Минорлық әдебиет контексінде постколониалды қазақ поэзиясын талдау
72 97
Кілт сөздер:
колониализм, постколониализм, минорлық әдебиет, минор, мажор, қазақ поэзиясы, қазақ ақындары.Аңдатпа
Мақалада француз философтары Жиль Делез бен Феликс Гуаттаридің
әлеуметтік ғылымдар саласына енгізген «минорлық әдебиет» ұғымы және постмодерндік
дискурс негізінде отарлық кезеңнен кейінгі қазақ поэзиясының ерекшеліктері мен көріністері
зерттелді. Кеңес Одағы тұсында, яғни колонизаторлық менталда отарланған халықтардың
әдебиеті әрдайым басқаның әдебиеті болып есептелініп, автордың өзі шеттетілген, «басқа
адам» ретінде қабылданып келген-тін. Тәуелсіздік алғаннан кейін де аталған комплекстер
әдеби/мәдени/саяси негізде жалғасын тапты. Нәтижесінде әдеби мәтіндердегі автордың
типтік образына, шығармасына, шығарма тіліне, стиліне, саяси мазмұнына, ұжымдық
дискурсына едәуір деңгейде өзгерістер енді. Бұл мақалада постколониалды қазақ
поэзиясындағы осы және өзге де өзгерістер минорлық әдебиет контексінде қарастырылды.
Қазақ ақындарының, соның ішінде Тұрманбай Молдағалиевтің тәуелсіздіктен кейінгі жазған
өлеңдері мен Есенғали Раушанов, Бақытжан Қанапиянов, Мейірхан Ақдәулетұлы, Темірхан
Медетбек, Бақыт Кенжеев сынды ақындардың шығармаларына тоқталып, тілдің
жұртсыздануына және қазақ тілінің креол тілге айналуына, шығармалардың саяси және
ұжымдық дискурсқа негізделуіна жіті назар аударылды. Аталған зерттеулердің аясында
постколониалды қазақ қоғамындағы отаршылдық пен оның эмансипациялық
тенденцияларының психологиялық әсері, саяси-әлеуметтік мәселелері әдеби мәтіндер
арқылы бағамдалды.
Әдебиеттер тізімі
Ania L. Kolonyalizm-Postkolonyalizm / çev. Mehmet Küçük. – İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2000. –
s.
Шпенглер О. Закат Европы. – М.: Мысль, 1993. – 663 c.
Kundera M. Bilmemek / çev. Aysel Bora. – İstanbul: Can Sanat, 2020. – 133 s.
Deleuze G., Guattari F. Kafka: Minör Bir Edebiyat İçin / çev. Işık Ergüden. – İstanbul: Sel Yayınları,
– 144 s.
Demir F., Arvas H. Minör Edebiyatin Aktüel Bir Panoramasi // Turkish Studies - Language And
Literature. – 2019. – Vol. 14, Issue 2. – S. 441–456.
Платон. Государство / Пер. с древнегреч. А.Н. Егунова. – М.: Академический проект, 2015. –
c.
Төлтай Ф. Жиль Делюздің ризомдық антиқұрылымы немесе жаңа әдеби сын // [Электронды
ресурс]. – URL: https://adebiportal.kz/kz/news/view/zil-deliuzdin-rizomdyq-antiqurylymy-nemesezana-adebi-syn__24458 (қаралған күні 25.03.2023)
Kelleci T. (Post)kolonyal Özne, Arzu ve Siyasal Melezlik. – Ankara: Siyasak Kitapevi, 2023. – 327 s.
Yılmaz Z.Ş. Uwe Tımm’ın Moregna romanı örneğinde Alman edebiyatında postkolonyalizm. – Ankara:
Akçağ Yayınları, 2017. – 247 s.
«Желтоқсанда «Америка дауысынан» оқылған қазақ өлеңінің сыры» [Электронды ресурс]. –
URL: https://informburo.kz/kaz/zheltosanda-amerika-dauysynan-oylan-aza-len-syry.html (қаралған
күні 30.03.2023)
Кенжеев Б. Избранные стихотворения. [Электронды ресурс]. – URL:
https://lib.rmvoz.ru/bigzal/kenzheev/izbr (қаралған күні 06.04.2023)
Молдағалиев Т. Үйретеді кім оған ана тілін. [Электронды ресурс]. – URL: https://bilimall.kz/article/15674 (қаралған күні 17.05.2023)
Раушанов Е. Біздің егемендік хақында екі ауыз сөз. [Электронды ресурс]. – URL: https://bilimall.kz/olen/15285-Bizdin-egemendik-haqynda-eki-auyz-soz (қаралған күні 19.05.2023)
Кеңшілікұлы А. Жалғыз досым жүрегім. [Электронды ресурс]. – URL:
https://adebiportal.kz/kz/news/view/amangeldi-kensilikuly-zalgyz-dosym-zuregim__19024 (қаралған
күні 02.06.2023)
Медетбек Т. Біз қандай едік? [Электронды ресурс]. – URL: https://bilim-all.kz/olen/30345-Bizqandai-edik (қаралған күні 09.06.2023)
Robert J.Y. Postcolonialism: An Historical Introduction. – Oxford, UK: Blackwell, 2001. – 530 p.
