Қазақ тіліндегі «еңбекқорлық\\ жалқаулық» концептінің лингвомәдени ерекшеліктері
2 4
Кілт сөздер:
концепт, концептілік өріс, макроконцептілер, когнитивтік лингвистика, этномәдениет, лингвомәдениеттану, таным.Аңдатпа
Мақалада тіл білімінде когнитивтік лингвистика элементтері болып саналатын концептілердің танымдық негіздері қарастырылады. Қазақ тілінде концепт белгілі бір ұлттың дүниелік танымын анықтай отырып тұтас сол дәуірдің мәдениетінен хабар беретін әмбебап құбылыс. Концептіні анықтау үшін мәдени дүниенің кейбір ерекшеліктері мен құндылықтары ұлттық сананың сипаты әрі бағасы айқындалуы қажет. Ұлтымыздың лингвомәдени танымында ерекше орын алатын еңбекқорлық пен жалқаулық ұғымдарының қарапайым халық танымындағы тілдік ерекшеліктері айқындалды. Ғылыми мақаланың мақсаты – «еңбекқорлық\\жалқаулық» концептінің семантикалық және концепптуалдық бірліктерде қолданылуын зерттеу болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін когнитивтік лингвистика, концепт, концептілік өріс, ғаламның тілдік бейнесі ұғымдарына ғылыми тұрғыда тоқталып, қазіргі таңдағы концептуалдық білім аясында зерттеліп жүрген ғалымдар пікірлерін саралай отырып, әлемнің тілдік бейнесі хақында авторлық көзқарасты қалыптастыру және «еңбекқорлық\\жалқаулық» концептінің лингвомәдени сипаттағы мазмұнын ашу сынды міндеттерге қол жеткізілді. «Еңбекқорлық\\жалқаулық» концептінің когнитивті дискурстағы (тұрақты тіркестер, мақал-мәтелдер, проза, поэзия) мәдени болмысы тілдік бірліктер барысында айқындалды. Зерттеу барысында поэтикалық, прозалық мәтіндердегі «еңбекқорлық\\жалқаулық» концептінің ғаламның тілдік бейнесіндегі ұлттық мәдени сипатты анықтаушы мәдени маркерлі лингвомәдени бірліктер ретінде зерттелді.
Әдебиеттер тізімі
BIBLIOGRAPHY
Aitkulova G., Avakova R., Zhantasova Z. The Concept of “Diligence/Laziness” in the Linguistic Image of the World // International Journal of Society, Culture & Language. – 2023. – №11(2 (Themed Issue on Language, Discourse, and Society). – P. 94–102. https://doi.org/10.22034/ijscl.2023.2000804.3011 2. Хомский Н. Язык и мышление / Пер. с англ. Б.Ю. Городецкого. – М.: Издательство МГУ, 1972. – 123 с. 3. Перехвальская Е.В. Этнолингвистика: учебник для академического бакалавриата. – М.: Издательство Юрайт, 2016. – 351 с.
Dubrovskaya T.V., Yuskaeva E.I. Language aggression in virtual professional communities // Training, Language and Culture. – 2022. – №6(4). – P. 62–72. https://doi.org/10.22363/2521-442X-2022-6-4-62-72 5. Turco R.G., Rowe M.L., Blatt J.H. Exploring parent profiles in parent–child interactions with e-books // First Language. – 2023. – №43(4). – P. 380–406. https://doi.org/10.1177/01427237231160242 6. Красавский Н.А. Эмоциональные концепты в немецкой и русской лингвокультурах. – Волгоград: Перемена, 2001. – 493 с. 7. Карасик В.И., Стернин И.А. Антология концептов. – Волгоград: Парадигма, 2005. – 352 с. 8. Ніконова В. Г. Трагедійна картина світу в поетиці Шекспіра. – Дніпропетровськ: Вид-во ДУЕП, 2007. – 364 с.
Baizakova V.E., Atanassova S.D. The human mind at the intersection of language and culture: concepts and linguacultural concepts // Bulletin of Al-Farabi Kazakh National University, Philological series. – 2022. – №2 (186). – P. 18–24. 10. Колесов В.В. Жизнь происходит от слова... – СПб.: Златоуст, 1999. – 368 с. 11. Brumfit C. The Communicative Approach to Language Teaching. – Oxford University Press, 1994. – 243 p.
