ҚЫРҒЫЗ ТІЛІНІҢ ДИАЛЕКТОЛОГИЯСЫ ТУРАЛЫ ЗЕРТТЕУЛЕРГЕ ШОЛУ
Кілт сөздер:
Қырғыз түрікшесі, Диалектология, Диалект, Сөйленіс (говор), Солтүстік сөйленістері, Оңтүстік-шығыс сөйленістері, Оңтүстік-батыс сөйленістеріАңдатпа
Тіл тарихи, әлеуметтік, географиялық және мәдени себептерге байланысты фонетикалық, морфологиялық және лексикалық өзгерістерге ұшырайды. Қырғыз тілі де осыған ұқсас себептермен өзгерістерге ұшырап, қырғызшаның әртүрлі сөйленістері қалыптасқан. Қырғыз тілінің сөйленіс ерекшеліктерінің пайда болуында тарихи, әлеуметтік және мәдени ерекшеліктердің ықпалынан тыс географиялық көршілерімен байланыстары мен таулы және ойлы-қырлы жерлердің географиялық шарттарының әсері де көп. Осы географиялық жағдайлар кейде рулар арасындағы қарым-қатынасты қиындатып, көршілес елдермен болған тілдік қатынас көшірме (кірме) сөздердің туындауына және грамматикалық тұрғыдан кейбір ерекшеліктердің пайда болуына жол ашқан. Бұл мақалада, қырғыз түрікшесінің сөйленістеріне қатысты классификациялық еңбектер зерттеліп, сөйленіс ерекшеліктері көрсетіледі.
Бұл мақалада, алдымен Түркия мен Қырғызстанда жүргізілген түркология зерттеулеріндегі диалектология терминдері көрсетілген. Қырғыз түрікшесінің сөйленістерінің (говорларының) қалыптасу процестері мен факторлары хронологиялық тәртіппен көрсетілді. Содан кейін, солтүстік, оңтүстік-шығыс және оңтүстік-батыс деп бөлінген қырғыз тілінің сөйленістерінің жіктелуіне қатысты зерттеулер атап көрсетілді. Грамматикалық тұжырымдардан мысалдар келтіріле отырып, қырғыз тілінің диалектілерінің фонетикалық, морфологиялық және лексикалық ерекшеліктері көрсетілген.
Әдебиеттер тізімі
Türk Dil Kurumu, (2011), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ergin, M., (1992), Üniversiteler İçin Türk Dili, İstanbul: Bayrak Yay.
Korkmaz, Z., (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.
Aksan, D., (2015), Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim (1, 2, 3 Ciltler), Ankara: TDK Yay.
Vardar, B., (2007), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yay.
Demir, N. ve Yılmaz, E., (2010), Türk Dili El Kitabı, Ankara: Grafiker Yay.
Arıkoğlu, E., Alimova, C., Askarova, R., Selçuk, B. K. ve Şarşembayev, B., (2017), Kırgızca-Türkçe Sözlük, Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yay.
Akmataliev, A., (Ed.), (2015), Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdüğü (2 Cilt), Bişkek: Avrasya Basım.
Çankaya, S., (2014), Kırgız Sözlüğü, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
Sagınbaeva, B., (2015), Kırgızca-Türkçe Türkçe-Kırgızca Sözlük, Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yay.
Cumakunova, G., (2005), Türkçe-Kırgızca Sözlük, Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yay.
Şeriev, C. ve Muratov, A., (1994), Kırgız Adabiyatı Terimderdin Tüşündürmö Sözlügü, Bişkek: Kırgız Entsiklopediyasının Başkı Redaktsiyası Yay.
Yunusaliyev B. M., (1971), Kırgız Diyalektologiyası, Frunze: Mektep Basım Evi.
Mamıtov, C. ve Kulumbaeva, Z., (1971), Azırkı Kırgız Tili (Leksikologiya), Frunze: Mektep Basması.
Baytok, A., “Kırgız Türkçesinin Diyalektleri Üzerine” Diyelektolog Dergisi, 2015 Yaz sayı 10, s. 35-58.
Mukambayev, C., (1998), Kırgız Diyalektologiyası cana Frazeologiya, Bişkek.
Bozkurt, F., (2012), Türklerin Dili, Konya: Eğitim yayınevi.
Kalkan, M., (2004), Kırgızlar ve Kazaklar, İstanbul: Selenge Yay.
Cumakunova, G., (2002), “Kırgız Türkçesi” Türkler Ansiklopedisi (cilt 19), Ankara: Yeni Türkiye Yay., s. 596-606.
Caparov, Ş. ve Sıdıkova, T., (2013), Kırgız Tilinin Dialektologiyası, Bişkek.
Akmatova, A., “Modern Donem Kırgız Urukları ve Kırgız Diyalekt Coğrafyası”, Turkish Studies, 2008 sayı: 3/3, s. 8-36.
Alimov, R., “Kırgızcanın İçkilik Ağızlar Grubu Üzerine”, Türlük Bilimi Araştırmaları (Tübar) Dergisi, 2011 Güz, s. 23-40.
