ИЗУЧЕНИЕ РОДИТЕЛЬНОГО ПАДЕЖА И ИЗАФЕТОВ, ИСПОЛЬЗУЕМЫХ В КОПИЯХ «ДИВАН-И ХИКМЕТ»
Ключевые слова:
Ахмет Ясави, копии Диван-и Хикмет, относительные суффиксы, именные словосочетания, относительные составы.Аннотация
В данной статье исследуется родительный падеж, использованный в «Диван-и Хикмет» и сочетания изафетов, которые образовались при помощи родительного падежа. В связи с этим была использована такая литература как копии находящиеся в личной библиотеке турецкого ученого Емеля Есина и в библиотеках городов Египет, Кокшетав, Стамбул, Санкт-Петербург. Прежде всего, изафеты, встречающиеся в копиях «Диван-и Хикмет», были рассмотрены в двух группах: изафеты, образованные по синтаксическим признакам персидского языка и изафеты, образованные по синтаксическим особенностям турецкого языка. Кроме того, изафеты, образованные в соответствии с синтаксическими особенностями турецкого языка, рассматриваются отдельно как словосочетания, в которых используется родительный падеж, и словосочетания, в которых родительный падеж не используется. Также подчеркнуты процессы образования и развития суффиксов родительного падежа -nıŋ, -niŋ, -ıŋ, -iŋ, -ın, -in, -nı, -ni. Кроме того, в исследуемой статье оценивались и обсуждались взгляды различных тюркологов на вышеупомянутые окончания. В последующей части статьи были рассмотрены связи между элементами изафетов и их смысловыми особенностями. В частности, обсуждалось, следует ли использовать родительный падеж в словосочетаниях существительных и влияет ли это на значение группы слов.
Библиографические ссылки
Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. 2-басылым. – Алматы: Ана тілі, 1994. – 334 б.
Ergin M. Türk Dilbilgisi. – İstanbul: Bayrak Yayınları, 1993. – 384 s.
Ширалиев М.Ш., Севортян Э.В. Грамматика азербайджанского языка (Фонетика, морфология и синтаксис). – Баку: Издательство ЭЛМ, 1971. – 414 б.
Мусаев К.М. Синтаксис караимского языка. Москва: «Academia», 2003. с. 347.
Korkmaz Z. Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2003. – 1224 s.
ӨзР ҒА Шығыстану институтындағы Қожа Ахмет Иасауи хикметтерінің қолжазба каталогы. – Түркістан: ХҚТУ баспаханасы, 2006. – 328 б.
Сыздықова Рәбиға. Ясауи «Хикметтерінің» тiлi. Көптомдық шығармалар жинағы. – Алматы: «Ел-шежіре», 2014. – 667 б.
Tulum M.M. Dîvân-ı Hikmet: Hikmetler Mecmuası – Mısır Nüshası 1650. İstanbul: Ketebe Yayınevi, 2019. – 350 б.
Хикмет жинақ: Даналық сыр. (Ауд: М.Жармұхамедұлы, М.Шафиғи, С.Дәуітұлы). – Алматы: «Жалын» баспасы, 1998. – 656 бет.
Қожа Ахмет Ясауи Диуани хикмет Көкшетау нұсқасы. (Ауд: И.Нұрмағамбетұлы). – Астана: Регис-СТ Полиграф баспаханасы, 2016. – 288 б.
Utebekov S. Divân-ı Hikmet’in Kökşetav Nüshası. Giriş-Gramer Özellikleri-Metin- Dizin. – Çanakkale: Paradigma Akademi, 2021. – 513 s.
Eraslan K. Ahmed Yesevi Dîvân-ı Hikmet’ten Seçmeler. – Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2007. – 542 s.
Azmun Y. Hoca Ahmed Yesevî Divan-ı Hikmet. İstanbul: Yazır Matbaası. – 1994. 326 s.
Майзель С.С. Изафет в турецком языке. Москва-Ленинград., 1957. – 187 с.
Исаев С. Қазақ тіл білімінің мəселелері . – Алматы: «Абзал-Ай» баспасы, 2014. – 640 б.
Жубанов X. Исследования по казахскому языку. – Алма-Ата, 1966. – 220 с.
