Сөйлеудің бейвербалды компоненттері және олардың мәдениетаралық қарым-қатынастағы рөлі
20 34
Кілт сөздер:
мәдениетаралық қарым-қатынас; паралингвистика; вербалды емес байланыс құралдары; проксемика.Аңдатпа
Осы мақалада «ЖОО оқытушысының мәдениетаралық құзыреттілігі және
оның Қазақстандағы жоғары білім берудің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға әсері»
тақырыбы бойынша жоба шеңберіндегі зерттеудің кейбір нәтижелері баяндалған. Мақала
авторлары мәдениетаралық қарым-қатынастың әртүрлі аспектілеріне талдау жасады. Мақала
мәдениетаралық қарым-қатынастың паралингвистикалық аспектісін зерттеуге арналған, ол
мәдениетаралық өзара әрекеттесудегі вербалды емес сөйлеу құралдарының рөлін анықтаудан
тұрады. Мақалада вербалды емес сөйлеу құралдары қарастырылды: паравербалды
компоненттер (ритақ, интонация және т.б.), кинесика элементтері (қимылдар, мимика,
позалар), проксемика элементтері (кеңістік, уақыт және т.б.). Мәдениетаралық
айырмашылықтарды сөйлеуде қолдану кезінде ескерудің маңыздылығы анықталды.
Авторлар қазақ жазушыларының көркем шығармаларынан вербалды емес қарым-қатынас
құралдарының мысалдарын келтірді, олардың басқа мәдениеттердің вербалды емес
құралдарымен формасы мен семантикасындағы сәйкессіздіктері мен айырмашылықтарын
байқады, олардың дұрыс түсіндірілмеу сәттерін көрсетеді, бұл оларды жүйелі зерттеу
қажеттілігін тағы да дәлелдейді. Авторлар коммуникацияның вербалды емес
компоненттерінің ұлттық-мәдени ерекшелігін білу қазақстандық жоғары оқу орындарында
оқытушыларды даярлау кезінде мәдениетаралық құзыреттілікті қалыптастыру үшін қажет
деп санайды.
Әдебиеттер тізімі
Железанова Т.Т. Национальная специфика невербального поведения носителей немецкого языка //
Психолингвистика и межкультурное взаимопонимание: Тез. докл. X Всесоюз. симпоз. по
психолингвистике и теории коммуникации. – М.: ФГБУ «Издательство «Наука», 1991. – 348 с.
Колшанский Г.В. Паралингвистика. – М.: Наука, 1974. – 81 с.
Фрейдина Е.Л. Стилевая вариативность интонации в межкультурной коммуникации и в практике
обучения английскому языку // Язык и текст. – 2017. – Том 4. №3. – С. 139–143. DOI:
17759/langt.2017040314
Мубаракшина А.М. Паралингвистические средства как культурные маркеры в тексте гороскопа //
Казанский лингвистический журнал. – 2022. – №2. – С. 180–189.
Рубцова Е.В. Работа над интонацией – важнейшей составляющей выразительности речи в
межкультурной коммуникации // Региональный вестник. – 2020. – №1(40). – С. 25–26.
Абакумова О.В., Величкова Л.В. Эмоциональная составляющая устной межкультурной
коммуникации // Язык и текст. – 2021. – Том 8. – №1. – С. 4–13.
https://doi.org/10.17759/langt.2021080101
Гузикова М.О., Фофанова П.Ю. Основы теории межкультурной коммуникации: учебное пособие. –
Екатеринбург: изд-во Уральского университета, 2015. – 124 с.
Kostić A. Govorlica. – Niš: Filozofski fakultet, 2018. – 187 p.
Jovanović M., Zdravković D. Nonverbal communication and physical education classes in a social context //
Facta universitatis. Series: Physical Education and Sport. – 2017. – Vol. 15. – №1. – P. 195–206.
Kostić A. Govor bez reči. – Niš: Filozofski fakultet, 2021. – 272 p.
Алекешева Л., Кажигалиева Г., Кайрлиева Н. Роль невербальной коммуникации в межкультурном и
транскультурном общении: сравнительно-сопоставительный аспект // Humanistica. – 2019. – №21 (3).
– С. 371–392.
Оразбаева А.С. Мәдениетаралық қатысымның кейбір мәселелері, негізгі түрлері мен сипаттамасы //
Абылай хан атындағы ҚазХҚ және ӘТУ Хабаршысы. «Филология ғылымдары» сериясы. – 2023. –
№1(68). – Б. 136–149.
