ҚАЗАҚ СӘНДІК ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ТҮРКІЛІК ЭТНОМӘДЕНИЕТ БЕЙНЕЛЕРІ
143 146
Кілт сөздер:
ұлттық қолөнер, түркілік этномәдениет, ою-өрнектер, рух, символ, көркем бейнелер, мәдени құндылықтар, түркілік этномәдениет белгілеріАңдатпа
Мақалада еліміздегі «Мәдени мұра», «Рухани жаңғыру», «Ұлы Даланың жеті қыры» сияқты бағдарламалар негізінде жүзеге асырылып жатқан көркемдік білім беру жүйесіндегі ұлттық сәндік қолөнердің мәні мен мазмұндық ерекшеліктері қарастырылады. Қазақ сәндік қолөнеріндегі сан ғасырлық түркілік мәдениеттің көріністері жан-жақты қаралып, оның түркілік этномәдениет теорияларындағы сипаты тарихи, рухани, өнертанымдық тұрғыдан талданады. Түркілік этномәдениет белгілерін сипаттайтын кейбір қолөнер бұйымдарының, әсіресе сәукеле, тақия сияқты бас киімдерді жасаудың, ондағы ою-өрнектерді қолданудың стильдік, символдық, бейнелік ерекшеліктері түркілік таным негізінде талданып қарастырылады. Түркілік этномәдениеттегі қазақ және басқа да түркі халықтарының ұлттық қолөнерінің ұқсастығы көрсетіліп, халықтық қолөнердің дүниетанымдық көзқарастарымен, наным-сенімдерімен, тыныс-тіршілігімен, шаруашылығымен тығыз байланыста дамып отыратындығына дәлелдемелер келтіріледі. Түркі халықтарының қолөнеріндегі ұлттық ою-өрнектер, символдық таңбалар, мотивтер салыстырылып, мәндік-мазмұндық ерекшеліктері түркілік этномәдениет белгілері ретінде сипатталып беріледі. Ұлы Дала жерінде көшпенділік дәстүрлердің тікелей мұрагері ретінде қазақ қолөнерінің түркілік этномәдениеттегі ерекше орны анықталып, оларға тарихи-этнографиялық, өнертанымдық ғылыми түсіндірмелер жасалады.
Әдебиеттер тізімі
«Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы. Астана. 2006–2011 жылдар. Источник: https://e-history.kz/kz/first-president/show/12320/.
«Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру»//Егемен Қазақстан. Астана. 12 сәуір, 2017.
«Ұлы Даланың жеті қыры» //Егемен Қазақстан. Астана, 21 қараша, 2018.
Әбу Насыр Әл-Фараби. Монография /А.Көбесов. Әл-Фараби ат. ҚазҰУ. –Алматы: Қазақ университеті, 2004, –174 б.
Келімбетов Н. Түркі халықтарының ежелгі әдеби жәдігерліктері. Хрестоматия. –Алматы: Раритет, 2019. –904 б.
Махмұт Қашқари. Түбі бір түркі тілі (Диуани луғат ат-түрк). –Алматы: Ана тілі, 1993. –102 б.
Пірәлиев С.Ж., Керімов Л.К. Таным және студент. –Алматы: Санат. 2007. –208 б.
Джанибеков У. Культура казахского ремесла. /У.Джанибеков. –Алма-Ата: Өнер, 1982.
Әмірғазин Қ. Қазақ қолөнері. –Алматы. «Дайк пресс». 2004, –162 б.
Валерия Прищепова. К 150-летию со дня рождения С.М.Дудина ¬– художника, этнографа. Антропологический форум № 15 online. Санкт-Петербург. 2011. –42 с.
Ералин Қ.Е., Айменов Ж. Қазақтың сәндік-қолданбалы өнері. –Түркістан. Тұран баспасы. 2012. –124 б.
Табылдиев Ә. Қазақ этнопедагогикасы. –Алматы: Санат баспасы. 2001. –320 б.
Болатбаев Қ.К. Көкжиек және кеңістік. –Алматы: Алматы баспа үйі ЖШС, 2008. –192 б.
