Тюркский слой религиозных терминов в «Диван-и хикмет» (на основе Кокшетауской версии)
157 197
Ключевые слова:
Ахмед Ясави, «Диван-и Хикмет», Кокшетауская версия, религиозные термины, тюркизмы, словарная структура, лексика.Аннотация
В данной статье автора обсуждается использование религиозных терминов, которые играют важную роль в лексике литературного произведения философско-религиозного содержания «Диван-и Хикмет». В начале статьи представлены сведения, связанные с религиозными терминами и понятиями, которые издавна употребляются в тюркских языках, и которые преобразовались в архаизмы. Наряду с этим, в данной статье анализируются мнения различных учёных, связанные с словарным запасом и структурой слов в различных версиях произведения Диван-и Хикмет. Сравнив количество тюркизмов и заимствованных слов в словарном запасе произведения, автор предоставляет статистические данные. В зависимости от семантических особенностей тюркской структуры религиозных терминов, найденных в «Диван-и Хикмет», они были разделены на такие группы как слова, используемые в значении «Творец», «Бог»; слова и понятия, используемые в значении «Пророк», «Посланник Бога»; слова, описывающие религиозных людей; слова и выражения, используемые в значении «вера в Бога», «поклонение», «приход к вере»; слова и выражения, используемые в значении «грех», «грешить», «заблуждение»; а также слова, относящиеся к загробному миру и могилам. Автор, отобрав около двадцати слов из словаря памятника, написанного в религиозном контексте, анализирует семантические, фонетические, структурные аспекты, используя сравнительный метод. При анализе отобранных религиозных терминов и понятий уделяется внимание на их использование в древних и средневековых памятниках, а также в современных тюркских языках.
Библиографические ссылки
Mehmet Ölmez. Türkçede Dini Tabirler Üzerine // Türk Dilleri Araştırmaları, Sayı: 15. 2005. – S. 213–218.
A. von. Gabain. Eski Türkçenin Grameri. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007. – 313 s.
Ünver Günay, Güngör, Harun. Türk Din Tarihi. – Kayseri: Laçin Yayınları, 1998. – 512 s.
Mircea Eliade. Şamanizm İlkel Esrime Teknikleri / Çev.: İsmet Birkan. – Ankara: İmge Kitabevi Yayanları, 1999. – 560 s.
Hatice Şirin. Eski Türk Yazıtlarında Söz Varlığı İncelemesi. – Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları, 2016. – 751 s.
Бекжан О. Түркі күлбізік жазба ескерткіштері тілінің семиотика-семантикалық негіздері. – Алматы: Қазығұрт баспасы, 2015. – 367 б.
Talat Tekin. Orhon Türkçesi Grameri. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2003. – 328 s.
Айдаров Ғ. Орхон-Енисей және көне ұйғыр жазба ескерткіштерінің тілі. – Алматы: Рауан баспасы, 1995. – 160 б.
Ergin, Muharrem. Orhun Abideleri. – İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2011. – 157 s.
Caferoğlu, A. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011 – 320 s.
Besim Atalay. Divanü Lȗgat-it Türk Dizini. C. IV. – Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1986. – 887 s.
Recep Toparlı, Hanife Vural, Recep Karaatlı. Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007. – 337 s.
Muharrem Ergin. Dede Korkut Kitabı. C. II. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994. – 4527 s.
Mustafa Argunşah. Çağatay Türkçesi. – İstanbul: Kesit Yayınları, 2013. – 381 s.
Сыздықова Р. Ясауи «Хикметтерінің» тілі. Көп томдық шығармалар жинағы. – Алматы: Ел-шежіре, 2014. – 664 б.
Emek Üşenmez. Türkçe İlk Kur’an Tercümelerinden Özbekistan Nüshası. – İstanbul: Çalış Ofset Matbaacılık Ltd. Şti., 2013. – 576 s.
Kemal Eraslan. Eski Uygur Türkçesi Grameri. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2012. – 664 s.