Chen E.C. Research on the Application of Nonverbal Communication in Teaching Chinese as a Foreign
Language // Open Access Library Journal. – 2024. – Vol.11, №10. – Р. 1–8. DOI: 10.4236/oalib.1112377
Бейсембаева С.Б., Рысбекова А.К. Особенности мануальных жестов в казахском языке // Вестник
КГУ имени Ш. Уалиханова. – 2018. – №2. – С. 54–59.
Емельянова Н.А., Воронина Е.А. К вопросу о готовности будущих специалистов жить и работать в
условиях мультикультурализма // Вестник института социологии. – 2020. – Том 11. – №4. – С. 126–
DOI: 10.19181/vis.2020.11.4.682
Гридунова М.В., Новикова И.А., Шляхта Д.А. Межкультурная компетентность и факторы «Большой
пятерки»: к постановке проблемы // Изв. Сарат. ун-та. Нов.сер. Сер. Акмеология образования.
Психология развития. – 2017. – №2. – С. 140–147.
Чкадуа Л.П. О некоторых особенностях этикета абхазов // Национальная культурная специфика
речевого общения народов СССР. – М.: Наука, 1982. – С. 79–88.
Иманбеков Т. Үш айдың үш күні. – Алматы: Жазушы, 1972. – 151 б.
Жүнісов С. Ақан Сері. – Алматы: Жазушы, 1981. – 470 б.
Есенберлин И. Көшпенділер. – Астана: Фолиант, 2021. – 368 б.
Сланов Ғ. Асау арна. – Алма-Ата: Жазушы, 1978. – 440 б.
Knapp M.L., Hall J.A., Horgan T.G. Nonverbal communication in human interaction. – Washington:
Cengage Learning, 2020. – 327 p.
Акишев З. Жаяу Муса. – Алматы: Жалын, 1981. – 413 б.
Бейсембаева С.Б. Табуированные жесты в казахском языке // Colloquium-journal. – 2020. – №13-3(65).
– С. 9–10.
Мүсірепов Ғ. Ұлпан. – Астана: Фолиант, 2023. – 264 б.
Әуезов М. Абай жолы. – Алматы: Жазушы, 1977. – 804 б.
Бегалин С. Замана белестері. – Алматы: Жазушы, 1975. – 363 б.
Jelezanova T.T. Nacionalnaia specifika neverbalnogo povedenia nositelei nemeckogo iazyka [National
specifics of non-verbal behavior of German speakers] // Psiholingvistika i mejkulturnoe vzaimoponimanie:
Tez. dokl. X Vsesoiuz. simpoz. po psiholingvistike i teorii kommunikacii. – M.: FGBU «Izdatelstvo
«Nauka», 1991. – 348 s. [in Russian]
Kolshanski G.V. Paralingvistika [Paralinguistics]. – М.: Nauka, 1974. – 81 s. [in Russian]
Freidina E.L. Stilevaia variativnost intonacii v mejkulturnoi kommunikacii i v praktike obuchenia
angliiskomu iazyku [Stylistic variation of intonation in intercultural communication and in the practice of
teaching English] // Iazyk i text. – 2017. – Tom 4. – №3. – S. 139–143. DOI: 10.17759/langt.2017040314 [in
Russian]
Mubarakshina A.M. Paralingvisticheskie sredstva kak kulturnye markery v tekste goroskopa [Paralinguistic
means as cultural markers in the text of the horoscope] // Kazanskiy lingvisticheskiy jurnal. – 2022. – №2. –
S. 180–189. [in Russian]
Rubcova E.V. Rabota nad intonaciei – vajneishei sostavliaushei vyrazitelnosti rechi v mejkulturnoi
kommunnikacii [Work on intonation - the most important component of speech expressiveness in
intercultural communication] // Regionalnyi Vestnik. – 2020. – №1(40). – S. 25–26. [in Russian]
Abakumova O.V., Velichkova L.V. Emocionalnaia sostavliaushaia ustnoi mejkulturnoi kommunikacii [The
emotional component of oral intercultural communication] // Iazyk i tekst. – 2021. – Том 8. №1. – S. 4–13.
