КИДАРИТТЕРДІҢ СОЛТҮСТІК-БАТЫС ҮНДІСТАНДАҒЫ БИЛІГІ: ЖАУЛАП АЛУ, БАСҚАРУ ЖӘНЕ МҰРА
2 11
Кілт сөздер:
Кидариттер, Тохарстан, Гандхара, Солтүстік-Батыс Үндістан, Хиониттер, ғұндар, эфталиттер, кушандар, археология, нумизматика, жазба деректер, Сасанилер империясы, Гупта империясы, Пенджаб, Кабул, Балх, халықаралық сауда, буддизм мәдениеті, мәдени сабақтастық, көшпелі конфедерациялар, постимпериялық өтпелі кезең.Аңдатпа
Бұл мақалада Кидариттер мемлекетінің тарихы (б.з. IV–V ғғ.) жан-жақты қарастырылып, олардың жаулап алу жорықтары, басқару жүйесі және Солтүстік-Батыс Үндістандағы мәдени мұрасы талданады. Зерттеу негізіне жазба деректер, археологиялық материалдар және нумизматикалық айғақтар алынды. Қытай жылнамалары, римдік және византиялық авторлар, армян және парсы деректері, сондай-ақ үнді эпиграфикалық жазбалары Кидариттердің Тохарстан, Гандхара және Пенджабтағы саяси, әскери және дипломатиялық қызметін сипаттайды. Археологиялық деректер — қираған қалалардың қабаттары мен қоныстар құрылымындағы өзгерістер — олардың шапқыншылықтары салдарынан болған аумақтық және әлеуметтік-саяси өзгерістерді көрсетеді.
Нумизматикалық материалдар ерекше маңызға ие: олар Кидариттердің кушан титулдары мен иконографиясын қолдану арқылы билігін заңдастырғанын, алтын және күміс теңгелерінің Орталық Азия, Иран және Үндістан арасындағы халықаралық саудада белсенді рөл атқарғанын көрсетеді. Кидариттер мемлекеті Кушан империясының құлауынан кейінгі және Эфталиттердің (Ақ ғұндар) өрлеуінен бұрынғы өтпелі кезең ретінде қарастырылады. Қысқа мерзімді билігіне қарамастан, Кидариттер кушан дәстүрлерінің сақталуына, өнер, басқару және діни өмірдің жалғасуына елеулі үлес қосты, сонымен қатар аймақтың саяси мәдениетіне жаңа көшпелі-әскери элементтер енгізді.
Зерттеу нәтижесі Кидариттерді тек қиратушы күш ретінде емес, екі тарихи кезеңнің арасын жалғаған динамикалық саяси субъект ретінде бағалау қажеттігін көрсетеді. Олардың билігі мемлекеттік құрылым элементтерін қайта қалпына келтірді, сауда жолдарын жандандырды және постимпериялық Орталық пен Оңтүстік Азиядағы мәдени сабақтастықты нығайтты. Осы тұрғыдан Кидариттер аймақ тарихындағы маңызды, бірақ жиі елеусіз қалған құбылыс болып табылады.
