ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ МУЗЫКАЛЫҚ АСПАПТАРЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Кілт сөздер:
Музыкалық аспап, домбыра, қобыз, жетіген, шертер, ішекті аспап.Аңдатпа
Мақалаға ғасырлар елегінен өтіп, бүгінгі заманымызға жеткен халық аспаптарының болмысы арқау болған. Оның кіріспесінде ұлттық мәдениетімізде көрініс берген көп ішекті музыкалық аспаптар табиғатына қатысты әр жылдары жазылған зерттеулер талданып, олардың ғылыми және танымдық дәрежесі сараланған. Осы кезге дейін терең зерттеле қоймаған үш ішекті домбыра мен шертер, жеті ішекті жетіген сияқты музыкалық аспаптардың көп дауысты табиғаты, олардың қазақ музыкасына тән монодиялық жүйемен үйлесу мүмкіндіктері сыни тұрғыдан сөз болады. Аталған аспаптардың қазақ музыкасындағы болмысы тұсында «чартар» атауының этимологиясы сөз болып, оның «шертер» аспабымен байланысы қарастырылған. «Жетіген» сөзінің этимологиясы мен семантикасына қатысты пікірлер де сыни тұрғыдан сарапталған. Одан әрі мәдени оралымда жүрген «шертер», «жетіген» аспаптарының құрылымы мен атауларына байланысты пікірлердің ғылымның бүгінгі талаптарына сәйкестігі анықталған.
Әдебиеттер тізімі
Сарыбаев Б. Древний казахский народный инструмент - Джетиган/ Народная музыка в Казахстане. Сост. В.П.Дернова. –Алма-Ата. 1967. –С.122-126.
Эйхгорн А.Ф. Полная коллекция музыкальных инструментов народов Центральной Азии. КАТАЛОГ. СПб. 1885. –16 с.
Сарыбаев Б. Қазақтың музыкалық аспаптары. –Алматы: «Өнер». 1981. –208 б.
Тифтикиди Н. Ф. Закономерности ритма домбровой музыки казахского народа // Искусство и иностранные языки. –Алма-Ата. 1966. –С. 48-54.
Тарасова Л. Казахские трехголосные кюи / Народная музыка в Казахстане. Сост. В.П.Дернова. –Алма-Ата: «Казахстан». 1967. –С.196-200.
Жұмалиева Т., Ысқақов Б. Қазақтың ұлттық музыкалық аспаптары /Қазақ халқының дәстүрлі музыкасы. –Алматы. 2005. –Б. 256-282.
Жұбанов А. Қазақ композиторларының өмірі мен творчествосы. –Алматы. 1942. –236 б.
Жұбанов А. Ғасырлар пернесі. –Алматы. 1975. –398 б.
Вельяминов-Зернов В. Памятник с арабско-татарской надписью в Башкирии. ЗВОРАО, т.IY, 283-б.; Записки Восточного отделения Русского археологического общества. 1859. –Т.IX. –С. 272.
Кононов А.Н. Родословная туркмен, сочинение Абул-Гази хана хивинского. – М.-Л. 1958. –192 с.
Қорқыт атаның даналық сөздері. Құраст. С.Қосанов. –Қызылорда: «Тұмар». 2019. –176 б.
Абуль-Гази-Боходур-хан. Родословная туркмен. Перевод А.Туманского. Ашхабад. 1897. –180 с.
Қоңыратбай Т.Ә. Қазақ эпосының этникалық сипаты. –Алматы. 2016. –360 б.
Валиханов Ч. Избранные произведения. Под редакцией А.Маргулана. –Алма-Ата. 1958. –644 с.
Диваев Ә. Тарту. –Алматы. 1992. –154 б.
You Tobe. com. Нышан. Сарын 1–2.
Kongyratbay T., Sultanova M., Bekmoldinov N., Ospanov B., Kongyratbay K. Study of the Heritage of Korkyt in the Turkic World //Asian Social Science; Vol. 11, No. 21. 2015.
