ФОНЕТИЧЕСКИЕ И ГРАММАТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ КНИГИ АБДУРАХМАНА ОЗКЕНДИ «ҚИССА-И ДАСТАН-И ЧИНГИЗ ХАН ~ ХАЗРЕТ-И МИР ТЕМУР»
130 148
Ключевые слова:
Абдурахман Озкенди, Чингизнама, Тимурнама, фонетические особенности, морфологические показателиАннотация
В статье исследуется с лингвистической точки зрения книга «Қисса-и дастан-и Чингиз хан ~ Хазрет-и Мир Темур», написанная Абдурахманом Озкенди в Туркестанском крае в 1228/1813 году по хиджре. В первую очередь рассматриваются варианты «Чингиснама» и «Тимурнама», в которых собраны историко-литературные произведения, посвященные жизни и подвигам Чингисхана и Амира Темира, в связи с этими вариантами дается краткий обзор научных исследований, изданных в различных странах, таких как Турция, Россия, Казахстан, Узбекистан, Япония, Татарстан и т.д. В частности, подчеркнув выводы, связанные с языковыми особенностями, предложена информация о научных работах. Опираясь на историко-сопоставительного и сопоставительного методов дается научное описание письменным материалам древних, средневековых и современных тюркских языков, основанное на лексических, фонетических и морфологических признаках. Среди них уточнены лингвистические показатели кыпчакского, огузского и карлукского языков, и будет взвешена преобладание характерных особенностей. В языке памятника встречаются некоторые диалектные элементы, которые не соответствуют нормам литературного языка ни одного из тюркских языков, но употребляются в диалектах местности.
Библиографические ссылки
Абдуразизова, Н. (2012). История национальной журналистики. Тошкент: Шарх.
Alkaya, E. (2008). Sibirya Tatar Türkçesi. Ankara: Turkish Studies.
Altınkaynak, E. (2007). Cengiznâme Hakkında Bazı Değerlendirmeler. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, VII. (1), стр. 1-20.
Argunşah, M. (2013). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit .
Arslonov, А. (2020). Amir Temur fenomenining yozma manbalarga transformatsiyasi tadqiqi. Internatıonal Journal Of Word Art (2), 5-12.
Atalay, B. (1986). Mâhmud Kaşgarlı Divanü Lȗgat-it Türk Dizini. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Бартольд, В. (1903). Чингизнама. ЗВОРА (Т. xv/1-4, стр. 226-232). Петербург.
Бекжан, О. (1995). Түркі Күлбізік жазба ескерткіштері тілінің семиотика-семантикалық негіздері. Алматы: Қазығұрт баспасы.
Bulduk, Ü. (Temmuz 2009 г.). Timur hakkında bilinmeyen bir Timurname. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29 (Reşat Genç Özel Sayısı I), s. 480-487.
Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu .
Жүсіпова, Б. (2003). Түркістан тұрғындары тілінің ерекшеліктері. ф.ғ.к., дәр., алу үшін дай. дисс. авт. Алматы.
Devellioğlu, F. (1986). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi .
Doğan, O. (2015). Kazak Türkçesi Fonetiği. İstanbul: İleri .
Eckmann, J. (2017). Çağatayca El Kitabı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi .
Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu .
Ivanics, M., & Usmanov, A. (2002). Das Buch der Dschingis-Legende (Däftär-i Cingiz-nâmä). Szeged: Published by the Department of Altaic Studies, University of Szeged Printed by Quality Print.
İnan, A. (1998). Makaleler ve İncelemeler. İstanbul: Türk Dil Kurumu .
Kafalı, M. (2009). Ötemiş Hacı’ya Göre Cuci Ulusu’nun Tarihi. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü .
Kawaguchi, T., & Nagamine, H. (2008). Čıngīz-nāma. Ötämiš Ḥājī. Introduction/ Annotated Translation and Critical Text. Tokyo: Research Institute For Languages And Cultures Of Asia And Africa Ilcaa.
Қазақ ССР тарихы (Т. I). (1957). Алматы: Қазақ ССР Ғылым Академиясының баспасы.
Kemaloğlu, İ. (2018). Çengiz-Nâme. Ötemiş Hacı. Ankara: Türk Tarih Kurumu .
