ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚ ПОЭЗИЯСЫНДА ТҮН МЕЗГІЛІ МЕН ТҮСТЕР ПАЛИТРАСЫНЫҢ СУРЕТТЕЛУІ (Т. Әбдікәкімұлы өлеңдері негізінде)
25 54
Кілт сөздер:
қазіргі қазақ поэзиясы, түстер палитрасы, түн мезгілі, ұлттық болмыс, поэзиядағы ұлттық бояу, көркемдік шешім, поэтикалық мәтін.Аңдатпа
Мақалада қысқа әрі нұсқа келетін тақырыптық-идеялық тұрғыдан жаңашыл көркем ізденістердің көрініс табуы, адам мен қоғам арасындағы мәселелер, ұлттық мінез ерекшеліктері қамтылған ақын, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Тыныштықбек Әбдікәкімұлы поэзиясы талданады. Тыныштықбек ақынның шығармашылығындағы көркемдік шеберліктің қырлары, сондай-ақ оның дара – авторлық қолтаңбаларын анықтауға, рухани ізденістері мен шығармашылық тәжірибесінің сырына қанығуға, стильдік қолтаңбасын айшықтауға жол ашатын құрылымдар қызметінің өзіндік ерекшеліктері анықталады. Ақынның «Ақшам хаттары», «Бесінші маусым жұпары» атты поэзиялық жинақтарындағы түн мезгіл-ұғымының когнитивті аспектілік белгісі талданады. Түн мезгілінде бейнеленген табиғат әлемі мен адам көңіл-күйін түрлі-түсті метафоралар арқылы берілуі айшықталады. «Түн» мезгілі арқылы романтикаға толы қисынсыз, алогиялық күйдегі образдар жүйесі қарастырылады. Сонымен қатар, Т.Әбдікәкімұлы поэзиясының тілі, поэтикалық мәтінде жаңа мағыналар мен интерпретацияларға ие болатын түстер семантикасы ұлттық таным тұрғысынан зерттеледі. Түстер палитрасы әлемнің біртұтас көркем суретінің ажырамас бөлігі болып табылатын ақын шығармашылығының лингвистикалық түсті картинасының ерекшелігін көрсетеді. Лирикалық кейіпкердің эмоционалды күйін, ішкі сезімін берудегі «түн» мен «түстер палитрасы» бейнелерінің жеке авторлық метафора, теңеулеріне талдау жасалады. Зерттеу барысында ақын шығармашылығын жинау, топтастыру, сараптау, талдау әдістері жүргізілді. Жүргізілген зерттеулер түн мегізілі мен түстер палитрасының сапалық ерекшелігі авторлық даралық, көркемдік шеберлікті айқындайтынын дәлелдейді.
Әдебиеттер тізімі
Байтұрсынов А. Алты томдық шығармалар жинағы. Т.І. – Алматы: Ел шежіре, 2013. – 384 б.
Қабдолов З. Сөз өнері. – Алматы: Санат, 2007. – 360 б.
Әбдікәкімұлы Т. Бесінші маусым жұпары (Өлеңдер мен толғаулар, поэмалар мен балладалар). – Алматы: Атамұра, 2020. – 304 б.
Бахтин М. Вопросы литературы и эстетики. Исследования разных лет. – М.: Худож. лит., 1975. – 504 с.; Лотман Ю.М. В школе поэтического слова. – М.: Просвещение, 1988. – 352 б.; Тихомирова Л.Н. «Ночная» поэзия в русской романтической традиции: генезис, онтология, поэтика: Автореф. ... канд. фил. наук. – Екатеринбург, 2010. – 24 с.; Ерофеева Л.А. Метафорическая объективация концепта ночь в поэзии Р.М. Рильке // Вестник Воронежского государственного университета. Серия: лингвистика и межкультурная коммуникация. – 2006. – №2. – С. 69–76.; Таныгина Е.А. Образ цвета в сознании носителя языка: Автореф. ... канд. фил. наук. – Курск, 2012. – 19 с.
Қондыбай С. Арғықазақ мифологиясы. – Алматы: Дайк-Пресс, 2004. – 507 б.; Сыздықова Р. Сөздер сөйлейді (сөздердің қолданылу тарихынан). Көптомдық шығармалар жинағы. – Алматы: Ел-шежіре, 2004. – 412 б.; Қасым Б.Қ. Ұлттық дүниетанымдағы түр-түстердің символдық қызметі // Тілтаным. – 2015. – №3. – Б. 103–108.; Асқарова Б.Қ. Жұмекен Нәжімеденов поэзиясындағы түр-түс концептісі // Алаш қозғалысының 100 жылдығына арналған «Жастар – елдің рухани және зиятты әлеуеті: тарихи тәлім және даму келешегі» атты ХVII халықаралық студенттер мен магистранттардың ғылыми конференциясы. – Орал, 2017. – 331 б.
Халидуллаева Г.Б. Поэзиядағы концептілерді салыстыру // Ясауи университетінің хабаршысы. – 2023. – №3(129). – Б. 198–210. https://doi.org/10.47526/2023-3/2664-0686.15 7. Жақып Б. Қазақ поэзиясы – 2014 // Қазақ әдебиеті. – 2015. – 29 мамыр – 4 маусым. – 6 б.