Балкенов Ж. Өрнек өнері арқылы болашақ мұғалімдерді көркем шығармашылыққа даярлау (Монография). –Алматы. Ғылым. 2001. –372 б.
Қырықбаев С., Оразалиев С., Адамқұлов Н. Халықтық көркемөнер шығармашылығы. Оқу-әдістемелік құрал. –Астана: Фолиант, 2015. –208 б.
Аджи Мурад. История тюрков. Такими знали нас. –М. Изд. АСТ. 2015. –317 с.
Design of applied and decorative art elements based on the example of Nanai shaman's culture. Maria Gaidysheva, Alexey V.Parnyakov. Pacific Science Review Volume 16, Issue 2, June 2014, pages 140–147.
References
«Mádenı mura» [Cultural heritage] memlekettik baǵdarlamasy. Astana. 2006-2011 jyldar. Istochnık: https://e-history.kz/kz/first-president/show/12320/.
«Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» [Orientation to the future: spiritual renewal] //Egemen Qazaqstan. Astana. 12 sáýir, 2017.
«Uly Dalanyń jeti qyry» Seven aspects of Great Plain. Egemen Qazaqstan. Astana, 21 qarasha, 2018.
Ábý Nasyr Ál-Farabı [Abu Nasir Al-Farabi]. Monografıa. /A.Kóbesov. Ál-Farabı at. QazUÝ. –Almaty: Qazaq ýnıversıteti, 2004, –174 b.
Kelimbetov N. Túrki halyqtarynyń ejelgi ádebı jádigerlikteri [Ancient literary monuments of the Turkic peoples]. Hrestomatııa. –Almaty: Rarıtet, 2019. –904 b.
Mahmut Qashqarı. Túbi bir túrki tili (Dıýanı lýǵat at-túrk) [One Turkic language at the bottom (Diwani Lugat at-Turk)]. –Almaty: Ana tili, 1993. –102 b.
Pirálıev S.J., Kerimov L.K. Tanym jáne stýdent [Cognition and student]. –Almaty: Sanat. 2007. –208 b.
Djanıbekov Ý. Kýltýra kazahskogo remesla [The culture of the Kazakh craft]. /Ý.Djanıbekov. –Alma-Ata: Óner, 1982.
Ámіrǵazın Q. Qazaq qol ónerі [Kazakh crafts]. Almaty. «Daık press». 2004, –162 b.
Valerııa Prıepova. K 150-letııý so dnıa rojdenııa S.M. Dýdına – hýdojnıka, etnografa [To the 150th anniversary of the birth of S.M.Dudin - artist, ethnographer]. Antropologıcheskıı forým № 15 online. Sankt-Peterbýrg. 2011. –42 s.
Eralın Q.E., Aımenov J. Qazaqtyń sándіk-qoldanbaly ónerі [Kazakh decorative and applied art]. –Túrkіstan. Turan baspasy. 2012. –124 b.
Tabyldıev Á. Qazaq etnopedagogıkasy [Kazakh ethnopedagogy]. –Almaty: Sanat baspasy. 2001. –320 b.
Bolatbaev Q.K. Kókjıek jáne keńіstіk [The horizon and space]. –Almaty: Almaty baspa úıі JShS, 2008. –192 b.
Balkenov J. Órnek ónerі arqyly bolashaq muǵalіmderdі kórkem shyǵarmashylyqqa daıarlaý [Preparing future teachers for artistic creativity by means of fine arts] (Monografııa). –Almaty. Ǵylym. 2001. –372 b.
Qyryqbaev S., Orazalıev S., Adamqulov N. Halyqtyq kórkemóner shyǵarmashylyǵy [Folk Art]. Oqý-ádіstemelіk qural. –Astana: Folıant, 2015. –208 b.
Adjı Mýrad. Istorııa tıýrkov. Takımı znalı nas [History of the Turks. That's how they knew us]. –M. Izd. AST. 2015. –317 s.
Design of applied and decorative art elements based on the example of Nanai shaman's culture. Maria Gaidysheva, Alexey V.Parnyakov. Pacific Science Review Volume 16, Issue 2, June 2014, pages 140–147.