Kik, A. (2014). Zafer-Nâme-i Emir Temür, Muhammed Ali Bin Derviş Ali-yii Buharî (İnceleme-Metin-Dizin). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Миргалеев, И., & Сайфетдинова, Е. (2017). Утемиш-Хаджи. Кара таварих: Факсимиле. Казань: Институт им. Ш.Марджани AН РТ.
Мұсаев, Ғ. (2008). Қазақ тілінің мәселелері. Алматы: Арыс баспасы.
Muminova, N. (2021). Temurnoma Asarida Qullangan Fors – Tojikça İsmlar Qatlami. Internatıonal Journal Of Word Art (4), 65-71.
Өзкенди, Ә. (2020). Қисса-дастан Шыңғысхан: қолжазба факсимилесі (ауд. З. Жандарбек) Алматы: Қазақ университеті.
Өмірбаев, Е. (2020). Қазақ хандығы кезеңдеріндегі жазба ескерткіштердің лексика-семантикалық және сөзжасамдық ерекшеліктері (XV-XVII ғғ.). Шымкент: Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті.
Өмірбаев, Е., Үсенбаева, Ш. (2019). Ескі қазақ жазба ескерткіштері лексикасында көне түркілік қабат. Ясауи университетінің хабаршысы, 1 (111), стр. 212-218.
Равшанов, П. (1991). Темурнома. Амир Темур курагон жангномаси. Тошкент: Чўлпон.
Севортян, Э. (1989). Этимологический словарь тюркских языков. Москва: Наука.
Sultanbekov, S. (2018). Ās̱ār-ı Dāstān-ı Emir Timür Küregen (Dil Özellikleri – Metin – Dizin). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi. Muğla.
Şahin, S. (2017). Ḳiṣṣa-i Tėmur-nāme (İnceleme-metin-dizin-tıpkıbasım). Konya: Palet .
Шафиғи, М. (2015). Қазақ жазбаларындағы хандар шежіресі. Алматы: Ғылым Ордасы.
Şişman, B. (2009). Cengiznâme. Hazā Kıssa-i Çingiz Han. Samsun: Elüt .
Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu .
Utebekov, S. (2021). Divân-ı Hikmet’in Kökşetav Nüshası. Gіrіş – Gramer Özellіklerі – Metіn – Dіzіn. İstanbul: Paradigma .
Yücel, B. (2018). Cengizname Elyazmalarının Dili Üzerine. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (7 (101), s. 53-68.
Уғурлу, М., Сұлтанбек, Қ., Сейфулла, В. (2021). Шағатай тілінде жазылған Темірнаманың тілдік ерекшеліктері. Әл-Фраби атындағы Қазақ Ұлттық университеті Хабаршысы. Шығыстану сериясы(2 (97)), стр. 27-33.
Юдин, В. П. (1992). Чингизнама. Алма-Ата: Ғылым.
References
Abdýrazızova, N. (2012). Istorııa natsıonalnoı jýrnalıstıkı. Toshkent: Sharh.
Alkaya, E. (2008). Sibirya Tatar Türkçesi. Ankara: Turkish Studies.
Altınkaynak, E. (2007). Cengiznâme Hakkında Bazı Değerlendirmeler. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, VII. (1), str. 1-20.
Argunşah, M. (2013). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit .
Arslonov, A. (2020). Amir Temur fenomenining yozma manbalarga transformatsiyasi tadqiqi. Internatıonal Journal Of Word Art (2), 5-12.
Atalay, B. (1986). Mâhmud Kaşgarlı Divanü Lȗgat-it Türk Dizini. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Bartold, V. (1903). Chıngıznama. ZVORA (T. xv/1-4, str. 226-232). Peterbýrg.
Bekjan, O. (1995). Túrkі Kúlbіzіk jazba eskertkіshterі tіlіnіń semıotıka-semantıkalyq negіzderі. Almaty: Qazyǵurt baspasy.
Bulduk, Ü. (Temmuz 2009 g.). Timur hakkında bilinmeyen bir Timurname. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29 (Reşat Genç Özel Sayısı I), s. 480-487.
Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu .
Júsіpova, B. (2003). Túrkіstan turǵyndary tіlіnіń erekshelіkterі. f.ǵ.k., dár., alý úshіn daı. dıss. avt. Almaty.