Баскаков Н.А. Соотношение значений местоимений в тюркских языках. Доклады и сообщения института языкознания. Издательство Академии Наук СССР, 1952. №1. – 138 с.
Grönbech K. Türkçenin Yapısı. (çev. Mehmet Akalın). – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 1995. – 148 s.;
Kuznetsov P.İ. Türkiye Türkçesi Morfoetimoljisine Dair // Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1995. – Ankara 1997. 193-261 ss.
Deny J. Türk Dili Grameri (çev. Ali Ulvi Flöye). – İstanbul: Maarif Vekaleti, 1995. – 134 s.
Мелиоранский M. Памятник в честь Кюль Тегина. Зво РАО. т. XII. вып. II, III, Спб., 1899. – 92 с.
Tekin T. Orhon Türkçesi Grameri. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2016. – 328 s.
Айдаров Ғ. Орхон-Енисей және көне ұйғыр жазба ескерткіштерінің тілі. – Алматы: Рауан баспасы, 1995. – 160 б.
Akar А. Bilge Tonyukuk Yazıtı. – İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2020. – 160 s.
Eraslan K. Eski Uygur Türkçesi Grameri. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2012. – 664 s.
Hacıeminoğlu N. Karahanlı Türkçesi Grameri. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1996. – 214 s.
Hacıeminoğlu N. Harezm Türkçesi ve Grameri. – Ankara: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1997. – 194 s.
Eckmann J. Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, (çev: Osman Fikri Sertkaya, Çev.). – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017. – 438 s.
Ata A. Harezm-Altın Ordu Türkçesi. – İstanbul: Kebikeç Yayınları, 2002. – 111 s.
Karamanlıoğlu A.F. Kıpçak Türkçesi Grameri. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994. – 164 s.
Korkmaz Z. Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2020. – 226 s.
Akar A. Oğuzların Dili, Eski Anadolu Türkçesine Giriş. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2018. – 335 s.
Радлов В. В. Ярлыки Тохтамыша и Темир-Кутлуга. – ЗВОРАО, 1889 г., т. 3, № 1-2, с. 1-40.
Argunşah M., Sağol Yüksekkaya G. Karahanlıca Harezmce Kıpçakça Dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları, 2015. – 440 s.
Gülsevin G. Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017. – 165 s.
Томанов М. Түркi тiлдерiнiң салыстырмалы грамматикасы. — Алматы: Қазақ университетi баспасы, 1992. – 192 б.
Kirişçioğlu F. Saha (Yakut) Türkçesi Grameri. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994. – 190 s.
Абдурасулов Ё. Туркий тилларнинг қиёсий-тарихий грамматикаси. – Тошкент: «Фан» нашриёти, 2009. – 260 б.
Eckmann J. Çağatayca El Kitabı (Çev: Günay Karaağaç), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 2017. – 232 s.
Mansuroğlu M. Sultan Veled’in Türkçe Manzumeleri. – İstanbul: Pulhan Matbaası, 1958. – 206 s.
Caferoğlu, A. Türk Dili Tarihi. I-II. cilt. – Ankara: Erek Kitabevi, 2015. – 197 s.
Gemalmaz E. Ahmed-i Yesevî’nin Hikmetlerinin Dili. Atatürk Üniveristesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. Sayı: 1. Erzurum, 1994. s. 4-18.
Eraslan K. Yesevi’nin Fakr-nâmesi. – Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, 2016. – 96 s.
Argunşah M. Çağatay Türkçesi. – İstanbul: Kesit Yayınları, 2013. – 308 s.
Karaörs M. Kayseri’de Bulunan Bir Divan-ı Hikmet Basması Ahmed Yesevi’nin Yayınlanmamış Hikmetleri // Milletlerarası Hoca Ahmed Yesevî Sempozyumu Bildirileri, 26-29 Mayıs, Kayseri, s. 237-254, 1993.
Абдрахманова К.Н. Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикмет» еңбегіндегі септік жалғаулардың ерекшеліктері. – Алматы: «Үш Қиян» баспасы, 2003. – 136 б.
Сыздықова Р. Ясауи хикметтерінің тілі. – Алматы: «Ел-шежіре», 2004. – 664 б.
Узбек тилининг илмии грамматикаси учун материаллар. – Тошкент: УзФАН, 1941. – 155 б.