Телия В.Н. Русская фразеология. Семантический, прагматический и лингвокультурологический аспекты. – М.: Школа «Языки русской культуры», 1996. – 288 с.
Баймұханбетова М.Б. Абай мен Шәкәрім шығармалары тіліндегі тілдік дәстүрлерінің жалғастығы (когнитивтік аспектіде): филол. ғыл. канд. ... автореф. – Астана, 2009. – 31 б. 14. Құдайбердіұлы Ш. Сыр сөз. – Алматы: Отбасы хрестоматиясы, 2021. – 256 б.
Күштаева М.Т. Тары концептісінің семантикалық құрылымы мен лингвомәдени мазмұны: филол. ғыл. канд. ... дис. – Алматы, 2002. – 192 б.
Алтынбеков А. Шәкәрім Құдайбердіұлы мұраларындағы әлеуметтік-тәлімдік ойлар: филол. ғыл. канд. ... дис. – Алматы, 2014. – 137 б. 17. Нұрдәулетова Б.И. Когнитивті лингвистика. – Алматы: Қазақстан Республикасы Жоғары оқу орындарының қауымдастығы, 2011. – 312 б. 18. Авакова Р.А. Фразеосемантика. – Алматы: Қазақ университеті, 2013. – 246 б. 19. Кеңесбаев І. Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі. – Алматы: Қазақ ССР-нің «Ғылым» баспасы, 1977. – 711 б. 20. Абай тілі сөздігі. – Алматы: Қазақ ССР-нің «Ғылым» баспасы, 1968. – 734 б. 21. Қазиев Қ. Таңдамалы шығармалары. – Алматы: Айғаным, 2014. – 266 б.
Смағұлова Г. Қазақ фразеологиясы лингвистикалық парадигмаларда: монография. – Алматы: Елтаным, 2020. – 256 б. 23. Есеналиева Ж. Лингвистиканың өзекті мәселелері. Ғылыми мақалалар жинағы. – Алматы: Полилингва, 2021. – 288 б.
Айткулова Г.А., Ислам Д.А. Қазақ лингвомәдени танымындағы «еңбекқорлық» концепті // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2024. – №2 (132). – Б. 140–151. https://doi.org/10.47526/20242/2664-0686.50
REFERENCES
Aitkulova G., Avakova R., Zhantasova Z. The Concept of “Diligence/Laziness” in the Linguistic Image of the World // International Journal of Society, Culture & Language. – 2023. – №11(2 (Themed Issue on Language, Discourse, and Society). – P. 94–102. https://doi.org/10.22034/ijscl.2023.2000804.3011 2. Homski N. Iazyk i myshlenie [Language and thinking] / Per. s angl. B.Iu. Gorodeckogo. – M.: Izdatelstvo MGU, 1972. – 123 s. [in Russian] 3. Perehvalskaia E.V. Etnolingvistika: uchebnik dlia akademicheskogo bakalavriata [Ethnolinguistics: a textbook for the academic bachelor's degree]. – M.: Izdatelstvo Iurait, 2016. – 351 s. [in Russian] 4. Dubrovskaya T.V., Yuskaeva E.I. Language aggression in virtual professional communities // Training, Language and Culture. – 2022. – №6(4). – P. 62–72. https://doi.org/10.22363/2521-442X-2022-6-4-62-72 5. Turco R.G., Rowe M.L., Blatt J.H. Exploring parent profiles in parent–child interactions with e-books // First Language. – 2023. – №43(4). – P. 380–406. https://doi.org/10.1177/01427237231160242 6. Krasavski N.A. Emocionalnye koncepty v nemeckoi i russkoi lingvokulturah [Emotional concepts in German and Russian linguistic cultures]. – Volgograd: Peremena, 2001. – 493 s. 7. Karasik V.I., Sternin I.A. Antologia konceptov [Anthology of Concepts]. – Volgograd: Paradigma, 2005. – 352 s. [in Russian] 8. Nіkonova V.G. Tragedіjna kartina svіtu v poeticі Shekspіra [A tragic picture of the world in Shakespeare's poetics]. – Dnіpropetrovs'k: Vid-vo DUEP, 2007. – 364 s. [in Ukrainian] 9. Baizakova V.E., Atanassova S.D. The human mind at the intersection of language and culture: concepts and linguacultural concepts // Bulletin of Al-Farabi Kazakh National University, Philological series. – 2022. – №2 (186). – P. 18–24. 