Devellioğlu, F. (1986). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi .
Doğan, O. (2015). Kazak Türkçesi Fonetiği. İstanbul: İleri .
Eckmann, J. (2017). Çağatayca El Kitabı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu .
Ivanics, M., & Usmanov, A. (2002). Das Buch der Dschingis-Legende (Däftär-i Cingiz-nâmä). Szeged: Published by the Department of Altaic Studies, University of Szeged Printed by Quality Print.
İnan, A. (1998). Makaleler ve İncelemeler. İstanbul: Türk Dil Kurumu .
Kafalı, M. (2009). Ötemiş Hacı’ya Göre Cuci Ulusu’nun Tarihi. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü .
Kawaguchi, T., & Nagamine, H. (2008). Čıngīz-nāma. Ötämiš Ḥājī. Introduction/ Annotated Translation and Critical Text. Tokyo: Research Institute For Languages And Cultures Of Asia And Africa Ilcaa.
Qazaq SSR tarıhy (T. I). (1957). Almaty: Qazaq SSR Ǵylym Akademııasynyń baspasy.
Kemaloğlu, İ. (2018). Çengiz-Nâme. Ötemiş Hacı. Ankara: Türk Tarih Kurumu .
Kik, A. (2014). Zafer-Nâme-i Emir Temür, Muhammed Ali Bin Derviş Ali-yii Buharî (İnceleme-Metin-Dizin). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Mırgaleev, I., & Saıfetdınova, E. (2017). Ýtemısh-Hadjı. Kara tavarıh: Faksımıle. Kazan: Instıtýt ım. Sh.Mardjanı AN RT.
Musaev, Ǵ. (2008). Qazaq tіlіnіń máselelerі. Almaty: Arys baspasy.
Muminova, N. (2021). Temurnoma Asarida Qullangan Fors – Tojikça İsmlar Qatlami. Internatıonal Journal Of Word Art (4), 65-71.
Ózkendı, Á. (2020). Qıssa-dastan Shyńǵyshan: qoljazba faksımılesі (aýd. Z. Jandarbek) Almaty: Qazaq ýnıversıtetі.
Ómіrbaev, E. (2020). Qazaq handyǵy kezeńderіndegі jazba eskertkіshterdіń leksıka-semantıkalyq jáne sózjasamdyq erekshelіkterі (XV-XVII ǵǵ.). Shymkent: Qoja Ahmet Iasaýı atyndaǵy Halyqaralyq qazaq-túrіk ýnıversıtetі.
Ómіrbaev, E., Úsenbaeva, Sh. (2019). Eskі qazaq jazba eskertkіshterі leksıkasynda kóne túrkіlіk qabat. Iasaýı ýnıversıtetіnіń habarshysy, 1 (111), str. 212-218.
Ravshanov, P. (1991). Temýrnoma. Amır Temýr kýragon jangnoması. Toshkent: Chўlpon.
Sevortıan, E. (1989). Etımologıcheskıı slovar tıýrkskıh ıazykov. Moskva: Naýka.
Sultanbekov, S. (2018). Ās̱ār-ı Dāstān-ı Emir Timür Küregen (Dil Özellikleri – Metin – Dizin). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi. Muğla.
Şahin, S. (2017). Ḳiṣṣa-i Tėmur-nāme (İnceleme-metin-dizin-tıpkıbasım). Konya: Palet .
Shafıǵı, M. (2015). Qazaq jazbalaryndaǵy handar shejіresі. Almaty: Ǵylym Ordasy.
Şişman, B. (2009). Cengiznâme. Hazā Kıssa-i Çingiz Han. Samsun: Elüt .
Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu .
Utebekov, S. (2021). Divân-ı Hikmet’in Kökşetav Nüshası. Gіrіş – Gramer Özellіklerі – Metіn – Dіzіn. İstanbul: Paradigma .
Yücel, B. (2018). Cengizname Elyazmalarının Dili Üzerine. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (7 (101), s. 53-68.
Ýǵýrlý, M., Sultanbek, Q., Seıfýlla, V. (2021). Shaǵataı tіlіnde jazylǵan Temіrnamanyń tіldіk erekshelіkterі. Ál-Frabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıtetі Habarshysy. Shyǵystaný serııasy(2 (97)), str. 27-33.
