ТҤРКІ ДҤНИЕСІ БАЛАЛАР ӘДЕБИЕТІНДЕГІ ҚОҒАМДЫҚ ГЕНДЕРЛІК МӘСЕЛЕЛЕР: ӘЛЕУМЕТТІК СУБЪЕКТ РЕТІНДЕ ҚЫЗ БАЛАНЫҢ ОРНЫ
Кілт сөздер:
Çocuk Edebiyatı, Sosyal Aktör Olarak Kız, Toplumsal Cinsiyet, Cinsiyet Rolleri.Аңдатпа
Балалар әдебиетіндегі шығармалар балаларды ӛмірге дайындау, оларға үлгі болу және тәжірибе арттыруы үшін маңызды орынға ие. Бала қай жаста болса да оқыған әңгімелерінің кейіпкерлерімен жақындасып осы кейіпкерлерден үлгі алады. Балалардың күнделікті ӛмірінде орын алып жатқан мәселелер шешімінде рӛл атқарған тәжірибелерінде қиялындағы кейіпкерлердің орны ерекше. Балалар ойындағы кӛптеген сұрақтарға оқыған әдеби шығармалардың кейіпкерлері арқылы шешім іздейді. Бұл мақала түркі дүниесі балалар әдебиетіндегі қыз бала ұғымын әр түрлі формаларда қарастыруды жоспарлап отырған мақалалардың бірі. Мақалада түркі дүниесі балалар әдебиетінде қыз бала ұғымының қалай орын алғандығы гендерлік теңдік жағынан қарастырылған. Зерттеуде үлкен дерекқор негізінде объективті және жалпы нәтижелерге қол жеткізу үшін ортақ шешім тудыратын әдістер қарастырылды. Бұл тұрғыда ең алдымен түркі дүниесі балалар әдебиетіндегі қыз бала ұғымы жайлы ең негізгі зерттеулердің бірі болған «Türk Çocuk Yazını Derlemindeki» кітабындағы қыз бала ұғымына қатысты сӛз тіркестері қарастырылды. Одан кейін Ван Леувеннің (1996) әлеуметтік субъектілердің кӛмегімен маңыздылығы кӛрсетілген анықтау, функционалдау, тұлға ретінде бағалау, оған ат қою, даралау сияқты бірнеше категорияларда бағаланды. Зерттеу нәтижесінде түркі дүниесіндегі балалар әдебиетінде орын алған ортақ формалар балалардың ой-ӛрісінде қоғамдық гендерлік формаларға сай суреттелген қыз бала прототипінің қалыптасуына себеп болғаны нақтыланды.
Әдебиеттер тізімі
Aydın, B. Çocuk ve ergen ps koloj s . Ankara: Nobel. 2013.
Bee, H. & Boyd, D. Çocuk geliĢim psikolojisi (1. Basım). (Çev. Gündüz, O.) Ġstanbul. Kaknüs Yayınları. 2009.
Dökmen, Z. Y. Toplumsal Cinsiyet: Sosyal Psikolojik Açıklamalar, Ġstanbul: Remzi Kitapevi. 2015.
Ecevit, Y. ve Karkıner N. Toplumsal cinsiyet sosyolojisi. Anadolu Ün v. Esk Ģehir: Web Ofset. 2011.
VatandaĢ, C. Toplumsal Cinsiyet ve Cinsiyet Rollerinin AlgılanıĢı.Ġstanbul Journal of Sociological Studies, 2011. 0 (35) 29-56
Sever, S. ve Aslan, C. Çocuk edebiyatı yapıtlarında karakter çerçevesinin oluĢturulmasında cinsiyet rollerinin sunuluĢu. III. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu: Bildiriler ve Atölye ÇalıĢmaları (Yay. Haz: S. Sever vd.). Ankara: AÜ Basımevi, 691-703). 2012.
Güleç, H. Ve Geçgel, H. Çocuk edeb yatı (2. Baskı). Ankara: Kök Yayıncılık. 2006. 8. Uzuner Yurt, S. Sevim Ak`ın öykülerinin eğitsel değerinin incelenmesi,YayımlanmamıĢ doktora tezi, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum, 2013.
Tankut, Tülin. Çocuk Edebiyat ve Cinsiyet Ayrımcılığı. UÇKS, 2000. s. 566–572. 10. Scott, Kathryn P., Feldman-Summers Shirley. Children's Reactions to Textbook Stories in Which Females Are Portrayed in Traditionally Male Roles. Journal of Educational Psychology. 31 May. 1979.
Ashton, E. Measures of Play Behavior: The Influence of Sex-role Stereotyped Children's Books. 1983. Sex Roles 9.1: 43-47. 12. Green, Vanessa A., Rebecca Bigler & Di Catherwood. The Variability and Flexibility of Gender-Typed Toy Play: A Close Look at Children's Behavioral Responses to Counterstereotypic Models. 2004. Sex Roles 51.7/8: 371–386.