[in Russian] https://doi.org/10.17759/langt.2021080101
Guzikova M.O., Fofanova G.Iu. Osnovy teorii mejkulturnoi kommunikacii: uchebnoe posobie
[Fundamentals of the theory of intercultural communication: textbook]. – Ekateringburg: izd-vo Uralskogo
universiteta, 2015. – 124 s. [in Russian]
Kostich A. Govorlica [Talker]. – Nish: Filozofski fakultet, 2018. – 187 p. [in Bosnian]
Jovanovich M., Zdravkovich D. Nonverbal communication and physical education classes in a social context
// Facta universitatis. Series: Physical Education and Sport. – 2017. – Vol. 15. – №1. – P. 195–206.
Kostich A. Govor bez rechi [Speech without words]. – Nish: Filozofski fakultet, 2021. – 272 p. [in Bosnian]
Alekesheva L., Kajigalieva G., Kairlieva N. Rol neverbalnoi kommunikacii v mejkulturnom i transkulturnom
obshenii: sravnitelno-sopoctavitelnyi aspekt [The role of non-verbal communication in intercultural and
transcultural communication: a comparative aspect] // Humanistica. – 2019. – №21 (3). – С. 371–392 [in
Russian]
Orazbaeva A.S. Madenietaralyq qatysymnyn keybir maseleleri, negizgi turleri men sipattamasy [Some
problems, main types and characteristics of intercultural participation] // Abylai han atyndagy QazHQ jane
ATU Habarshysy. “Filologia gylymdary” seriasy. – 2023. – №1(68). – B. 136–149. [in Kazakh]
Chen E.C. Research on the Application of Nonverbal Communication in Teaching Chinese as a Foreign
Language // Open Access Library Journal. – 2024. – Vol.11, №10. – Р. 1-8. DOI: 10.4236/oalib.1112377
Beisembaieva S.B., Rysbekova A.K. Osobennosti manualnyh jestov v kazahskom iazyke [Features of
manual gestures in the Kazakh language] // Vestnik KGU imeni Sh. Ualihanova. – 2018. – №2. – S. 54–59.
[in Russian]
Emelianova N.A., Voronina E.A. K voprosu o gotovnosti budushih specialistov jit i rabotat v usloviah
multikulturalizma [On the issue of the readiness of future specialists to live and work in a multicultural
environment] // Vestnik instituta sociologii. – 2020. – Т. 11. №4. – S. 126–142 DOI:
19181/vis.2020.11.4.682 [in Russian]
Gridunova M.V., Novikova I.A., Shliahta D.A. Mejkulturnaia kompetentnost i factory «Bolshoi piaterki»: k
postanovke problemy [Intercultural competence and the factors of the “Big Five”: towards the formulation of
the problem] // Izv. Sarat. un-ta Nov. ser. Ser Akmeologia obrazovania. Psihologia razvitia. – 2017. – №2. –
С. 140–147. [in Russian]
Chkadua L.P. O nekotoryh osobennostiah etiketa abhazov [On some peculiarities of Abkhazian etiquette] //
Nacionalnaia kulturnaia specifika rechevogo obshenia narodov SSSR. – M.: Nauka, 1982. – S. 79–88. [in
Russian]
Imanbekov T. Ush aydin ush kuni [Three days of three months]. – Almaty: Jazushy, 1972. – 151 b. [in
Kazakh]
Junusov S. Aqan Seri [Akan Seri]. – Almaty: Jazushy, 1981. – 470 b. [in Kazakh]
Esenberlin I. Koshpendiler [Nomads]. – Astana: Foliant, 2021. – 368 b. [in Kazakh]
Slanov G. Asau Arna [Hanging channel]. – Alma-Ata: Jazushy, 1978. – 440 b. [in Kazakh]
Knapp M.L., Hall J.A., Horgan T.G. Nonverbal communication in human interaction. – Washington:
Cengage Learning, 2020. – 327 p.
Akishev Z. Jaiau Musa [Walking Musa]. – Almaty: Jazushy, 1990. – 413 b. [in Kazakh]
Beisembaieva S.B. Tabuirovannye jesty v kazahskom iazyke [Taboo gestures in the Kazakh language] //
Colloquium-journal. – 2020. – №13(65). – S. 9–10. [in Russian]
Musrepov G. Ulpan [Ulpan]. – Astana: Foliant, 2023. – 264 b. [in Kazakh]
Аuezov M. Abai joly [Abay's way]. – Almaty: Jazushy, 1977. – 804 b. [in Kazakh]
Begalin S. Zamana belesteri [Milestones of time]. – Almaty: Jazushy, 1975. – 363 b. [in Kazakh]