Nalbant M.V. Çağatay Türkçesinde Görülen {+nI} İlgi Hâli Ekinin Kökeni Üzerine. Türkbilig, Sayı: 38, 2018. s. 21-28.
Atıcı A. Sungur Türkçesi (Ses ve Şekil Bilgisi). Konya: Eğitim Yayınevi, 2015. – 492 s.
Gülensoy T. Kırgız Türkçesi Grameri (Ses Bilgisi – Şekil Bilgisi). – Ankara: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2004. – 126 s.
Başdaş C., Kutlu A. Kırgız Türkçesi. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları, 2004. – 282 s.
Alkaya E., Kirillova Z. Kreşin Tatar Tükçesi (Dil, Tarih, Kültür). – İstanbul: Kesit Yayınları, 2018. – 356 s.
Özkan M. Türkiye Türkçesi Ses ve Yazım Bilgisi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2009. – 180 s.
Özdemir H. Eski Türkçede İlgi Ve Belirtme Durum Ekleri Üzerine” Adlı Makalede Bir Düzenleme. Journal of Turkish Language and Literature. Volume: 3, Issue: 2, Spring, 2017. s. 155-168.
Serbrennikov B.A., Gadjieva N.Z. Türk Yazı Dillerinin Karşılaştırmalı Tarihî Grameri. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011. – 255 s.
Ағманов Е. Қазақ тілінің тарихи синтаксисі. – Алматы: «Мектеп» баспасы, 1986. – 112 б.
Toparlı R. Harezm Türkçesi. – Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 1985. – 65 s.
Катанов Н.Ф. Опыт исследования урянхайского языка с указанием главнейших родственных отношений его к другим языкам тюркского корня. Казань: Типо-литография Императорского Университета, 1903. – 775 с.
Дмитриев Н.К. Грамматика кумыкского языка. – Москва: АН СССР, 1940. – 206 с.
Поцелуевский А.П. Основы синтаксиса туркменского литературного языка. – Ашхабад: ТеркменОГИЗ, 1943. — 101 с.
Karahan L. Türkçede Söz Dizimi. – Ankara: Akçağ Yayınları, 2009. – 192 s.
Сайрамбаев Т. Қазақ тіл білімінің мәселелері. Сөз тіркесі. – Алматы: Арыс баспасы, 2010. – 639 б.
Балақаев М., Сайрамбаев Т. Қазіргі қазақ тілі. - Алматы: Білім баспасы, 2004. – 224 б.
References
Isqаqоv А. Qаzirgi qаzаq tili. 2-bаsılım. – Аlmаtı: Аnа tili, 1994. – 334 b.
Ergin M. Türk Dilbilgisi. – İstanbul: Bayrak Yayınları, 1993. – 384 s.
Şiyrаliyev M.Ş., Sevоrtyan E.V. Grаmmаtiykа аzerbаydjаnskоgо yazıkа (Fоnetiykа, mоrfоlоgiya iy siyntаksiys). – Bаkuw: İYzdаtelstvо ELM, 1971. – 414 b.
Musаev K.M. Siyntаksiys kаrаiymskоgо yazıkа. Mоskvа: «Academia», 2003. s. 347.
Korkmaz, Z. Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2003. – 1224 s.
ÖzR GA Şığısatnuv İnstitutındağı Qoja Ahmet İasawi Hikmetteriniŋ Qoljazba Katalogı. – Türkistan: HQTU Baspahanası, 2006. – 328 b.
Sızdıqоvа R. Yasаwi «Hikmetteriniñ» tili. Köptоmdıq şığаrmаlаr jiynаğı. – Аlmаtı: «El-şejire», 2014. – 667 b.
Tulum M.M. Dîvân-ı Hikmet: Hikmetler Mecmuası – Mısır Nüshası 1650. İstanbul: Ketebe Yayınevi, 2019. – 350 б.
Hikmet jiynаq: Dаnаlıq sır. (Аud: M.Jаrmuhаmedulı, M.Şаfiği, S.Däwitulı). – Аlmаtı: «Jаlın» bаspаsı, 1998. – 656 bet.
Qоjа Аhmet Yasаwi Diwаni hikmet Kökşetаw nusqаsı. (Аud: İ.Nurmаğаmbetulı). – Аstаnа: Regis-ST Pоligrаf bаspаhаnаsı, 2016. – 288 b.