10. Kolesov V.V. Zhizn proishodit ot slova... [Life comes from the word...]. – SPb.: Zlatoust, 1999. – 368 s. [in Russian] 11. Brumfit C. The Communicative Approach to Language Teaching. – Oxford University Press, 1994. – 243 p. 12. Telia V.N. Russkaia frazeologia. Semanticheski, pragmaticheski i lingvokulturologicheski aspekty [Russian phraseology. Semantic, pragmatic and linguocultural aspects]. – M.: Shkola «Iazyki russkoi kultury», 1996. – 288 s. [in Russian] 13. Baimuhanbetova M.B. Abai men Shakarіm shygarmalary tіlіndegі tіldіk dasturlerіnіn zhalgastygy (kognitivtіk aspektіde): filol. gyl. kand. ... avtoref. [Continuation of linguistic traditions in the language of the works of Abai and Shakarim (in the cognitive aspect): abstract]. – Astana, 2009. – 31 b. [in Kazakh] 14. Qudaiberdіuly Sh. Syr soz [The mysterious word]. – Almaty: Otbasy hrestomatiasy, 2021. – 256 b. [in Kazakh] 15. Kushtaeva M.T. Tary konceptіsіnіn semantikalyq qurylymy men lingvomadeni mazmuny: filol. gyl. kand. ... dis. [Semantic structure and linguocultural content of the millet concept: dis.]. – Almaty, 2002. – 192 b. [in Kazakh] 16. Altynbekov A. Shakarіm Qudaiberdіuly muralaryndagy aleumettіk-talіmdіk oilar: filol. gyl. kand. ... dis. [Social and educational thoughts in the legacy of shakarim Kudaiberdiuly: dis.]. – Almaty, 2014. – 137 b. [in Kazakh] 17. Nurdauletova B.I. Kognitivtі lingvistika [Cognitive linguistics]. – Almaty: Qazaqstan Respublikasy Zhogary oqu oryndarynyn qauymdastygy, 2011. – 312 b. [in Kazakh] 18. Avakova R.A. Frazeosemantika [Phraseosemantics]. – Almaty: Qazaq universitetі, 2013. – 246 b. [in Kazakh] 19. Kenesbaev І. Qazaq tіlіnіn frazeologialyq sozdіgі [Phraseological Dictionary of the Kazakh language]. – Almaty: Qazaq SSR-nің «Gylym» baspasy, 1977. – 711 b. [in Kazakh] 20. Abai tіlі sozdіgі [Dictionary of the Abai language]. – Almaty: Qazaq SSR-nіn «Gylym» baspasy, 1968. – 734 b. [in Kazakh] 21. Qaziev Q. Tandamaly shygarmalary [Selected works]. – Almaty: Aiganym, 2014. – 266 b. [in Kazakh] 22. Smagulova G. Qazaq frazeologiasy lingvistikalyq paradigmalarda: monografia [Kazakh phraseology in linguistic paradigms: monograph]. – Almaty: Eltanym, 2020. – 256 b. [in Kazakh] 23. Esenalieva Zh. Lingvistikanyn ozektі maselelerі. Gylymi maqalalar zhinagy [Actual problems of linguistics. Collection of scientific articles]. – Almaty: Polilingva, 2021. – 288 b. [in Kazakh] 24. Aitkulova G.A., Islam D.A. Qazaq lingvomadeni tanymyndagy «enbekqorlyq» konceptі [The concept of “hard work” in Kazakh linguistic and cultural knowledge] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2024. – №2 (132). – B. 140–151. https://doi.org/10.47526/20242/2664-0686.50 [in Kazakh]
