Термин-синонимдердің мағыналық дамуындағы өзгерістер
66 96
Кілт сөздер:
синоним, термин-синонимдер, семантика, семантикалық талдау, прагматикалық талдау, синонимдік қатар, лексика-семантика, контекст.Аңдатпа
Синонимия мәселесі құрылымдық лингвистиканың негізгі категорияларының
бірі болғанымен, оның даулы мәселелері көп екенін жасыруға болмайды. Негізінен
синонимияның барлық қызметі мен табиғи құбылысын толық зерттеу үшін семасиологияның зерттеу нысанында болуы қажет. Себебі синонимия құбылысы лексикология саласының жеке тармағы ретінде танылғанмен, оның әмбебаптық сипаты тіл құрылымының барлық саласында қарастырылуына мүмкіндік берді. Қай тілді алсақ та синонимия категориясы бар екеніне көз жеткіземіз. Синонимия құбылысы мағына ажыратушы қызметімен ерекшеленеді. Ал мағына – ой мен танымның тілдегі көрінісі. Тіл білімінде мағынаға қатысты мәселелер құрылымдық лингвистика шеңберіндегі тұрақты формулаларға бағына бермейді. Адам танымы кеңейген сайын тіл мағынасындағы динамикалық өзгеріс те оны түрлендіруге әкеледі. Сондықтан синонимия құбылысындағы басы ашылмаған мәселелердің бірі – термин-синонимдер. Мақалада термин-синонимдердің қалыптасу себептері, лексикалық синонимдерден айырмашылығы және семантикалық дамуындағы өзгерістері сипатталады. Терминсинонимдерді зерттеу ұлттық терминдердің қолданысын дамыту мақсатында жүргізіліп отыр. Себебі қазір халықаралық терминдерге қазақ тіліндегі баламасы бола тұрса да пара-пар жарыспалы қолданылуы терминді біріздендіруде өз кедергісін келтіріп отыр. Бір ұғымды білдіретін терминдердің абсолютті синонимдік жұп құруы бір ғылыми ұғымның екі атауы бар екенін білдіреді. Демек екі атаудың қайсысы термин ретінде таңдалып бекітілетінін дәйекті қағидалармен дәлелдеу қажет. Аталмыш мақала да осы мақсатты көздейді.
Әдебиеттер тізімі
Қадырқұлов Қ. Синоним сөздер және олардың лексика-семантикалық тұрғыдан үйлесімділігі //
Ұлағат журналы. – 2010. – 4 тамыз. – Б. 74–79.
Сағындықұлы Б. Қазіргі қазақ тілі. Лексикология. І бөлім: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ
университеті, 2008. – 101 б.
Серғалиев М. Тіл білімінің өзекті мәселелері. – Астана: Фолиант, 2016. – 293 б.
Шаяхметова М.Х. Синонимдердің лексика-грамматикалық түрлері // ПМУ Хабаршысы.
Филология сериясы. – 2014. – №1. – Б. 34–38.
Аханов К. Қазақ тілі лексикасының өзекті мәселелері. – Алматы: Өлке, 2005. – 302 б.
Болғанбаев Ә. Сөз әлемі. – Алматы: Дарын, 2018. – 536 б.
Айғабылов А. Қазақ тілінің лексикологиясы. – Алматы: Зият Пресс, 2007. – 104 б.
Балақаев М. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: Арыс, 2008. – 592 б.
Бегалиева Л.Б. Синонимдік қолданыстың метафора жасаудағы маңызы // Әл-Фараби атындағы
ҚазҰУ Хабаршысы. Филология сериясы. – 2008. – №5 (113). – Б. 78–82.
Суючбакиева Н.К. Синонимия в когнитивной проекции // Абай атындағы ҚазҰПУ Хабаршысы.
Филология сериясы. – 2012. – №4 (42). – С. 96–104.
Бекбосынова А.Х. Синонимдік және антонимдік теңеулердің стильдік сипаты // ҚР Ұлттық
ғылым академиясының Хабаршысы. Филология сериясы. – 2009. – №6. – Б. 41–45.
Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. – М.: Едиториал УРСС, 2004. – 576 с. 13. Лейчик В.М. Терминоведение: Предмет, методы, структура. – М.: КомКнига, 2006. – 256 с.
Petcharat N. A Corpus-Based Study of English Synonyms: Appropriate, Proper, and Suitable // LEARN
Journal: Language Education and Acquisition Research Network Journal. – 2017. – Volume 10, Issue
– P. 10–24.
Ajmal M., Kumar T., Ritonga M., Nukapangu V. A Corpus-Based Analysis of the Adjectives and
Synonyms-Beautiful, Handsome, and Pretty // World Journal of English Language. – 2022. – Vol. 12,
No. 2. Special Issue. – P. 159–168.
Qadyrqulov Q. Sinonim sozder jane olardyn leksika-semantikalyq turgydan uilesіmdіlіgі [Synonymous
words and their compatibility from a lexico-semantic point of view] // Ulagat jurnaly. – 2010. – 4 tamyz.
– P. 74–79. [in Kazakh]
Sagyndyquly B. Qazіrgі qazaq tіlі. Leksikologia. І bolіm: Oqu quraly [Modern Kazakh language.
Lexicology. Part I: Training Manual]. – Almaty, Qazaq universitetі, 2008. – 101 b. [in Kazakh]
Sergaliev M. Tіl bіlіmіnіn ozektі maselelerі [Actual problems of linguistics]. – Astana, Foliant, 2016.
b. [in Kazakh]
Shaiahmetova M.H., Akanova A.I. Sinonimderdіn leksika-grammatikalyq turlerі [Lexical and
grammatical types of synonyms] // PMU Habarshysy. Filologia seriasy. – 2014. – №1. – B. 34–38. [in
Kazakh]
Ahanov K. Qazaq tіlі leksikasynyn ozektі maselelerі [Actual problems of the Kazakh language
vocabulary]. – Almaty: Olke, 2005. – 302 b. [in Kazakh]
Bolganbaev A. Soz alemі [Word world]. – Almaty: Daryn, 2018. – 536 b. [in Kazakh]
Aigabylov A. Qazaq tіlіnіn leksikologiasy [Lexicology of the Kazakh language]. – Almaty: Ziat Press,
– 104 b. [in Kazakh]
Balaqaev M. Qazaq tіl bіlіmіnіn maselelerі [Problems of Kazakh linguistics]. – Almaty: Arys, 2008. –
b. [in Kazakh]
Begalieva L.B. Sinonimdіk qoldanystyn metafora jasaudagy manyzy [The importance of synonymous
use in making metaphors] // Al-Farabi atyndagy QazUU Habarshysy. Filologia seriasy. – 2008. –
№5(113). – B. 78–82. [in Kazakh]
Suiuchbakieva N.K. Sinonimia v kognitivnoi proekcii [Synonyms in cognitive projection] // Abaj
atyndaғy ҚazҰPU Habarshysy. Filologija serijasy. – 2012. – №4 (42). – S. 96–104. [in Russian]
Bekbosynova A.H. Sinonimdіk jane antonimdіk teneulerdіn stildіk sipaty [Stylistic character of
synonymous and antonym parables] // QR Ulttyq gylym akademiasynyn Habarshysy. Filologia seriasy.
– 2009. – №6. – B. 41–45. [in Kazakh]
Ahmanova O.S. Slovar lingvisticheskih terminov [Dictionary of Linguistic Terms]. – M.: Editorial
URSS, 2004. – 576 s. [in Russian]
Leichik V.M. Terminovedenie: Predmet, metody, struktura [Terminology: Subject, methods, structure].
– M.: KomKniga, 2006. – 256 s. [in Russian]
Petcharat N. A Corpus-Based Study of English Synonyms: Appropriate, Proper, and Suitable // LEARN
Journal: Language Education and Acquisition Research Network Journal. – 2017. – Volume 10, Issue 2.
– P. 10–24.
Ajmal M., Kumar T., Ritonga M., Nukapangu V. A Corpus-Based Analysis of the Adjectives and
Synonyms-Beautiful, Handsome, and Pretty // World Journal of English Language. – 2022. – Vol. 12,
No. 2. Special Issue. – P. 159–168.