Utebekov S. Divân-ı Hikmet’in Kökşetav Nüshası. Giriş-Gramer Özellikleri-Metin- Dizin. – Çanakkale: Paradigma Akademi, 2021. – 513 s.
Eraslan K. Ahmed Yesevi Dîvân-ı Hikmet’ten Seçmeler. – Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2007. – 542 s.
Azmun Y. Hoca Ahmed Yesevî Divan-ı Hikmet. İstanbul: Yazır Matbaası. – 1994. 326 s.
Mаyzel S.S. İzаfet v turetskоm yazıke. Mоskvа-Leningrаd., 1957. – 187 s.
İsаev S. Qаzаq til biliminiñ mäseleleri . – Аlmаtı: «Аbzаl-Аy» bаspаsı, 2014. – 640 b.
Jubаnоv X. İssledоvаniya pо kаzаhskоmu yazıku. – Аlmа-Аtа, 1966. – 220 s.
Bаskаkоv N.А. Sооtnоşeniye znаçeniy mestоimeniy v tyuwrkskih yazıkаh. Dоklаdı i sооbşçeniya institutа yazıkоznаniya. İzdаtelstvо Аkаdemii Nаuk SSSR, 1952. №1. – 138 s.
Grönbech K. Türkçenin Yapısı. (çev. Mehmet Akalın). – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 1995. – 148 s.;
Kuznetsov P.İ. Türkiye Türkçesi Morfoetimoljisine Dair // Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1995. – Ankara 1997. 193-261 ss.
Deny J. Türk Dili Grameri (çev. Ali Ulvi Flöye). – İstanbul: Maarif Vekaleti, 1995. – 134 s.
Meliyоrаnskiy M. Pаmyatnik v çest Kyul Tegiynа. Zvо RАО. t. XII. vıp. II, III, Spb., 1899. – 92 s.
Tekin T. Orhon Türkçesi Grameri. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2016. – 328 s.
Аydаrоv G. Оrhоn-Enisey jäne köne uyğır jаzbа eskertkişteriniñ tili. – Аlmаtı: Rаuаn bаspаsı, 1995. – 160 b.
Akar А. Bilge Tonyukuk Yazıtı. – İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2020. – 160 s.
Eraslan K. Eski Uygur Türkçesi Grameri. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2012. – 664 s.
Hacıeminoğlu N. Karahanlı Türkçesi Grameri. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1996. – 214 s.
Hacıeminoğlu N. Harezm Türkçesi ve Grameri. – Ankara: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1997. – 194 s.
Eckmann J. Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, (çev: Osman Fikri Sertkaya, Çev.). – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017. – 438 s.
Ata A. Harezm-Altın Ordu Türkçesi. – İstanbul: Kebikeç Yayınları, 2002. – 111 s.
Karamanlıoğlu A.F. Kıpçak Türkçesi Grameri. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994. – 164 s.
Korkmaz Z. Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2020. – 226 s.
Akar A. Oğuzların Dili, Eski Anadolu Türkçesine Giriş. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2018. – 335 s.
Rаdlоv V. V. Yarlıkiy Tоhtаmışа iy Temir-Kutlugа. – ZVОRАО, 1889 g., t. 3, № 1-2, s. 1-40.
Argunşah M., Sağol Yüksekkaya G. Karahanlıca Harezmce Kıpçakça Dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları, 2015. – 440 s.
Gülsevin G. Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017. – 165 s.
Tоmаnоv M. Türki tilderiniñ sаlıstırmаlı grаmmаtiykаsı. — Аlmаtı: Qаzаq universiteti bаspаsı, 1992. – 192 b.
Kirişçioğlu F. Saha (Yakut) Türkçesi Grameri. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994. – 190 s.
Аbdurаsulоv YО. Tuwrkiy tillаrning qiyyоsiyy-tаrihiy grаmmаtikаsi. – Tоşkent: «Fаn» nаşriyоti, 2009. – 260 b.
Eckmann J. Çağatayca El Kitabı (Çev: Günay Karaağaç), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 2017. – 232 s.
Mansuroğlu M. Sultan Veled’in Türkçe Manzumeleri. – İstanbul: Pulhan Matbaası, 1958. – 206 s.
