ШАҒАТАЙ ТІЛІНДЕГІ ЖАЗЫЛҒАН САБЫН ЖАСАУ КӘСІБІ ТУРАЛЫ ТРАКТАТ: RİSÂLE-İ SÂBÛN-GERÎ
Кілт сөздер:
Трактат, Кәсіпнаме, Футуветнаме, Мамандық, СабынгерлікАңдатпа
Мамандық таңдау - адам өміріндегі ең маңызды кезеңдердің бірі. Сонымен қатар, ғасырлар бойы бірқатар мамандықтар мен кәсіби мамандар басқаларға қарағанда құрметке ие болды. Өткенімізден бүгінімізге дейін әр кәсіптің тарихы мен әдістерін сипаттайтын трактаттар жазылды. Кәсіби топтық ұйым мемлекеттік құрылымға қатысты кеңестерді көрсетеді. Осы себепті де қоғамдағы кәсіптер туралы трактаттарға қарай отырып, сол қоғамның әлеуметтік өмірі және өмір пәлсапасы жайлы қорытынды жасауға болады. Бұл зерттеуде Хусейн Кабаның жеке кітапханасынан табылған “Risāle-i Ṣābūngerį Bu Turur” атымен сақталған Шағатай тілінде жазылған қолжазба зерттелді. Қазіргі уақытта «Сабын жасау трактаты» деп атауға болады. Еңбек XVIII ғасырдың соңы мен XIX ғасырдың басында жазылған деген болжам бар. Еңбекте сабынгер кәсібіндегі он уәжіп, он жеті пір мен бағыттаушы есімдері көрсетілген. Барлық ұсталар пірінің әміріне сәйкес амал жасалғаны айтылған соң, әрбір шебер өз жұмысын осы трактат бойынша орындауы керек, трактатты оқулары керек, оқуға ұсынулары тиіс. Трактатты оқығандардың сауапқа кенелетіндігі, оқымаған, амал жасамағандардың ақыретте ұста иелері алдында қиын жағдайға тап болатындығы, ұятқа қалатындығы, бұл трактат бойынша амал қылмағандардың жеген тағамы да харам болатындығы айтылады. Сондай-ақ, сабын жасауда қолданылатын қоспалар, олардың ерекшеліктері, сабынның жасалу кезеңі мен базарға апарып сатылғанға дейінгі кезеңі, әр қадамында қай дұғаның оқылатыны айтылады. Зерттеуімізде ең алдымен Түрік мәдениетінде футуризмді жазу дәстүрі және бұл еңбектің ерекшеліктеріне, осы бағыттағы трактаттарға тоқталған және еңбек осы уақытқа дейінгі сабын жасау туралы жалғыз транскрипцияланған көшірме болуымен қатар, Молла Мұхаммед Мискин Гедай тарапынан жазылған “Risāle-i Sābūn-gerlik” мәтінмен салыстырылған. Еңбектің емле, дыбыстық, пішіндік ерекшеліктеріне қысқаша тоқталып, өзіне тән ерекшеліктері анықталған. Қорытынды бөлімінде алынған мәліметтер көрсетілді. Зерттеудің соңында шығарманың типтік басылымы қоса берілген.
Әдебиеттер тізімі
Eckmann, Janos. Harezm Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, Türk Dil Kurumu Yayınları. -Ankara: 2017.
Ayverdi, İlhan. Kubbealtı Lugatı Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Seçil Ofset, İstanbul: 2010.
Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Sözlük, (Yay. Haz. Aydın Sami Güneyçal), 13. Baskı, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 1996.
TDK Türkçe Sözlük. TTK Basımevi, Ankara: 1998.
Taeschner, Franz. “İslâm Ortaçağında Futuvva Teşkilâtı”, İÜ. İktisat Fakültesi Mecmuası, C.XV. 1953. s.3-32.
Karasoy, Yakup. “Âhi Kelimesi ve Türk Kültüründe Âhilik”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. S. 14, 2003. s. 1-23.
Ocak, Ahmet Yaşar. “Fütüvvet” TDV İslam Aksiklopedisi, C.XIII, 1996. s. 261-263.
Davlatova, Saodat Tilovberdievna. “Risala as a collection of statues and rules concerning handicraft” [Zanaatla İlgili Kural ve Kaidelerin Bir Nizamnamesi Olarak Risale], Molodoy Uçoni, 4 (63), 2014. s. 739-743.
Alper, Serap. “Risâle-i Sâbûn-Gerlik”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Cilt III, Sayı 1, 2016. s. 45-69.
Çakmak, Serkan. “Jarring Koleksiyonundan Uygurca Meslek Risaleleri, Giriş-İnceleme-Metin-Dizin”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: 2016.
Alyılmaz, Semra. Risâle-i Mûze-dûzluk (İnceleme-Metin-Dizin.), Elik Yayınları, Ankara: 2011.
Kur’ân-ı Kerîm Açıklamalı Meâli, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları/86-G, Ankara: 2015.