Memmi А. The Colonizer and the Colonized. – Boston: Beacon Press, 1991. – 208 p.
Spıvak G.C. Madun Konuşabilir Mi? / çev. Emre Koyuncu. – Ankara: Dipnot Yayınları, 2016. – 132 s.
Torlak S. Gayatri C. Spivak ile Söyleşiler. Yapısöküm, Postkolonyalizm, Madunluk. – İstanbul, Hayalci
Hücre Yayını, 2022. – 184 s.
Güngör B. Postkolonyalizm ve Edebiyat Türk Edebiyatında Sömürgeciliğe Bakış. – İstanbul: Hece
Yayınları, 2018. – 359 s.
Deleuze G., Parnet C. Diyaloglar / çev. Ali Akay. – İstanbul: Bağlam Yayınları, 1990. – 197 s.
Кенжеев Б. Ресей империясының азаматымын. [Электронды ресурс]. – URL:
https://www.azattyq.org/a/kazakhstan_bakyt_kenzheev_russian_poet/27338693.html (қаралған күні
04.2023)
Кенжеев Б. Аз ұлттың тілінде жазу сізді Тәңірдің алдында ақтайды. [Электронды ресурс]. – URL:
https://massaget.kz/layfstayl/debiet/57006/ (қаралған күні: 20.04.2023)
Кенжеев Б. Я – патриот России, а не её начальства. [Электронды ресурс]. – URL:
https://forbes.kz/life/thoughts/kak_legko_poskolznutsya_na_sobstvennom_proshlom_1/ (қаралған күні
04.2023)
Marx K., Engels F. Manifesto of the Communist Party [1848]. – Moskow: Progress Publishers, 1952.
Toltay F. Türk Dünyası Hikâyelerine Minörvari Bir Yaklaşım // Türk Dünyası Hikâyelerinden Esintiler.
– Ankara: Yeşil Kayın, 2023. – S. 9–13.
Төлтай Ф. Шығыс Түркістан поэзиясындағы постколониализм көрінісі // Ясауи
университетінің хабаршысы. – 2023. – №3(129). – Б. 120–134. https://doi.org/10.47526/2023-
/2664-0686.09
Farnida R. Postcolonial Mimicry of the Main Character Inrichardc. Morais’ The Hundred Foot Journey
// Jurnal Pembelajaran Sastra. – 2020. – Vol. 1, №2. – P. 127–145.
Ақдәулетұлы М. Біз өлеңді жазушы емес, жасаушыға айналдық. [Электронды ресурс]. – URL:
https://adebiportal.kz/kz/news/view/meiirhan_akdaulet_biz_olendi_zhazushi_emes_zhasaushiga_ainaldi
k__21227?fbclid=iwar21wkwdnnbyzvedqzxx0v6jefzhoqkrh5pokwadsjvpfbqp-pj1focehqe (қаралған
күні 02.06.2023)
Ania L. Kolonyalizm-Postkolonyalizm [Colonialism/Postcolonialism] / çev. Mehmet Küçük. – İstanbul:
Ayrıntı Yayınları, 2000. – 320 s. [in Turkish]
Shpengler O. Zakat Evropy [The Decline Of The West]. – M.: Mysl, 1993. – 663 s. [in Russian]
Kundera M. Bilmemek [Ignorance] / çev. Aysel Bora. – İstanbul: Can Sanat, 2020. – 133 s. [in Turkish]
Deleuze G., Guattari F. Kafka: Minör Bir Edebiyat İçin [Kafka: Toward a Minor Literature] / çev. Işık
Ergüden. – İstanbul: Sel Yayınları, 2020. – 144 s. [in Turkish]
Demir F., Arvas H. Minör Edebiyatin Aktüel Bir Panoramasi [An Actual Panorama Of The Minor
Literature] // Turkish Studies - Language And Literature. – 2019. – Vol. 14, Issue 2. – S. 441–456. [in
Turkish]
Platon. Gosudarstvo [State] / Per. s drevnegrech. A.N. Egunova. – M.: Akademicheski proekt, 2015. –
s. [in Russian]
Toltay F. Jil Delezdin rizomdyq antiqurylymy nemese jana adebi syn [Gilles Deleuze's Rhizomic AntiStructure or New Literary Criticism]. [Electronic resource]. – URL:
https://adebiportal.kz/kz/news/view/zil-deliuzdin-rizomdyq-antiqurylymy-nemese-zana-adebisyn__24458 (date of access 25.03.2023) [in Kazakh]
Kelleci T. (Post)kolonyal Özne, Arzu ve Siyasal Melezlik [(Post)colonial Subject, Desire and Political
Hybridity]. – Ankara: Siyasak Kitapevi, 2023. – 327 s. [in Turkish]
Yılmaz Z.Ş. Uwe Tımm’ın Moregna romanı örneğinde Alman edebiyatında postkolonyalizm
[Postcolonialism in German literature in the example of Uwe Timm's novel Morenga]. – Ankara: Akçağ
Yayınları, 2017. – 247 s. [in Turkish]
“Jeltoqsanda “Amerika dauysynan” oqylgan qazaq oleninin syry» [The secret of the Kazakh poem read
from “Voice of America” in December]. [Electronic resource]. – URL:
Kenjeev B. Izbrannye stihotvorenia [Selected Poems]. [Electronic resource]. – URL:
https://lib.rmvoz.ru/bigzal/kenzheev/izbr (date of access 06.04.2023) [in Russian]
Moldagaliev T. Uiretedi kim ogan ana tilin. [Who will teach him his mother tongue]. [Electronic
resource]. – URL: https://bilim-all.kz/article/15674 (date of access 17.05.2023) [in Kazakh]
Raushanov E. Bizdin egemendik haqynda eki auyz soz. [A few words about our sovereignty].