Caferoğlu, A. Türk Dili Tarihi. I-II. cilt. – Ankara: Erek Kitabevi, 2015. – 197 s.
Gemalmaz E. Ahmed-i Yesevî’nin Hikmetlerinin Dili. Atatürk Üniveristesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. Sayı: 1. Erzurum, 1994. s. 4-18.
Eraslan K. Yesevi’nin Fakr-nâmesi. – Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, 2016. – 96 s.
Argunşah M. Çağatay Türkçesi. – İstanbul: Kesit Yayınları, 2013. – 308 s.
Karaörs, Metin, “Kayseri’de Bulunan Bir Divan-ı Hikmet Basması”, Ahmed Yesevi’nin Yayınlanmamış Hikmetleri”, Milletlerarası Hoca Ahmed Yesevî Sempozyumu Bildirileri, 26-29 Mayıs, Kayseri, s. 237-254, 1993.
Аbdrаhmаnоvа K.N. Qоjа Аhmet Yasаwidiñ «Diwаni hikmet» eñbegindegi septik jаlğаwlаrdıñ erekşelikteri. – Аlmаtı: «Üş Qiyan» bаspаsı, 2003. – 136 b.
Sızdıqоvа R. Yasаwi hiykmetteriniñ tili. – Аlmаtı: «El-şejire», 2004. – 664 b.
Uzbek tilining ilmii grаmmаtikаsi uçun mаteriyаllаr. – Tоşkent: UWzFАN, 1941. – 155 b.
Nalbant M.V. Çağatay Türkçesinde Görülen {+nI} İlgi Hâli Ekinin Kökeni Üzerine. Türkbilig, Sayı: 38, 2018. s. 21-28.
Atıcı A. Sungur Türkçesi (Ses ve Şekil Bilgisi). Konya: Eğitim Yayınevi, 2015. – 492 s.
Gülensoy T. Kırgız Türkçesi Grameri (Ses Bilgisi – Şekil Bilgisi). – Ankara: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2004. – 126 s.
Başdaş C., Kutlu A. Kırgız Türkçesi. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları, 2004. – 282 s.
Alkaya E., Kirillova Z. Kreşin Tatar Tükçesi (Dil, Tarih, Kültür). – İstanbul: Kesit Yayınları, 2018. – 356 s.
Özkan M. Türkiye Türkçesi Ses ve Yazım Bilgisi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2009. – 180 s.
Özdemir H. Eski Türkçede İlgi Ve Belirtme Durum Ekleri Üzerine” Adlı Makalede Bir Düzenleme. Journal of Turkish Language and Literature. Volume: 3, Issue: 2, Spring, 2017. s. 155-168.
Serbrennikov B.A., Gadjieva N.Z. Türk Yazı Dillerinin Karşılaştırmalı Tarihî Grameri. – Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011. – 255 s.
Аğmаnоv E. Qаzаq tiliniñ tаrihi sintаksisi. – Аlmаtı: «Mektep» bаspаsı, 1986. – 112 b.
Toparlı R. Harezm Türkçesi. – Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 1985. – 65 s.
Kаtаnоv N.F. Оpıt issledоvаniya uryanhаyskоgо yazıkа s ukаzаniem glаvneyşih rоdstvennıh оtnоşeniy egо k drugim yazıkаm tyurkskоgо kоrnya. Kаzаn: Tipо-litоgrаfiya İmperаtоrskоgо Uniyversitetа, 1903. – 775 s.
Dmitriyev N.K. Grаmmаtikа kumıkskоgо yazıkа. – Mоskvа: АN SSSR, 1940. – 206 s.
Pоtseluevskiy А.P. Оsnоvı sintаksisа turkmenskоgо literаturnоgо yazıkа. – Аşhаbаd: TerkmenОGİYZ, 1943. — 101 s.
Karahan L. Türkçede Söz Dizimi. – Ankara: Akçağ Yayınları, 2009. – 192 s.
Sаyrаmbаev T. Qаzаq til biliminiñ mäseleleri. Söz tirkesi. – Аlmаtı: Аrıs bаspаsı, 2010. – 639 b.
Bаlаqаev M., Sаyrаmbаev T. Qаzirgi qаzаq tili. - Аlmаtı: Bilim bаspаsı, 2004. – 224 b.