Lynn S.Liben - Rebecca S.Bigler - Holleen R.Krogh. Pink and Blue Collar Jobs: Children's Judgments of Job Status and Job Aspirations in Relation to Sex of Worker. Journal of Experimental Child Psychology. 2001. (79), 346–363
Nhundu, T.J. Mitigating Gender-typed Occupational Preferences of Zimbabwean Primary School Children: The Use of Biographical Sketches and Portrayals of Female Role Models. 2007. Sex Roles (56) 639–649.
ġıvgın, N. C ns yet Roller Eğ t m Etk nl kler n n Anasınıfına Devam Eden 60–72 Aylık Çocukların Toplumsal Cinsiyet Kalıp Yargılarına Etkisinin Ġncelenmesi. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Ankara. 2015.
Aslan, C. ―An Analysis of the Presentation of Women in 100 Basic Literary Works in Turkey‖. Eğitim AraĢtırmaları Dergisi (Eurasian Journal of Educational Research), 2010). 38, 19–36.
Ölçer, E. Türkiye masallarında toplumsal cinsiyet ve mekân iliĢkisi. Doktora tezi, Bilkent Üniversitesi, Ankara. 2003.
Sezer,Ö. Masallarda Toplumsal Cinsiyetin ĠĢleniĢi. YayınlanmamıĢ Yüksel Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kadın ÇalıĢmaları Anabilim Dalı. Ankara. 2004. 19. Köseler, F. Okul öncesi öykü ve masal kitaplarında toplumsal cinsiyet olgusu (YayımlanmamıĢ yüksek lisans tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitütüsü, Aydın. 2009.
Gün, B. Masallara fem n st b r bakıĢ ve c ns yet meseleler . YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Ün vers tes Sosyal B l mler Enst tüsü. 2008.
Göl, M., Çocuk edebiyatında cinsiyet rolleri: Mustafa Ruhi ġirin ve Ayla Çınaroğlu‘nun eserleri (YayımlanmamıĢ yüksek lisans tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon. 2011.
Roberts, Patricia L. Cecil, Nancy L. Alexander, Sharon. Gender Positive: A teachers’ and Librarians’ Guide to Nonstereotyped Children’ Literature. McFarland & Company: North Caroline. 1993.
Pearce, M. ‗Investigating the Collocational Behaviour of MAN and WOMAN in the BNC Using Sketch Engine‘, Corpora, 2008, 3(1): 1–29.
Caldas-Coulthard, C. R. and Moon, R. ‗―Curvy, Hunky, Kinky‖: Using Corpora as Tools for Critical Analysis‘, Discourse and Society, 2010, 21(2): 99–133.
Herdağdelen, A. and Baroni, M. ‗Stereotypical Gender Actions Can Be Extracted from Web Text‘, Journal of the American Society for Information Science and Technology, 2011, 62(9): 1741–9.
Macalister, J. ‗Flower-girl and Bugler-boy No More: Changing Gender Representation in Writing for Children‘, Corpora, 2011, 6(1): 25–44.
Baker, P., Using Corpora to Analyze Gender, Bloomsbury Publishing. 2014.
Sinclair, J. McH. Corpus, Concordance, Collocation. Oxford University Press. 1991.
Hoey, M. Pattern of Lexis in Text, Oxford: Oxford University Press. 1991. 30. Toolan, M. Narrative Progression in the Short Story, Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins Publishing Company. 2009.
Louw B. Literary Worlds as Collocation. In: Watson G., Zyngier S. (eds) Literature and Stylistics for Language Learners. Palgrave Macmillan, London. https://doi.org/10.1057/9780230624856_8 2007. 32. Anthony, L. AntConc. Tokyo, Japan: Waseda University. –s://www.laurenceanthony.net/software/antconc/. 2019. 33. Scott, M., WordSmith Tools version 8, Stroud: Lexical Analysis Software, 2020.
Türk Çocuk Yazını Derlemi (TÇYD), http://turkcederlem.mersin.edu.tr/cocuk/ 35. Van Leeuwen, T. ‗The Representation of Social Actors.‘ In Texts and Practices: Readings in Critical Discourse Analysis, ed. by Carmen Rosa Caldas-Coulthard & Malcolm Coulthard, 32–70. London: Routledge. 1996.
TDK Güncel Türkçe Sözlük (GTS), https://sozluk.gov.tr/
Kıran, A. ve Kıran Z. Yazınsal Okuma Süreçleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara. 2003.
Carlson, M. ―The semiotics of character names in the drama‖. Semiotica. Vol. 1983, 44. No. 3-4. 283-296.
Hamon, P. ―Pour un statut sémiologique du personnage‖ In Poétique du récit, edited by Roland Barthes, Wolfgang Kayser and Wayne C. Booth, 115-167. Paris: Editions du Seuil. 1977.
Fichter, J. Sosyoloji Nedir. Attila Kitabevi. Ankara. 1994.