Kongyratbay T., Kongyratbay K. Hermeneutical aspects of Kazakh Heroic Epis Study // Middle East Jornal of Scientific Researchю –No. 18 (9). –P. 1330–1334. DOI: 1065829/idosi.mejsr. 2013. 18.9.12373. 2013.
Ерзакович Б.Г. У истоков казахского музыкознания. –Алма-Ата: Наука. 1987. – 176 с.
Қазақстан. Ұлттық энциклопедия. 9-т. –Алматы, 2007. – 585 б.
Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. –Алматы. 2005. –656 б.
References
Sarybaev B. Drevnıı kazahskıı narodnyı ınstrýment - Djetıgan/ Narodnaıa mýzyka v Kazahstane. Sost. V.P.Dernova. –Alma-Ata. 1967. –S.122-126.
Eıhgorn A.F. Polnaıa kollektsııa mýzykalnyh ınstrýmentov narodov Tsentralnoı Azıı. KATALOG. SPb. 1885. –16 s.
Sarybaev B. Qazaqtyń mýzykalyq aspaptary. –Almaty: «Óner». 1981. –208 b.
Tıftıkıdı N. F. Zakonomernostı rıtma dombrovoı mýzykı kazahskogo naroda // Iskýsstvo ı ınostrannye ıazykı. –Alma-Ata. 1966. –S. 48-54.
Tarasova L. Kazahskıe trehgolosnye kıýı / Narodnaıa mýzyka v Kazahstane. Sost. V.P.Dernova. –Alma-Ata: «Kazahstan». 1967. –S.196-200.
Jumalıeva T., Ysqaqov B. Qazaqtyń ulttyq mýzykalyq aspaptary /Qazaq halqynyń dástúrlі mýzykasy. –Almaty. 2005. –B. 256-282.
Jubanov A. Qazaq kompozıtorlarynyń ómіrі men tvorchestvosy. –Almaty. 1942. –236 b.
Jubanov A. Ǵasyrlar pernesі. –Almaty. 1975. –398 b.
Velıamınov-Zernov V. Pamıatnık s arabsko-tatarskoı nadpısıý v Bashkırıı. ZVORAO, t.IY, 283-b.; Zapıskı Vostochnogo otdelenııa Rýsskogo arheologıcheskogo obestva. 1859. –T.IX. –S. 272.
Kononov A.N. Rodoslovnaıa týrkmen, sochınenıe Abýl-Gazı hana hıvınskogo. – M.-L. 1958. –192 s.
Qorqyt atanyń danalyq sózderі. Qurast. S.Qosanov. –Qyzylorda: «Tumar». 2019. –176 b.
Abýl-Gazı-Bohodýr-han. Rodoslovnaıa týrkmen. Perevod A.Týmanskogo. Ashhabad. 1897. –180 s.
Qońyratbaı T.Á. Qazaq eposynyń etnıkalyq sıpaty. –Almaty. 2016. –360 b.
Valıhanov Ch. Izbrannye proızvedenııa. Pod redaktsıeı A.Margýlana. –Alma-Ata. 1958. –644 s.
Dıvaev Á. Tartý. –Almaty. 1992. –154 b.
You Tobe. com. Nyshan. Saryn 1–2.
Kongyratbay T., Sultanova M., Bekmoldinov N., Ospanov B., Kongyratbay K. Study of the Heritage of Korkyt in the Turkic World //Asian Social Science; Vol. 11, No. 21. 2015.
Kongyratbay T., Kongyratbay K. Hermeneutical aspects of Kazakh Heroic Epis Study // Middle East Jornal of Scientific Researchıý –No. 18 (9). –P. 1330–1334. DOI: 1065829/idosi.mejsr. 2013. 18.9.12373. 2013.
Erzakovıch B.G. Ý ıstokov kazahskogo mýzykoznanııa. –Alma-Ata: Naýka. 1987. – 176 s.
Qazaqstan. Ulttyq entsıklopedııa. 9-t. –Almaty, 2007. – 585 b.
Qazaq mádenıetі. Entsıklopedııalyq anyqtamalyq. –Almaty. 2005. –656 b.
