ҮСКҮП ТҮРІК ДИАЛЕКТІЛЕРІНДЕГІ СИНТАКСИС
Кілт сөздер:
Үскүп түрік диалектілері, синтаксис, македон тілі, албан тілі, серб тіліАңдатпа
Солтүстік Македонияның астанасы Скопьеде түрлі этникалық топтар - түріктер, славян тілдес (ересек) түркі қауымдары, македондықтар, албандар, сығандар, влахтар, т.б. өмір сүреді. Бұлардың бір-бірімен қатынас тілі - түрік тілі, ал Үскүп түрік диалектілеріне фонетика мен морфология, синтаксис тұрғысынан алғанда македон, серб және албан тілдері қатты әсер етті. Балқан соғыстарынан кейін бұл әсер одан да арта түсті. Түрлі қиыншылықтар нәтижесінде, сондай-ақ орын алған көші-қон салдарынан аймақта тұратын түріктер азайды. Түрік тілінде сөйлейтін халық саны аз болғандықтан, олардың түрікше білім алу және оқу құқықтары олардан алынды. Азшылықты құрайтын түрік халқы 8-сыныптан кейін македон, албан, және серб тілдерінде білім беретін мектептерде оқуын аяқтады. Осылайша, олар түрік тілінен басқа, кем дегенде македон, серб және албан тілдерінің біреуін немесе екеуін де үйренді. Соның нәтижесінде қостілділік және көптілділік пайда болды. Бұл жағдайда Үскүп түркі диалектілері балқан тілдеріне жақындаса, оларды өлшемді түрік тілімен Анадолы диалектілерінен алыстатады. Мақалада Үскүп түрік диалектілері синтаксис тұрғысынан қарастырылып, мысалдар арқылы егжей-тегжейлі талдаулар жасалды. Сондай-ақ, Үскүп түрік диалектілерінің өлшемді түрікшеден айырмашылығы, македон, албан және серб тілдерінен әсер еткен синтаксис элементтері туралы айтылды.
Әдебиеттер тізімі
Hamzaoğlu, Y. Balkan Türklüğü Araştırmalar, İncelemeler (Makedonya, Sırbistan, Hırvatistan). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Abbas, Z. B. “Makedonya’da Türklerin Eğitimi” Balkan Ülkelerinde Türkçe Eğitim ve Yayın Hayatı Bilgi Şöleni, TDK. Ankara. 1998. s.283–300.
Detaylı bilgi için bk. Günşen, A. Rumeli Ağızlarının Söz Dizimi Üzerine I- (Makedonya ve Kosova Türk Ağızları Örneği). Turkish Studies, 2010. 462–494.
Detaylı bilgi için bk.: Çavuşoğlu, H. Yugoslavya-Makedonya'dan Türkiye'ye 1952-67 "Kitlesel" Göçü ve Bursa'daki Göçmen Kesimi. Mülkiye Dergisi, 2014. 30 (251), 151–184; İlbeği, H. Dağılan Yugoslavya-Kosova Ekseninde Türk Olma Bilinci Avrupa’dan Asya’ya Sorunlu Türk Bölgeleri içinde, (s. 191). İstanbul. 2005.
Detaylı bilgi için bk. Yıldız Yalçındağ, E. Üsküp'te Türkçe Eğitimi ve Türkçenin Genç Nesil Tarafından Öğrenilmesi Üzerine. Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları, 2021. s. 39–52.
Balcı, M. Kosova ve Makedonya Türk Ağızlarında Devrik Cümle Meselesi. Avrasya Etüdleri (s. 43–60). içinde T.C. Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı. 2010.
Günşen, A. Dil Etkileşimi Açısından Makedonya ve Kosova Türk Ağızları. Turkish Studies, Volume 4/8. 2009.
Karaağaç, G. Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 2013.
Detaylı bilgi için bk.: Yıldız Yalçındağ, E. Üsküp Merkez ve Çevresi Türk Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük), Yayımlanmamış Doktora Tezi. Çanakkale, ÇOMÜ Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. 2022.
Karaağaç, G. Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları. 2013.
Canhasi, S. Kosova Türk Ağızlarına Arnavut Dilinin Etkisi. Priştine Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, 205–212. 2012.
Frıedman, V. Makedonya ve Civar Bölgelerde Balkan Türkçesi. Türkler içinde, Cilt: 20 ( s. 455–463). Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. 2002.