Bin Ali Mahmud. Nehcü’l-Ferâdis. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2014. – 1392 s.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі, VII том. Ж – К. – Алматы: А. Байтұрсынов атындағы тіл білімі институты, 2011. – 751 б.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі, V том. Д – Ж. – Алматы: А. Байтұрсынов атындағы тіл білімі институты, 2011. – 751 б.
János Eckmann. Çağatayca El Kitabı / Çev.: Günay Karaağaç. – İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 2017. – 232 s.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі, VIII том. К – Қ. – Алматы: А. Байтұрсынов атындағы тіл білімі институты, 2011. – 742 б.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі, IV том. Б – Д. – Алматы: А. Байтұрсынов атындағы тіл білімі институты, 2011. – 752 б.
Necmettin Hacıeminoğlu. Karahanlı Türkçesi Grameri. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1996. – 214 s.
Kemal Eraslan. Mevlâna Sekkâkî Divanı. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1999. – 686 s.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі, ХV том. Ү – Я. – Алматы: А. Байтұрсынов атындағы тіл білімі институты, 2011. – 827 б. 27. Harun Güngör. «Tanrı». Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. – İstanbul, C. 39. 2010. – 570 s.
Древнетюркский словарь / ред.-ры В.М. Наделяев, Д.М. Насилов, Э.Р. Тенишев, А.М. Щербак. – Ленинград: «Наука», Ленинградское отделение. 1969. – 677 с.
İbrahim Taş. Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015. – 281 s.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі, ХIV том. Т – Ұ. – Алматы: А. Байтұрсынов атындағы тіл білімі институты, 2011. – 798 б.
Александр Гаркавец, Кыпчакское письменное наследие. Том III. Кыпчакский словарь. – Алматы: Баур – Касеан, 2010. – 1802 с.
Osman Yıldız. Yūsuf u Zelìḫā. – Ankara: Akçağ Yayınları, 2008. – 580 s.
Mustafa Özkan. Gülistan Tercümesi (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük). – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1993. – 480 s.
Tuncer Gülensoy. Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözlüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007. – 1204 s.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі, VІ том. Ж – Ж. – Алматы: А. Байтұрсынов атындағы тіл білімі институты, 2011. – 751 б.
Türkçe Sözlük. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları 2005. – 2244 s.
Türkmen diliniň düşündirişli sözlügi. Iki tomluk. II tom. – Aşgabat: Ylym, 2015. – 542 s.
Мухитдинов Р.С. Қазақ тіліндегі ислам діні сөздерінің қолданылу тарихы: Монография. 7 том. – Астана: «Рухани құндылықтарды қолдау қоры» корпоративтік қоры, 2018. – 260 б.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі, X том. Қ – М. – Алматы: А. Байтұрсынов атындағы тіл білімі институты, 2011. – 751 б.
Talat Tekin, Mehmet Ölmez, Emine Ceylan, Zuhal Ölmez, Süer Eker, Türkmence-Türkçe Sözlük. – Ankara: Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık Limited Şirketi, 1995. – 728 s.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі, XІІІ том. С – Т. – Алматы: А. Байтұрсынов атындағы тіл білімі институты, 2011. – 751 б.
Talat Tekin, Irk Bitig. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 2017. –132 s.
Türkmen diliniň düşündirişli sözlügi. Iki tomluk. I tom. – Aşgabat: Ylym, 2016. – 658 s.
Севортян, Э.В. Этимологический словарь тюркских языков: Общетюркские и межтюркские основы на гласные / АН СССР. Институт языкознания. – Москва: Наука, 1974. – 767 с.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі, І том. А – А. – Алматы: А. Байтұрсынов атындағы тіл білімі институты, 2011. – 751 б.
Dinȋ Terimler Sözlüğü. – Ankara: Millȋ Eğitim Bakanlığı Yayınları. 2006. – 415 s.
Балтабаева А. Қожа Ахмет Ясауи философиясындағы рух мәселесінің қарастырылуы // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2020. – №1. – Б. 21–31.