Әбдікәкімов Т. Ақшам хаттары: Өлеңдер, балладалар, толғаулар. – Алматы: Жалын, 1993. –128 б.
Қайдаров Ә., Ахтамбердиева З., Өмірбеков Б. Түр-түстердің тілдегі көрінісі. – Алматы: Ана тілі, 1992. – 174 б.
Марғұлан Ә. Қазақ әлемі. – Алматы: Press Co, 2021. – 66 б.
Дүйсенғазы С.М. Тыныштықбек Әбдікәкімов поэзиясындағы көркемдік һәм дүниетанымдық ізденістер // Қазақ білім академиясы баяндамалары. – 2019. – №1. – Б. 201–208.
Кекілбаев Ә. Энциклопедия. Шығармашылығы. – Алматы: Арыс, 2018. – 800 б.
REFERENCES
Baitursynov A. Alty tomdyq shygarmalar jinagy [Collection of works in six volumes]. – Almaty: El shejire, 2013. – 384 b. [in Kazakh]
Kabdolov Z. Soz oneri [The art of the word]. – Almaty: Sanat, 2007. – 360 b. [in Kazakh] 3. Abdikakimuly T. Besinshi mausym jupary (olender, tolgaular, poemalar men balladalar) [The fragrance of the fifth season (poems and reflections, poems and ballads)]. – Almaty: Atamura, 2020 – 304 b. [in Kazakh]
Bahtin M. Voprosy literatury i estetiki. Issledovania raznyh let [Questions of literature and aesthetics. Studies of different years]. – M.: Hudoj. lit., 1975. – 504 s. [in Russian]; Lotman Iu.M. V shkole poeticheskogo slova [In the school of poetic speech]. – M.: Prosveshenie, 1988. – 352 s. [in Russian]; Tihomirova L.N. «Nochnaia» poezia v russkoi romanticheskoi tradicii: genezis, ontologia, poetika [“Night” poetry in Russian romantic tradition: Genesis, ontology, poetics]: Avtoref. … kand. fil. nauk. – Ekaterinburg, 2010. – 24 s. [in Russian]; Erofeeva L.A. Metaforicheskaia obiektivacia koncepta noch v poezii R.M. Rilke [Metaphorical objectification of the concept of night in poetry R.M. Rilke] // Vestnik Voronejskogo gosudarstvennogo universiteta. Seria: lingvistika i mejkulturnaia kommunikacia. – 2006. – №2. – S. 69–76. [in Russian]; Tanygina E.A. Obraz cveta v soznanii nositelia iazyka [The image of the color in the creation of the teacher of the language]: Avtoref. … kand. fil. nauk. – Kursk, 2012. – 19 s. [in Russian]
Qondybai S. Argyqazaq mifologiasy [Protokazakh mythology]. – Almaty: Daik-Press, 2004. – 507 b. [in Kazakh]; Syzdykova R. Sozder soileidi (sozderdin qoldanylu tarihynan). Koptomdyq shygarmalar jinagy [Speaks words (from the history of the use of words). Collection of multi-volume works]. – Almaty: El-shejire, 2004. – 412 s. [in Kazakh]; Qasym B.Q. Ulttyq dunietanymdagy tur-tusterdin simvoldyq qyzmeti. [Symbolic function of colors in the National worldview] // Tiltanym. – 2015. – №3. – B. 103–108. [in Kazakh]; Askarova B.K. Jumeken Najimedenov poeziasyndagy tur-tus konceptisi [Color copcept in the poetry of Zhumeken Nazhimedenov] // Alash qozgalysynyn 100 jyldygyna arnalgan «Jastar – eldin ruhani jane ziatty aleueti: tarihi talim jane damu keleshegi» atty XVII halyqaralyq studentter men magistranttardyn gylymi konferenciasy. – Uralsk, 2017. – 331 b. [in Kazakh]
Halidullaeva G.B. Poeziadagy konceptіlerdі salystyru [Comparison of Concepts in Poetry] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2023. – №3(129). – B. 198–210. https://doi.org/10.47526/2023-3/2664-0686.15
Jaqip B. Qazaq poeziasy – 2014 [Kazakh poetry – 2024] // Qazaq adebieti. – 2015. – May 29 - June 4. – B. 6. [in Kazakh]
Adbykakimov T. Aqsham hattary: olender, balladalar, tolgaular [Aksham hattary: poems, ballads, reflections]. – Almaty: Jalyn, 1993. – 128 b. [in Kazakh]
Qaidarov A., Ahtamberdieva Z., Omirbekov B. Tur-tusterdin tildegi korinisi [The expression of colors in language]. – Almaty: Ana tili, 1992. – 174 b. [in Kazakh]
Margulan A. Qazaq alemi [Kazakh world]. – Almaty: Press Co, 2021. – 66 b. [in Kazakh]
Duisengazy S.M. Tynyshtyqbek Abdikakimov poeziasyndagy korkemdik ham dunietanymdyq izdenister [Artistic and ideological research in the poetry of Tynyshtykbek Abdikakimov] // Qazaq bilim akademiasy baiandamalary. – 2019. – №1. – B. 201–208. [in Kazakh]
Kekilbaiev A. Enciklopedia. Shygarmashylygy [Kekilbaiev A. Encyclopedia. Creativity]. – Almaty: Arys, 2018 – 800 b. [in Kazakh]