[Electronic resource]. – URL: https://bilim-all.kz/olen/15285-Bizdin-egemendik-haqynda-eki-auyz-soz
(date of access 19.05.2023) [in Kazakh]
Kenshilikuly A. Jalgyz dosym juregim. [My only friend is my heart]. [Electronic resource]. – URL:
https://adebiportal.kz/kz/news/view/amangeldi-kensilikuly-zalgyz-dosym-zuregim__19024 (date of
access 02.06.2023) [in Kazakh]
Medetbek T. Bіz qandai edіk? [What were we?] [Electronic resource]. – URL: https://bilimall.kz/olen/30345-Biz-qandai-edik (date of access 09.06.2023) [in Kazakh]
Robert J.Y. Postcolonialism: An Historical Introduction. – Oxford, UK: Blackwell, 2001. – 530 p.
Memmi А. The Colonizer and the Colonized. – Boston: Beacon Press, 1991. – 208 p.
Spıvak G.C. Madun Konuşabilir Mi? [Can the Subaltern Speak?] / çev. Emre Koyuncu. – Ankara:
Dipnot Yayınları, 2016. – 132 s. [in Turkish]
Torlak S. Gayatri C. Spivak ile Söyleşiler. Yapısöküm, Postkolonyalizm, Madunluk [Gayatri C.
Interviews with Spivak. Deconstruction, Postcolonialism, Madness]. – İstanbul, Hayalci Hücre Yayını,
– 184 s. [in Turkish]
Güngör B. Postkolonyalizm ve Edebiyat Türk Edebiyatında Sömürgeciliğe Bakış [Postcolonialism and
Literature An Overview of Colonialism in Turkish Literature]. – İstanbul: Hece Yayınları, 2018. – 359
s. [in Turkish]
Deleuze G., Parnet C. Diyaloglar [Dialogue] / çev. Ali Akay. – İstanbul: Bağlam Yayınları, 1990. – 197
s. [in Turkish]
Kenjeev B. Resei imperiasynyn azamatymyn [I am a citizen of the Russian Empire]. [Electronic
resource]. – URL: https://www.azattyq.org/a/kazakhstan_bakyt_kenzheev_russian_poet/27338693.html
(date of access 06.04.2023) [in Kazakh]
Kenjeev B. Az ulttyn tilinde jazu sizdi Tanirdin aldynda aqtaidy [Writing in a minority language
justifies you before God]. [Electronic resource]. – URL: https://massaget.kz/layfstayl/debiet/57006/
(date of access 20.04.2023) [in Kazakh]
Keneev B. Ia – patriot Rossii, a ne eio nachalstva. [I am a patriot of Russia, not its authorities]
[Electronic resource]. – URL:
https://forbes.kz/life/thoughts/kak_legko_poskolznutsya_na_sobstvennom_proshlom_1/ (date of access
04.2023) [in Russian]
Marx K., Engels F. Manifesto of the Communist Party [1848]. – Moskow: Progress Publishers, 1952.
Toltay F. Türk Dünyası Hikâyelerine Minörvari Bir Yaklaşım [A Minor Approach to the Stories of the
Turkic World] // Türk Dünyası Hikâyelerinden Esintiler. – Ankara: Yeşil Kayın, 2023. – S. 9–13. [in
Turkish]
Toltai F. Shygys Turkіstan poieziasyndagy postkolonializm korіnіsі [The Appearance of
Postcolonialism in the Poetry of East Turkestan] // Iasaui universitetіnіn habarshysy. – 2023. –
№3(129). – B. 120–134. https://doi.org/10.47526/2023-3/2664-0686.09 [in Kazakh]
Farnida R. Postcolonial Mimicry of the Main Character Inrichardc. Morais’ The Hundred Foot Journey
// Jurnal Pembelajaran Sastra. – 2020. – Vol. 1, №2. – P. 127–145.
Aqdauletuly M. Biz olendi jazushy emes, jasaushyga aynaldyq. [We became creators of poems, not
writers] [Electronic resource]. – URL:
https://adebiportal.kz/kz/news/view/meiirhan_akdaulet_biz_olendi_zhazushi_emes_zhasaushiga_ainaldi
k__21227?fbclid=iwar21wkwdnnbyzvedqzxx0v6jefzhoqkrh5pokwadsjvpfbqp-pj1focehqe (date of
access 02.06.2023) [in Kazakh]
