [The language of Kazakh prose]. – Almaty: Gylym, 1968. – 265 b. [in Kazakh]
Qosymova G.S. Abaidyn tolyn adam tujyrymynyn bastau kozderі [Sources of Abai’s «Perfect Man» Concept] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2022. – №3(125). – B. 7–19. doi.org/10.47526/2022-3/2664-0686.01 [in Kazakh]
Qabdolov Z. Soz onerі [Jeweler of the word]. – Almaty: Sanat, 2002. – 360 b. [in Kazakh]
