ÇAĞATAY TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ BİR SABUNCULUK RİSALESİ: RİSÂLE-İ SÂBÛN-GERÎ

Özet

Meslek seçimi bir insanın hayatındaki en önemli dönüm noktalarından biridir. Öyle ki çağlar içinde bazı meslek ve meslek erbapları diğerlerinden daha fazla itibar görmüştür. Geçmişten günümüze her bir mesleğin tarihçesini ve usullerini anlatan risaleler kaleme alınmıştır. Meslek gruplarındaki teşkilatlanma devlet yapılanmasının da ipuçlarını yansıtır. Bu nedenle bir toplumdaki mesleklere ait bu risalelere bakılarak o toplumun sosyal hayatı ve yaşam felsefesi hakkında çıkarımlarda bulunulabilir. Bu çalışmada Hüseyin KABA’nın şahsi kütüphanesinde bulunan bir mecmua içinde “Risāle-i Ṣābūngerį Bu Turur” adıyla kayıtlı, Çağatay Türkçesiyle yazılmış bir yazma eser incelenmiştir. Günümüz Türkçesiyle Sabuncu/luk Risalesi olarak adlandırılabilir. Eserin 18. yüzyılın sonları ile 19. yüzyılın başlarında yazıldığı düşünülmektedir. Eserde Sâbûngerlik mesleğinin on vacibi ve on yedi pir, mürşit isimleri sıralanır. Bütün pir ve üstatların risaleyle amel kıldıkları belirtildikten sonra her üstadın da bu risaleye göre mesleklerini yapmaları, risâleyi okumaları, okutmaları tavsiye edilir. Risâle okuyanların bereket bulacakları okumayan ve amel kılmayanların ise ahirette pir, üstatlar karşısında müşkül duruma düşecekleri, utanacakları hatta bu risaleyle amel kılmayanların yediklerinin haram olduğu belirtilir. Ayrıca sabun yapımında kullanılan malzemelerin kökeni, nitelikleri, sabunun yapım aşaması ve pazara götürülüp satılmasına kadar yapılan her işlem basamağında hangi duanın okunacağı belirtilir. Çalışmamızda öncelikle Türk kültüründe fütüvvet yazma geleneği ve bu doğrultuda oluşturulan risaleler ve bu eserlerin özellikleri üzerinde durulmuş ve eserin transkripsiyonu yapılarak şu ana kadar sabunculuk hakkında tek nüsha olup Molla Muhammed Miskin Gedayî tarafından yazılmış olan “Risāle-i Sābūn-gerlik” metni ile karşılaştırılmıştır. Eserin imlâ, ses ve şekil özellikleri üzerinde kısaca durulmuş karakteristik özellikler ortaya konulmuştur. Sonuç bölümünde elde edilen veriler belirtilmiştir. Çalışmanın sonuna eserin tıpkıbasımı eklenmiştir.